دکتر حسن امامی رضوی افزایش مصرف بالای داروهای مسکن و ضد‌درد در میان مردم را دلیل این تصمیم وزارت بهداشت اعلام می‌کند، اما نکته جالب صحبت‌های معاون وزیر بهداشت تاکید بر «اعتیاد‌آور» بودن این داروهاست: از آنجا که این داروها اعتیاد‌آور و دارای عوارضی سوء بر بیماران هستند جمع‌آوری و کنترل مصرف آن در دستور کار وزارت بهداشت قرار گرفته است.
امکان اعتیاد به دارویی چون استامینوفن کدئین برای آنهایی که داروهای مسکن را با بهانه و بی‌بهانه مثل نقل و نبات مصرف می‌کنند، شاید عجیب به‌نظر برسد؛ آنهایی که با هر سردردشان دو تا کدئین بالا می‌اندازند مسلما این قضیه را شوخی می‌انگارند اما اعتیاد به داروهای مسکن و خواب‌آور واقعا جدی است.
آنچنان که پیش از این نیز مرکز ملی مطالعات و درمان اعتیاد از افزایش اعتیاد به داروهای مسکن در جامعه خبر داد و از تبعات این نوع اعتیاد در بین اقشار مختلف جامعه ابراز نگرانی کرد. این در حالی است که کارشناسان نبود آموزش‌های لازم در کشور را عامل بی‌اطلاعی اقشار مختلف جامعه از این موضوع و جدی نگرفتن این نوع اعتیاد می‌دانند.
این نا‌آگاهی است که باعث شده کارشناسان نام «اعتیاد خاموش» را برای این نوع از اعتیاد برگزینند.
داروهای مسکن معمولی، داروهای خواب‌آور (گروه بنزودیازپین‌ها مثل دیازپام، لورازپام و...) و همچنین مسکن‌هایی که در ترکیب آنها مواد‌مخدر وجود دارد مانند استامینوفن کدئین و اکسپکتورانت کدئین از جمله داروهایی هستند که درصورت مصرف خودسرانه و طولانی مدت منجر به اعتیاد افراد می‌شوند.
دکتر علیرضا نوروزی کارشناس اداره سوء مصرف مواد وزارت بهداشت در مورد استفاده از این داروها به همشهری می‌گوید: البته مصرف داروهای ضد‌درد که جنبه مخدر دارند گاهی ناگزیر است، اما این مصرف باید با تجویز پزشک و تحت نظر او صورت بگیرد چون به هرحال این داروها خاصیت اعتیاد‌آوری دارند.
دکتر نوروزی با تاکید بر اینکه دوز مصرف و زمان استفاده‌ای که ممکن است منجر به اعتیاد شود با توجه به نوع دارو متفاوت است، می‌گوید: به‌طور کلی استفاده از این داروها در زمانی بیش از 2 ماه و البته تحت نظر پزشک توصیه نمی‌شود.
وی در پاسخ به این سؤال که آیا آماری در زمینه میزان اعتیاد به مسکن در کشور وجود دارد یا نه، می‌گوید: آماری در این زمینه نداریم اما شکی نیست که این داروها باید تحت نظر پزشک مصرف شوند و در غیر این صورت ضررشان بیش از فایده آنهاست.
وی با بیان اینکه در دسترس بودن انواع مسکن‌ها یکی از دلایل افزایش مصرف این داروهاست، می‌گوید: همین دلیل برای تصمیم وزارت بهداشت مبنی بر محدودیت عرضه این داروها کافی است و نیازی به آمار نیست.
در این میان دکتر شاهین شاد‌نیا متخصص سم‌شناسی نیز به نکته جالبی اشاره می‌کند: در کشور‌های غربی که مصرف الکل رواج زیادی دارد، شایع‌ترین دلیل پیوند کبد مصرف استامینوفن است.
این درحالی است که در کشور ما به‌طور معمول مردم این دارو را بی‌خطر می‌دانند و به‌طور بی‌رویه از استامینوفن ساده و کدئین استفاده می‌کنند.
اشتامینوفن من کژاست؟
به گفته محققان مصرف داروهای مسکن و خواب‌آور دارای آثار و عوارض مخربی است که معمولا تا چند ساعت باقی می‌ماند.
داروهای مسکن و خواب‌آور باعث تغییرات رفتاری یا روانی همچون سرخوشی مختصر، پرخاشگری، اختلالات درکی، اختلال قضاوت، گیجی، رخوت، خواب آلودگی، شل شدن عضلات، به هم خوردن تعادل و اختلال عملکرد شغلی و اجتماعی می‌شوند.
همچنین مصرف طولانی داروهای مسکن و خواب‌آور عوارضی شامل افسردگی، سردرد، ناراحتی گوارشی، آسیب کبدی و اختلال حافظه در پی دارد.
همچنین براساس تحقیقات به عمل آمده زنانی که به‌طور مداوم از داروی مسکن استامینوفن، بروفن و از این قبیل استفاده می‌کنند، دو برابر افراد معمولی در خطر ابتلا به فشار خون بالا هستند.
اما علاوه بر عوارض مصرف، ترک این داروها نیز عوارضی به‌دنبال دارد. ترک داروهای مسکن و خواب‌آور دارای علائمی است که این علائم معمولا روز بعد از قطع دارو شروع می‌شود.
علائم ترک این داروها شامل افسردگی، اضطراب، بی‌قراری، اختلال خواب، بی‌اشتهایی، تهوع، کاهش فشارخون، افزایش درجه حرارت بدن، تشنج و حتی اغما و مرگ است.
دکتر شاد‌نیا در این زمینه به همشهری می‌گوید: فردی که به مصرف داروهای مسکن و خواب‌آور معتاد باشد درصورت قطع دارو و یا کم کردن دوز مصرف آن دچار علائم ترک می‌شود.
البته شدت و نوع این علائم بسته به نوع دارو متفاوت است. مثلا فردی که به استفاده از داروهای کدئین دار معتاد باشد درصورت ترک دارو دچار بدن درد، خمیازه، آبریزش از بینی و اسهال می‌شود.
برخی کارشناسان درمان اعتیاد به مسکن را سخت‌تر از اعتیاد به مخدرهای معمول می‌خوانند: حتی در بعضی از موارد درمان ناممکن است زیرا بدن فرد معتاد به اینگونه مسکن‌ها عادت کرده و به نوعی نسبت به مسکن‌ها مقاوم شده است و به همین دلیل دیگر در درمان فرد معتاد نمی‌توان از مسکن‌های مشابه استفاده کرد.
اما دکتر نوروزی با این نظر مخالف است: اعتیاد به مسکن نیز مانند اعتیاد‌های دیگر است و افرادی که متوجه اعتیاد به مسکن می‌شوند، می‌توانند به مراکز درمانی مراجعه کنند و با استفاده از برنامه‌های مراقبت مشکل خود را حل کنند.
سوءاستفاده از مسکن
از اعتیاد ناخواسته به مسکن‌ها که بگذریم، مسئله مهم دیگر گرایش بعضی از افراد به این داروها، دقیقا به‌منظور نشئگی است.
شاید باور این مطلب مشکل به‌نظر برسد ولی آمارها حاکی از آن است که نوجوانان در سراسر دنیا هر روز تمایلشان به سوءاستفاده از داروها بیشتر می‌شود به‌طوری که برخی از آنها در حال حاضر از قرص‌های مسکن به‌عنوان مواد‌مخدر استفاده می‌کنند.
نتیجه بررسی‌های یک مؤسسه تحقیقاتی آمریکایی مواد‌مخدر نشان می‌دهد که ازمیان
هر 11نوجوانی که امروزه اکس، کوکایین، کراک یا ال‌اس‌دی‌را امتحان می‌کنند، حداقل یک نفر از داروهای مسکن استفاده می‌کند.
مدیر این مؤسسه تحقیقاتی به بی‌بی‌سی می‌گوید: ابتدا نوجوانان مواد‌مخدر مختلفی را امتحان می‌کردند ولی امروزه آنها به‌طور قانونی جهت تهیه دارو به داروخانه می‌روند.
پژوهشگران با پرسش از 7 هزارو300 نوجوان در رابطه با مواد مخدر دریافته‌اند که 84 درصد آنها تقریبا به‌صورت مرتب مسکن مصرف می‌کنند به‌خصوص که این دارو به سادگی در گنجه هر خانه‌ای یافت می‌شود.
گزارش اخیر انجمن «آمریکا بدون مواد» نیز نشان می‌دهد که گسترش اعتیاد به داروهای مسکن و روانگردان در میان نوجوانان آمریکایی، نسبت به اعتیاد به مواد‌مخدر بیشتر است.
بر پایه این گزارش، آنچه باعث شیوع این داروها در میان نوجوانان آمریکایی شده، این است که این داروها در مقایسه با مواد‌مخدر، بسیار آسان‌تر قابل تهیه هستند.
هرچند در کشور ما آمار دقیقی از سوء مصرف مسکن‌ها در دسترس نیست، اما استفاده از استامینوفن کدئین به‌عنوان جایگزین مواد‌مخدر موردی است که شاد‌نیا به آن اشاره می‌کند: بخش قابل‌توجهی از مسمومینی که در اثر استفاده بیش از حد استامینوفن کدئین به بیمارستان لقمان می‌آیند، معتادانی هستند که به‌عنوان جایگزین مخدر از این دارو استفاده کرده‌اند.
در هر حال بحث جمع‌آوری داروی استامینوفن کدئین به‌صورت جدی در وزارت بهداشت مطرح شده است و قرار است که داروی استامینوفن ساده، بیشتر در داروخانه‌ها توزیع شود.
به گفته معاون سلامت وزارت بهداشت، اعتیاد آور بودن داروهای مسکن و افزایش مقاومت بدن نسبت به اثرات درمانی این داروها در کنار موضوعاتی همچون احتمال شیوع بیماریهای افسردگی در این بیماران موجب شده است تا طبق دستورالعملی جدید، مصرف این داروها جزء اقلام داروهای نسخهای و با تجویز پزشک قرار گیرد.