همشهری‌آنلاین ـ سارا کلهر: بارش‌های اخیر موجب وقوع سیل در بسیاری از استان‌های کشور شد و متاسفانه در پی آن خسارت‌های جانی و مالی بسیاری به بار آمد. آنچه در این میان حایز اهمیت است این‌که آیا این بارش‌ها بی‌آبی و خشکسالی‌های امسال را جبران کرده است یا خیر؟
مسئله دیگر این است که اساسا بارش باران نعمت است و به‌طبع باید موجب خوشحالی مردم شود، اما چه اشتباهاتی مرتکب شده‌ایم که این نعمت به جای آن‌که مایه آسایش‌مان شود گاهی آرامش را از ما می‌گیرد و جان‌های عزیزی به دنبال این اتفاق گرفته می‌شود و خانواده‌های بسیاری عزادار می‌شوند؟ آیا این بارش‌ها به‌واقع نعمت و رحمت است و هدایت‌پذیر یا بلای طبیعی است و کنترل‌ناپذیر؟
«این‌که ایران از نظر تولید محصولات کشاورزی جزو ۱۰ کشور اول دنیاست به دلیل همین نعمتی است که به‌غلط به آن بلای طبیعی می‌گویند یعنی درواقع این سیل‌ها نعمتی بودند که از کوهستان‌ها به سمت دشت‌ها حرکت می‌کردند و مواد غذایی را به سمت دشت‌ها می‌آوردند، خاک را شست‌وشو می‌دادند و تاب‌آوری را افزایش می‌دادند.» این‌ها را محمد درویش فعال محیط زیست می‌گوید.
۲ عامل مهم خسارت‌های سنگین سیل در ایران
او درباره این‌که چه پیش آمده است که گاهی این نعمت مایه عذاب و رنج انسان‌ها می‌شود به همشهری‌آنلاین گفت: این ما بودیم که با آزمندی و نابخردی خودمان سیل‌ها را به نقمت تبدیل کردیم. درواقع ما با ساخت‌وساز و اقداماتی از این دست به حریم بستر سیلابی رودخانه‌ها تجاوز کرده‌ایم و بعد می‌گوییم این بارش‌ها بلاست و خرابی به بار می‌آورد در صورتی که اگر اجازه می‌دادیم سیل مسیر طبیعی خودش را طی کند و بیاید و در دشت‌ها آرامش پیدا کند همه این دشت‌ها می‌توانست به قطب‌های کشاورزی کشور تبدیل شود همان‌طور که در طول صدها هزار سال گذشته مثلا در جلگه خوزستان، جلگه کُربال در استان فارس، در بالادست بختگان، منطقه جازموریان، جیرفت و میناب آرامش پیدا می‌کرد. بنابراین سیل‌ها همیشه نعمت بوده‌اند و اگر سیلی را می‌بینیم که خسارت می‌زند به دلیل ماهیت سیل نیست به دلیل گردن‌کشی و عدم فهم ما از قوانین طبیعت است.
- دلیل سیل ترسناک تابستانه در ایران؛ باران تا چه زمانی ادامه دارد؟ | سامانه پرفشار ایران به عربستان رفت؛ سیل آمد! | آفتابی هم باشد در مسیل‌ها ننشینید
- شبی که رعد و برق قلب آسمان را پاره کرد | داستان خانواده‌ای ۱۶ نفره که ۱۰ نفر از آنها به خانه برگشتند | آن شب بر زائران امامزاده داوود چه گذشت؟
- ببینید | انتظار داشتید سیل به امامزاده داوود کاری نداشته باشد؟!
این فعال محیط زیست درباره علت وقوع سیل در امامزاده داود بیان کرد: ما می‌آییم در دره امامزاده داود کلی ساخت‌وساز انجام می‌دهیم و بعد می‌گوییم چرا اینجا سیل می‌آید و آدم کشته می‌شود خب این تقصیر سیل نیست، مقصر ما هستیم که از دانشی به نام آبخیزداری فهمی نداریم.
مدرنیته به جنگ قوانین طبیعی رفته است
درویش در پاسخ به این سوال که آیا کشورهای دیگر ــ خصوصا کشورهای توسعه‌یافته ــ هم با اتفاقاتی از این دست مواجهند یا نه به همشهری‌آنلاین گفت: درواقع این مشکل مدرنیته است که به توان تکنولوژی خود غره شده است و به جنگ قوانین طبیعی رفته است. سالانه در طغیان رودخانه می‌سی‌سی‌پی اتفاقاتی از این دست می‌افتاد. سال گذشته در آلمان وقوع سیل فاجعه به بار آورد و تلفات بالایی داشت یا در سیلی که اخیرا در امریکا آمد ۲۵ نفر کشته شدند. همچنین شاهد وقوع سیل در کره جنوبی بودیم که آسیب‌های زیادی به پایتخت این کشور وارد کرد و چندین نفر کشته و مفقود شدند. این اتفاقات درس‌هایی است که باید بشریت از آنها عبرت بگیرد و به دانش خود غره نشود و در برابر طبیعت گردن‌کشی نکند.
او افزود: برخی از کشورها مثل ژاپن، کره جنوبی و اخیرا چین در این زمینه گام‌های بلندی برداشته‌اند و برخی از کشورها هنوز در ابتدای راه هستند و با آزمون و خطا جلو می‌روند.
بارش‌های اخیر خشکسالی را در ایران جبران کرد؟
این فعال محیط زیست در پاسخ به این سوال که آیا بارندگی‌های اخیر کم‌آبی و خشکسالی امسال کشور را جبران کرده است یا خیر تصریح کرد: طبق آخرین یافته‌های آماری، به نظر می‌رسد جز چهار استان گیلان، کرمان، سیستان و بلوچستان و هرمزگان، باقی استان‌ها همچنان در شرایط خشکسالی یا نزدیک به نرمال قرار دارند و در مجموع هنوز میزان ریزش‌های آسمانی کشور ۲۱ درصد کمتر از میانگین دراز مدت است.
درویش افزود: بارندگی‌های اخیر در مجموع کمک کرد چهره سال آبی کنونی از یک سال به‌شدت خشک به سالی نزدیک به نرمال تغییر کند. این تغییر در شرایطی رخ داد که کمتر کارشناسی می‌توانست چنین بهاری را در قلب تابستان داغ امسال حدس بزند! بهاری که سبب شد پس از مدت‌ها بخش‌هایی از گاوخونی، جازموریان، بختگان، پریشان، طشک و چند تالاب مهم دیگر کشور با آب آشتی کنند.
امکان ذخیره کردن آب سیل
او در پاسخ به این سوال که آیا از نظر علمی می‌توان آب سیل را ذخیره کرد به خبرنگار همشهری‌آنلاین گفت: کشور ما حدود ۲۰۰ تا ۳۰۰ میلیارد مترمکعب ظرفیت آبخوان دارد یعنی به‌راحتی می‌توانیم دست‌کم این میزان آب شیرین را در مخازن آب زیرزمینی نگهداری کنیم بسیاری از کشورها از این ویژگی محروم‌اند و این امکان را ندارند ما اصطلاحا از آبرفت‌های درشت‌دانه برخورداریم. مثلا مسئولان مصر گفته‌اند دلیل ساخت سد آسوان این است که آبرفت‌های درشت‌دانه نداریم و اگر از این ویژگی برخوردار بودیم، این سد را نمی‌ساختیم. اما ما فقط کافی است این سیل‌ها را هدایت کنیم به سمت همین آبرفت‌های درشت‌دانه در مرکز ایران در تالاب‌هایی که وجود دارد و این‌ها خودشان وظیفه ذاتی‌شان را انجام می‌دهند و آرام‌آرام در سفره‌های آب زیرزمینی نفوذ می‌کنند.
این فعال محیط زیست با تاکید بر این‌که اگر فهم درستی از طبیعت داشته باشیم و با اقداماتی در سیر طبیعی آن دخالت نکنیم، بیان کرد: این نگرانی که وجود دارد مبنی بر این‌که این سیل‌ها هدر می‌رود اشتباه است. اگر اجازه دهیم سیل مسیر طبیعی خودش را برود و آرام‌آرام از سرعتش کم شود، دشت‌ها و آبخوان‌ها را تغذیه می‌کند و در نهایت وارد چالاب‌های کویری یا تالاب‌ها می‌شود و آنجا به تنوع زیستی کمک می‌کند و ظرفیت گرمایی ویژه را افزایش می‌دهد.
درویش ادامه داد: آنچه نگران‌کننده است اتفاقی بود که در یزد افتاد. ما همه شبکه زهکشی طبیعت را مختل کرده‌ایم، به آبخیزداری شهری دهن‌کجی کرده‌ایم و نتیجه‌اش این می‌شود که آب در سرتاسر شهر جمع می‌شود چراکه آب نه می‌تواند در زمین نفوذ کند نه می‌تواند سفره آب زیرزمینی را تغذیه کند فقط تبخیر می‌شود و دردسر برای مردم ایجاد می‌کند. این آب مصداق هدر رفتن است نه آبی که وارد خلیج فارس و دریای عمان می‌شود نه آبی که وارد چالاب‌ها و تالاب‌های مرکزی می‌شود.
- اتفاقی تلخ‌تر از ارگ بم در انتظار بافت تاریخی یزد | میدان امیرچخماق و مسجد جامع یزد آسیب دیدند؟ | جزئیات خساراتی که سیل به بافت تاریخی یزد وارد کرد
- واکنش یونسکو به تخریب بافت تاریخی یزد | چند درصد بافت تاریخی یزد در سیل آسیب دید؟
اقداماتی برای تبدیل چالش سیل به فرصت
او با اشاره به این‌که اگر در برابر طبیعت گردن‌کشی نکنیم و برای حفظ این سرمایه باارزش به‌درستی بکوشیم می‌توانیم از آسیب‌های سیل در امان بمانیم و این چالش را به فرصت تبدیل کنیم، گفت: درسی که باید از اتفاقات اخیر بگیریم این است که به حریم سیلابی رودخانه‌ها احترام بگذاریم و با فعالیت‌های شن‌برداری، سنگ‌شکن، کشاورزی و ساخت‌وساز به حریم آن تجاوز نکنیم و خانه رود را حرمت نهیم. پوشش گیاهی کوهستان‌ها را از بین نبریم و فشار دام را بیش از ظرفیت نکنیم؛ چراکه هرقدر کوهستان‌ها لخت‌تر باشد ضریب هرزآب در آنها افزایش پیدا می‌کند. این امر می‌تواند به جابه‌جایی خاک، افزایش نرخ فرسایش خاک و تخریب در پایین‌دست منجر شود. هرقدر پوشش گیاهی را حفظ کنیم و با عملیات آبخیزداری دقیق و علمی شیب را کنترل کنیم، می‌توانیم میزان خسارت‌های ناشی از سیل را کاهش دهیم.
درویش افزود: هرقدر بیشتر تغییر کاربری دهیم و اکوسیستم‌های طبیعی و جنگل‌ها را به اراضی کشاورزی تبدیل کنیم، اراضی کشاورزی را به ویلا تبدیل کنیم خسارت‌های ناشی از سیل بیشتر می‌شود.