همشهری آنلاین -یکتا فراهانی: یکی از نگرانی‌های والدین میزان موفقیت فرزندان‌شان است؛ اینکه نتوانند به اندازه همسن و سالان خود پیشرفت کنند، نمرات خوبی بگیرند و در نهایت به بیشترین موفقیت دست پیدا کنند.
صرف نظر از اینکه مقایسه کردن کودکان با همدیگر کار درستی نیست و هر کودک توانایی‌ها و استعدادهای منحصر به فرد خود را دارد؛ تمرکز بیش از حد پدر و مادرها بر میزان موفقیت فرزندان شان نیز نباید مانع از رشد خلاقیت در آنها شود و مهم‌تر از آن، اینکه آنها باید بدانند چگونه می‌توان خلاقیت را در کودکان برانگیخت و آن را پرورش داد. البته کودکان هم باید فرصتی داشته باشند تا بتوانند ضمن تقویت خلاقیت خود، دنیای اطراف‌شان را هم کشف کنند.
تعریف خلاقیت
دکتر سمیه صالحی، روانشناس و مشاور در مورد چگونگی ایجاد خلاقیت در کودکان می‌گوید: «خلاقیت فعالیت پویایی است که با ضمیر ناخودآگاه و خودآگاه ما در ارتباط است. یعنی گاهی می‌تواند تمام ذهن ما را دربر گیرد. بنابراین اگر بخواهیم تعریف مشخصی ازآن داشته باشیم باید بگوییم خلاقیت در کودکان آگاهی و دانش است همراه با تجربه و بینش ساده و کودکانه. »
به گفته صالحی ما معمولا با دو نوع خلاقیت رو به رو هستیم؛ خلاقیت اولیه و ثانویه. خلاقیت اولیه مربوط به بخش ناخود آگاه ذهن است و هنگام کودکی در همه افراد مشترک است. اما در بسیاری موارد، افراد در بزرگسالی به دلایل مختلف آن را از دست می‌دهند. ولی خلاقیت ثانویه منطبق بر عقل است و در واقع می‌توان گفت فرد خلاق فردی است که می‌تواند بین دو سطح هشیار و ناهشیار ذهن خود ارتباط برقرار کند.
خلاقیت و مغز
در مورد رابطه بین خلاقیت و فعالیت‌های مغزی بایدگفت نیمکره چپ مغز که با اطلاعات شفاهی سر وکار دارد& تفکر انتقادی را تنظیم می‌کندو مسئول یادگیری زبان، ریاضی و همچنین خواندن است. اما نیمکره راست با اطلاعات تصویری و شنوایی سر و کار دارد و عقاید و نظریه‌های قدیمی را با نظریه‌های جدید تنظیم می‌کند.
دکتر صالحی می گوید دراین میان، افرادخلاق هر دو فرایند فکری را با هم ترکیب می‌کنند و از آنجایی که خلاقیت، خصوصیتی قابل تغییراست با شرایط و موقعیت زندگی خانوادگی فرد نیز ارتباط نزدیکی دارد. بنابراین می‌توان با ایجاد محیط مناسب، آن را پرورش داد و تقویت کرد. به این ترتیب تلاش والدین، مربیان و معلمان می‌تواند باعث رشد بیشتر استعدادکودکان شود.
نقش والدین و مربیان در پرورش خلاقیت
طبیعی است همه پدر و مادرها دوست داشته باشند فرزندان خلاق و با استعدادی داشته باشند. اما تربیت و شیوه‌های رفتاری آنها با فرزندان‌شان موضوع بسیار مهمی است که نقش زیادی در این میان دارد.
صالحی می‌گوید نحوه ابراز محبت پدر و مادرها به فرزندان شان یا شیوه‌های رفتاری آنها باید به گونه ای باشد که باعث سرکوب خلاقیت آنها نشود که متأسفانه معمولا این گونه نیست واغلب مانع رشد و پرورش خلاقیت کودکان خواهد شد.
بنابراین رشد یا سرکوب خلاقیت در خانواده شکل می‌گیرد. چون خانواده مهم‌ترین نقش را درتربیت و شکل‌گیری شخصیتی افراد ایفا می‌کند.
به گفته این روانشناس، عامل مهم دیگری که می‌تواند در رشد و پرورش خلاقیت کودکان تاثیر داشته باشد محیط‌های آموزشی مانند مهدکودک یا مدرسه است.
اجازه بدهید بچه ها سؤال کنند
صالحی می‌گوید یکی از عوامل مهم در رشد و پرورش خلافیت در کودکان این است که به آنها اجازه دهیم هر چقدر می‌خواهند سؤال کنند. وقتی به بچه‌ها فرصت لازم برای سؤال کردن داده می‌شود بهتر می‌توانند محیط پیرامون خود را کشف کنند.
فراموش نکنیم هیچ‌گاه نباید کودکان را به دلیل سؤال‌پیچ کردن‌های مداوم‌شان سرزنش یا تحقیر کنیم؛ چیزی که معمولا نادیده گرفته می‌شود. بسیاری از پدر و مادرها و مربیان و معلمان به کودک گوشزد می‌کنند که زیاد سؤال نکند و کمتر حرف بزند.
به گفته این روانشناس، اگر وقت کافی برای کودک گذاشته و فضای آزادی برای او در نظرگرفته شود و همچنین توجه را لازم و کافی را نیز دریافت کند؛ فرصتی خواهد داشت تا هر فعالیتی را به روش‌های جدید تجربه کند. به این ترتیب، میزان خلاقیت در کودک نیز بیشتر خواهد شد.
راه‌های پرورش خلاقیت
صالحی می‌گوید آموزش ما به کودک باید طوری باشد که همیشه او را به طرف پرسش‌های جدید دیگر هدایت کند. بنابراین هنگام جواب دادن به سوالات کودک بهتر است با کمک خود او به سوالاتش پاسخ دهیم. به این ترتیب، کم‌کم ذهن کودک به سمت مهارت‌های جدید سوق پیدا می‌کند و می‌تواند ارتباط مناسبی بین معلومات قبلی خود با پاسخ‌های جدید برقرار کند. این کار باعث کودک را برای طرح سوالات جدید بیشتر آماده خواهد کرد.
کنجکاوی
به گفته این روانشناس، تقویت حس کنجکاوی در کودکان می‌تواند خلاقیت آنها را افزایش دهد. برای این کار، هیچ چیز مثل نظرخواهی از خود کودک و پاسخ‌های جالب و درحد فهم او به پرسش‌هایش نمی‌تواند مؤثر واقع شود.
در واقع سؤال کردن انعکاس ذهن‌هایی است که منتظر دریافت پاسخ هستند. بنابراین بهتر است هر چند وقت یک بار، درباره موضوعات موردعلاقه کودک به روشی دلنشین و گاهی نیز در قالب قصه گفت‌و گوکنیم و از بخواهیم در مورد آنها ابراز عقیده کند.
احترام به علایق کودک
دکتر صالحی می‌گوید به عقاید کودک احترام بگذارید؛ حتی اگر جنبه فانتزی داشته باشند و واقعی به نظر نرسند. در صورتی‌که وقتی به هر نحو اظهارنظرهای فرزندتان را سرکوب می‌کنید مانع از بروز خلاقیت در او خواهید شد.
ما می‌توانیم با طرح سوالاتی از خود کودک به نتیجه بهتری برسیم و حتی متوجه دلایل شکل‌گیری بسیاری از سوالات در او شویم. نوع رفتار والدین با یکدیگر و دیگر اعضای خانواده نیز می‌تواند نقش بسیار مهمی در شکل‌گیری سؤال و ایجاد ابهاماتی در ذهن کودک شود.
دخالت بی‌رویه
به گفته این روانشناس، والدین نباید بیش از حد درکارهای فرزندان خود دخالت کنند. وظیفه والدین و مربیان در این زمینه آن است که به فرزندشان اجازه دهند مطابق سلیقه خود همه چیز را کشف کند و البته گاهی نیز برای اینکه آسیب نبینند به طور غیرمستقیم بر کارهای او نظارت داشته باشند.
فراموش نکنید مراقبت‌ها و دخالت‌های بیش از حد والدین و اطرافیان می‌تواند قابلیت یادگیری مبتکرانه کودکان را از بین ببرد.