همشهری آنلاین- یکتا فراهانی: استفاده از داروهای شیمی‌درمانی برای متوقف کردن رشد سلول‌های سرطانی می‌تواند سلول‌های سالم را نیز تحت تاثیر قرار دهد و بیمار را با مشکلاتی مواجه کند.
ممکن است بعضی از عوارض،کوتاه و زودگذر و برخی دیگر، بلندمدت و ماندگار باشند. ضمن آنکه عوارض جانبی شیمی‌درمانی نیز می‌تواند برای هر فرد متفاوت باشد. این موضوع نیز بستگی به نوع بیماری ، محل آن، نوع داروها، دوز آنها و وضعیت سلامتی عمومی بیمار دارد.
لزوم آشنایی بیماران با عوارض شیمی‌درمانی و رادیوتراپی
کتایون طاهرخواه، «مدیکال اسکین تراپیست» و متخصص مراقبت‌های پوستی بیماران سرطانی از آمریکا در مورد مشکلات پوست، مو و ناخن بیماران مبتلا به سرطان به ویژه بعد از شیمی درمانی می‌گوید: «توجه داشته باشیم که این بیماران ضمن آشنایی کامل با عوارض مراحل درمان خود باید بدانند در حین شیمی درمانی نمی‌توان کار زیادی برای مقابله با این عوارض انجام داد چون تاثیر داروها به‌گونه‌ای است که باید اجازه دهیم روند درمان، سیر طبیعی خود را داشته باشد. ضمن اینکه بیشترین مشکلاتی هم که در مورد پوست و مو به وجود می‌آید، مربوط به هنگامی است که بیمار شیمی‌درمانی یا رادیوتراپی می‌شود.»
کمک به بیمار برای مقابله راحت‌تر با درمان
به گفته طاهرخواه، در هر صورت نمی‌توان کمک آنچنانی و در واقع درمان صددرصدی برای مقابله با عوارضی که در حین شیمی‌درمانی یا رادیوتراپی پیش می‌آید، در نظر گرفت. اما می‌توان به بیماران کمک کرد تا این پروسه راحت‌تر برای آنها طی شود. یعنی نمی‌توان از ریزش مو که در حین شیمی‌درمانی یا رادیوتراپی برای بیمار به وجود می‌آید، جلوگیری کرد؛ اما می‌توان کاری کرد که او کمتر اذیت شود و آسیب ببیند.
ریزش مو
این مدیکال اسکین تراپیست می‌گوید بارزترین اتفاقی که هنگام شیمی‌درمانی و رادیوتراپی برای بیمار رخ می‌دهد و در ظاهر بیمار هم مشخص می‌شود، ریزش مو است.
طاهرخواه می‌گوید بعد از درمان ابتدا مو به صورت خیلی نازک و کرکی شکل در می‌آید. ولی بعد از آن دوباره شروع به ریزش می‌کند. البته ممکن است باز هم جنس آن به جنس موی اولیه بیمار نباشد.
یعنی ممکن است اوایل که مو شروع به رویش می‌کند، جنس آن نرم و نازک باشد یا گاهی نیز رنگ آن هم تغییر کند و به سمت خاکستری و سفید شدن برود.
تفاوت ریزش مو در شیمی‌درمانی و رادیوتراپی
به گفته طاهرخواه، ریزش مو در شیمی‌درمانی و رادیوتراپی باهم متفاوت است. یعنی در شیمی‌درمانی ریزش مو معمولا شامل قسمت‌های مختلف بدن از جمله ابروها و مژه ها هم می‌شوند.
در صورتی که در رادیوتراپی فقط متمرکز بر قسمتی است که تحت این درمان قرار گرفته است. در شیمی‌درمانی بعد از آخرین جلسه معمولا دو تا سه ماه بعد مو شروع به رویش مجدد می‌کند. اما این زمان در رادیوتراپی متفاوت است. یعنی رویش مو بعد از رادیوتراپی بین سه تا شش ماه به طول خواهد انجامید.
تجویز دارو؛ فقط تحت‌نظر پزشک معالج
این متخصص مراقبت‌های پوستی می‌گوید در رادیوتراپی اگر مقدار اشعه و دوز مصرفی آن در یک ناحیه خیلی بالا باشد ممکن است رویش مجدد مو اتفاق نیفتد. همچنین در حین انجام شیمی درمانی و رادیوتراپی نمی‌توان کار خاصی انجام داد. مثلا بعضی‌ها برای رویش موی سر «ماینوکسیدیل» یعنی محلولی را که اغلب برای درمان ریزش مو به کار می رود تجویز می‌کنند؛ در صورتی که هنگام شیمی‌درمانی، ریزش مو به قدری زیاد است که هیچ دارویی نمی‌تواند در برابر آن پاسخگو باشد.
علاوه بر اینکه هر دارویی فقط باید تحت نظارت پزشک معالج بیمار استفاده شود که البته در صورت لزوم خود پزشک، بیمار را به متخصص دیگری ارجاع خواهد داد.
مراقبت از مو
به گفته طاهرخواه با وجود اینکه در طول شیمی‌درمانی و رادیوتراپی نمی‌توان برای رویش مجدد مو کاری کرد؛ اما می‌توان مراقبت‌ها و ملاحظات ویژه‌ای را در نظر گرفت.
مثلا با توجه به اینکه در این دوران پوست سر بسیار حساس و خشک می‌شود، شخص نباید هر روز موی خود را بشوید، چون پوست سر را خشک‌تر می‌کند. ضمن‌آنکه حتما باید شامپوهای مورد استفاده او بدون عطر و فاقد سولفات استفاده کند.
هنگام رویش مو نیز باید از شانه‌هایی برای آن استفاده شود که دندانه‌های نرم ودرشت داشته باشد و خیلی ریز نباشند که به ریشه موهای نرم و نازکی که تازه در آمده‌اند، آسیب نزند.
همچنین نباید از سشوار یا اتو خشک کردن موهای خود استفاده کنند. مصرف محصولاتی مانند ژل، ماسک و نرم‌کننده‌های مو هم در این دوران ممنوع است.
کلاه‌های سردکننده
طاهر خواه می‌گوید استفاده از کلاه های سردکننده نیز هنگام شیمی‌درمانی می‌تواند مؤثر واقع شود. این کلاه ها باعث می‌شوند سر تا حدودی خنک شود و به این ترتیب، پیاز مو کمتر آسیب ببیند. در نتیجه تاثیر داروها بر ریزش مو کمتر خواهد شد.
همچنین کف سر نباید به هیچ عنوان در معرض تابش مستقیم خورشید قرار گیرد و در صورتی که چنین اتفاقی بیفتد، حتما باید از کرم‌های ضد آفتاب استفاده شود تا کف سر آسیب کمتری ببیند.
البته استفاده از هر محصولی علاوه بر اینکه باید فیزیکی (یعنی غیرشیمیایی) و بدون رنگ و بو باشد باید حتما تحت نظر پزشک هم باشد.
مراقبت از پوست
به گفته طاهرخواه با وجود اینکه معروف‌ترین عارضه شیمی‌درمانی، ریزش موهاست. اما تاثیرات دیگری هم بر بافت‌های سطح بدن مانند پوست، مو و ناخن به همراه دارد.
عوارض پوستی شیمی‌درمانی ممکن است به شکل تغییر رنگ و حساس شدن پوست نسبت به آفتاب، خشکی و خارش باشد. گرچه این عوارض معمولا خفیف هستند؛ اما نوع خاصی از شیمی درمانی، با توجه به نوع داروهایی که استفاده می‌کنند ممکن است باعث تغییر رنگ ناخن‌ها و شکننده‌شدن آنها هم بشود.
عوارض شایع مربوط به پوست شامل خشکی، سوزش، خارش و تحریک‌پذیری است. گاهی نیز پوست به قدری خشک می‌شود که ملتهب و همچنین مستعد بروز عفونت می‌شود.
مرطوب نگهداشتن پوست
این متخصص مراقبت‌های پوستی می‌گوید با توجه به اینکه پوست بیمارانی که تحت درمان‌های شیمیایی یا رادیوتراپی قرار می‌گیرند، نسبت به تابش خورشید بسیار حساس است، همیشه باید پوست خود را خشک و پاکیزه نگه دارند. بنابراین بهتر است مدت زمان حمام کردن‌شان را بسیار کم و همچنین از آب ولرم استفاده کنند. ضمن آنکه برای شستن لباس هم بهتر است از صابون‌ها و مواد شوینده لباس بدون عطر و ملایم استفاده شود.
به گفته طاهرخواه، بعد از حمام کردن هم فرد باید بدن خود را با قراردادن حوله روی پوست خشک کند؛ به گونه‌ای که به هیچ وجه باعث سایش آن نشود.
برای مرطوب نگه داشتن و خشک نشدن بیش از اندازه آن نیز باید از مرطوب‌کننده‌ها، کرم‌ها و پمادهایی استفاده شود که باعث می‌شوند پوست، آب خود را از دست ندهد.ب نابراین بهتر است حداکثر ۱۰ دقیقه بعد از استحمام؛ یعنی هنگامی که پوست هنوز نمناک و مرطوب است از کرم های مرطوب‌کننده استفاده شود.
مقابله با آسیب‌های ناشی از تابش مستقیم خورشید
مدیکال اسکین تراپیست می‌گوید بهتر است حتما از کرم‌ها یا پمادهای استفاده شود که خاصیت مرطوب‌کنندگی و آبرسانی بالا داشته باشند. ضمن اینکه شب‌ها هم مجددا باید از مرطوب‌کننده‌هایی حاوی اوره و گلیسیرین استفاده شود. نمره SPF کرم ضد آفتاب این بیماران نیز باید بالاتر از ۳۰ باشد.
به علاوه در طول روز پوست آنها کمتر در معرض تابش مستقیم خورشید قرار گیرد. در غیر این صورت، هم باید حتما با استفاده از کلاه و لباس‌های بلند از پوست خود در برابر آفتاب محافظت کنند.
بهتر است دست‌های خود را هم پس از هر بار شست و شو، مرطوب نگه دارند. ولی از عطر، ادکلن و ژل‌هایی که الکل دارند، استفاده نکنند.
مقابله با خشکی پوست
طاهرخواه می‌گوید اگر پوست خیلی خشک و پوسته‌پوسته شده نیز می‌توان با مشورت پزشک از کرم‌های مخصوص استفاده کرد که باعث افزایش رطوبت پوست شود.
در واقع در طول درمان و پس از آن بیمار باید به سه مورد شست و شو، آبرسانی و رطوبت رسانی به پوست و همچنین محافظت از آن در برابر آفتاب توجه داشته باشد.
همچنین تا زمانی که پوست کاملا ترمیم نشده نباید از کرم‌هایی مانند ضد چروک و ضد لک یا انواع لایه بردارها هم استفاده کرد.
مراقبت از ناخن
به گفته متخصص مراقبت‌های پوستی، در طول بعضی از انواع شیمی‌درمانی، ناخن‌ها خشک وشکننده می‌شوند و ممکن است خطوط و شیارهایی روی آنها ایجاد شود.
گاهی نیز بر براثر مصرف بعضی از داروهای شیمی‌درمانی، ناخن‌ها زرد یا تیره می‌شوند. در واقع با مشاهده هر گونه التهابی در ناخن یا دانه‌های پوستی، بیمار باید حتما تحت نظر پزشک معالج خود آن را بررسی کند تا با توجه به شرایط خود تحت درمان داروهای مناسب قرار گیرد.
طاهرخواه می‌گوید بهتر است بیمار هنگام شست و شوی ظروف و تمیز کردن خانه از دستکش های کاملا نخی استفاده کند. اگر پوسته‌های دور ناخن فرد هم قرمز یا دردناک شود، می‌تواند با مشورت پزشک با استفاده از محلول سرکه سفید و آب؛ آنها را ضد عفونی کند. ضمن اینکه بهتر است همیشه نیز آنها را کوتاه نگه دارند.