بیابان‌گردی امروزه یکی از زیباترین بخش‌های طبیعت گردی در جهان محسوب می‌شود که در این میان بیابان‌های ایران به‌ویژه بخش‌های غربی دشت کویر و بیابان لوت، مطلوب‌ترین بیابان‌‌ها برای طبیعت گردان کشورمان است به‌طوری‌که گفته می‌شود تمدن کویری و بیابانی ایران با آثار معماری باشکوه مناطقی چون کرمان، کاشان ،یزد و نائین در جهان نظیر ندارد.
بیابان‌گردی ایران در سال‌های اخیر با توجه به روند رو به افزایش تعداد گردشگران در حالی به‌عنوان یکی از موفق‌ترین بخش‌های طبیعت گردی کشورمان به شمار می‌رود که هم‌اکنون سفرهای صحرایی در جهان به‌دلیل وقوع رویدادهایی نظیر گروگانگیری اخیر در بیابان‌های جنوب مصر، از وجهه چندان مثبتی برخوردار نیست؛ به‌طوری‌که وزارت امور خارجه آلمان چندی پیش درباره خطرات برخی شهرهای کشور تونس نظیر «نفطه» و «توزر» - به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مقاصد بیابان‌گردی جهان- هشدار داد و این در حالی است که به‌نظر می‌رسد سفرهای صحرایی تنها نامشان بد در رفته باشد چرا که به گفته مسئولین گردشگری آلمان، بزرگترین خطر روزانه در این شهرها، تنها شلوغی ناشی از عبور و مرور شترهاست و نه چیز دیگر.
وسط یک بیابان شنی از درون کوله پشتی مان دو بار صدای زنگ بلند می‌شود. با یک پیامک متوجه می‌شویم که موبایل‌مان هم‌اکنون در یک شبکه الجزیره تنظیم شده است. ابتدا غافلگیر می‌شویم که چه عالی! در وسط بیابان‌های تونس هم امکان استفاده از موبایل وجود دارد، اما بلافاصله اضطراب سراسر وجودمان را در برمی‌گیرد: الجزیره! یعنی ما نزدیک الجزیره هستیم؟ آن هم وقتی که وب سایت وزارت امور خارجه آلمان درباره خطرات مناطق مرزی تونس هشدار داده است؟
پرسش‌های این‌چنینی به همان اندازه جزء لاینفک تورهای مسافرتی صحرای تونس محسوب می‌شود که تاثیرات پایدار این گستره بیابانی و مهمتر از آن سکوت و آرامش به جای مانده از آن بر گردشگران اجتناب‌ناپذیر است. در منطقه‌ای نزدیک واحه «توزر» و «نفطه» بدون آنکه از تمدن کنونی جهان فاصله گرفته باشد، احساس حضور در صحرای بزرگ آفریقا در انسان پدیدار می‌شود. با این وجود این مناطق یعنی شهرهای «توزر»، «نفطه»، واحه کوهستانی «چبیکا» ، « تامرزا» و نیز شهر «دوز» در جنوب شرق دریاچه نمک، با وجود آنکه در حاشیه صحرای بزرگ آفریقا واقع شده‌اند، به لحاظ توریستی حائز هیچگونه اهمیتی نیستند.
هشدار امنیتی در مناطق مرزی
مقاصد بیابان‌گردی کشور تونس امروزه در ذهن اغلب گردشگران آلمانی تداعی‌کننده گروگانگیری، نبود نقشه‌ای درست و منطقی از برخی بیابان‌های این کشور و نیز یادآور خطرات مناطق ممنوعه در برخی از شهرهای این کشور است، به‌ویژه که وزارت امور خارجه آلمان نیز به تازگی در تذکر امنیتی خود به صراحت درباره خطر آدم ربایی در جنوب مناطق مرزی الجزیره هشدار داده است.
در این هشدار بی‌آنکه مناطق خطرناک این کشور به‌طور مشخص روشن شده باشد به گردشگران توصیه شده که از انجام سفرهای انفرادی به نقاطی که منطقه مرزی جنوب آغاز می‌شود پرهیز شود. این در حالی است که «نکر مانی» رئیس اداره گردشگری تونس در آلمان با ابراز گله‌مندی از مشخص نشدن دقیق مناطق خطرناک تونس ابراز کرد واقعیت آن است که به دلایل امنیتی در جنوب تونس منطقه ممنوعه وجود دارد اما گردشگران هم همه چیز را اشتباه برداشت می‌کنند یعنی از سفر به مکان‌های امن تونس نیز پرهیز می‌کنند.
وی با مبالغه‌آمیز خواندن تذکر امنیتی آلمان افزود: در حالی‌که امروزه اقامت در شهرهای «توزر»، «نفطه» ، «دوز» و نیز واحه‌های کوهستانی بدون هیچ مشکلی امکان پذیر است اما اکنون سال‌هاست که یک پرواز یکسره از فرانکفورت آلمان به توزر وجود ندارد. با این حال وقتی علاقه به سفر آن هم بیابان‌گردی زیاد باشد به‌نظر می‌رسد که بسیار هم بی‌ارزد که برای استشمام بوی‌صحرای بزرگ آفریقا هم که شده تسلیم بیابان‌های تونس شویم و از تماشای واحه‌های نخل، گستره ریگ‌های روان و گذرگاه‌های کوهستانی این منطقه بی‌نصیب نمانیم.
کسانی‌که از خیابان‌های توزر وارد نفطه می‌شوند به هیچ وجه خود را در یک منطقه امنیتی احساس نمی‌کنند البته نیروهای پلیس در این منطقه حاضرند اما نه با خشونتی که پلیس کشور مصر ظاهر می‌شود یعنی هیچ‌یک از مامورانی که با سوت خود در خیابان‌های این منطقه اتومبیل‌ها را هدایت می‌کنند مسلسل به دست نگرفته‌اند! هم چنان که در مقابل یک ایستگاه بازرسی نیز 3 مرد با لباس فرم ایستاده‌اند. آنها در حالی که با آرامش خاصی سیگار می‌کشند به‌نظر نمی‌رسد نگران روز پر مخاطره و تشویش‌آمیزی باشند.
شتر‌ها در خیابان گشت می‌زنند
شاید بزرگترین خطر کنونی در بیابان‌های تونس را بتوان ناشی از شتر‌هایی دانست که بدون هدف در منطقه «اودنیس» در فاصله میان شهرهای توزر و نفطه گشت می‌زنند. باز خوب است که در این منطقه تابلوهای هشدار آبی و سفیدی به زبان‌های انگلیسی، فرانسه و عربی درباره حرکت این حیوانات نصب شده است، اما به‌طور کلی شلوغی و عبور و مرور زیادی در این منطقه به چشم نمی‌خورد. گاهی اوقات ممکن است فقط یک اتومبیل کویری از یک ارابه سبقت بگیرد. حصار‌های کوتاه دو طرف آسفالت این محوطه می‌بایست مانع از رانش‌شن‌های صحرای آفریقا به داخل خیابان شود.
ساکنان شهرهای نفطه و توزر از نخل‌های خرما زندگی خود را می‌گذرانند. «حبیب» که مسئولیت راهنمایی یک گروه گردشگری به شهر قدیمی نفطه را بر عهده دارد، می‌گوید: از مجموع 4/1میلیون درخت نخل در جنوب تونس، تنها در شهر نفطه 400 هزار نخل وجود دارد. خانه‌های این منطقه در حاشیه بیشه نخل‌ها ساخته شده‌اند. در این بیشه‌ها علاوه بر نخل، درختان انار و دیگر میوه‌ها نیز رشد کرده است ضمن آنکه سه چاه آب برای تامین آب این درختان تعبیه شده است. کوچه‌های شهر نفطه باریک و پر از شن است. بعضی وقت‌ها می‌توان از یک شکاف در نگاهی به حیاط‌های درونی خاک گرفته انداخت جایی که کبوتران و مرغ‌ها در جست‌وجوی یافتن کرم پاهای خود را روی خاک می‌کشند.
یک موتور گازی پت پت کنان به ما نزدیک می‌شود و این در حالی است که امروزه در بسیاری از نقاط جهان از جمله اروپای مرکزی موتور گازی مدتهاست که به سبب جنبه‌های ظاهری و در حقیقت زشت شدن نمای شهر از گردش خارج شده است. جوانک پشت فرمان موتور گازی هنگام عبور از مقابل پیرمردهایی که در مقابل خانه‌هایشان چمباتمه زده و به گردشگران زل زده‌اند، با نشاط خاصی مشغول صحبت با موبایل خویش است.
دقایقی بعد صدای اذان مو‌ذن از بلندگو‌ها پخش می‌شود. حبیب می‌گوید: مردم نفطه، 24 مسجد در اختیار دارند. علاوه بر آن در این شهر در حدود 100 مکان مذهبی مقدس نیز وجود دارد. از میدان مرکزی و از درون کافه صداهای دیگری البته با لحنی متفاوت از زبان عربی به گوش می‌رسد. مردان نفطه پای پنجره‌های باز این کافه می‌نشینند و سیگار می‌کشند. به تصویر لرزان و بدون صدای تلویزیونی که بر دیوار نصب شده است هم هیچ‌کس کوچک‌ترین توجهی نمی‌کند. صندلی‌های ایوان کافه تقریبا با مردان این شهر پر شده است.
زنان در خیابان‌های شهر نفطه به ندرت دیده می‌شوند. یکی از مغازه‌های این میدان به یاد فیلم «جنگ ستارگان» که روزگاری در سال‌های 70 و 80 در نزدیکی این محوطه ساخته شد جنگ ستارگان نام دارد. «نکر مانی» که مسئولیت تبلیغات گردشگری تونس در آلمان را بر عهده دارد، معتقد است: کسی که از توزر با اتومبیل به سمت شمال می‌رود بلافاصله پس از عبور از میان بیابان شنی با دو گونه دیگر از مناظر کویر آشنا می‌شود؛ نخست دریاچه نمک و بعد از آن خروجی شرقی رشته کوه‌های اطلس.
قسمت اعظم دریاچه نمک اغلب اوقات سال خشک است اما پس از چند روز بارندگی یادآور ساحل گلی دریای شمال به هنگام جزر است. امروزه عبور از این منطقه دیگر به خطرناکی توصیفات «کارل می» نویسنده آلمانی(1912-1842) در رمان «کویر» نیست، وی در این رمان افسانه‌ای از ناپدید شدن همه کاروان‌ها در گل‌و لای دریاچه خبر داده بود اما امروزه یک خیابان آسفالت امنیت زیر پای چرخ اتومبیل‌ها را تامین کرده است.
گل‌های رز شنی، یادگاری کویر
خیابان آسفالت منتهی به دریاچه نمک، به واحه چبیکا ختم می‌شود. چبیکا یکی از 3واحه کوهستانی در تونس است. خانه‌های خشتی و قدیمی این روستا در سال‌های 60 بعد از یک توفان شدید خالی از سکنه شده است. البته در فاصله نزدیک به اینجا محوطه جدید دیگری ساخته شده است. امروزه علاوه بر نخل‌های خرما، گردشگری نیز عامل درآمد زایی واحه چبیکا به شمار می‌رود. گروه‌های گردشگری با اتوبوس از میان یک دره باریک به پای یک چشمه آب گرم برده می‌شوند. درون این چشمه که دمای آن در فصل پاییز هم به 20 درجه می‌رسد، قورباغه‌های کوچک شنا می‌کنند.
تمامی مسیر منتهی به این چشمه توسط مردان جوانی احاطه شده است که می‌کوشند هر چیز دم دست خود را به گردشگران بفروشند. در میان سنگ‌های نیمه قیمتی رنگارنگ و انواع و اقسام چیزهای بی‌ارزش، اشیای کریستالی با اشکال عجیب و غریبی هم به چشم می‌خورد که رز شنی نامیده می‌شود و ظاهرا این رزهای شنی یادگاری این بیابان محسوب می‌شود. واحه «چبیکا» نقطه شروع و پایانی تورهای روزانه گردشگری به کویر به شمار می‌رود. بدون وجود افراد راه بلد هیچ‌کس نباید مسیر واحه «تامرزا» را در پیش بگیرد، به‌ویژه که نقشه این منطقه نیز فقط در اختیار ارتش است. محمد یکی از راهنمایان بومی این منطقه به کمک مان می‌آید. او دقیقا می‌داند که از کدام مسیر باید برویم.
هرچه باشد او در گذشته از این مسیر 10 کیلومتری به مدرسه رفته است. پس از عبور از اولین سربالایی نسبتا پرشیب، دیگر شلوغی و سر و صدای یادگاری فروشان اطراف چشمه فراموش‌مان می‌شود. در این منطقه گیاهان و رستنی‌های چندان خوبی به چشم نمی‌خورد در عوض فسیل صدف‌های به جای مانده این محوطه یاد آور دریاهای بسیار قدیمی است که میلیون‌ها سال پیش در اینجا جریان داشته‌اند. ردپای حیوانات هم در اینجا دیده می‌شود. جانورانی مثل روباه، مار و بیش از همه بز که در این دنیای زمخت و برهوت زندگی می‌کنند.
گستره بی‌کران کویر
در کویر هیچ‌چیز سرگرم کننده‌ای وجود ندارد لذا مسافران کویر فرصت خوبی دارند که به‌خود بیایند، همچنان که انگیزه بسیاری از گردشگران آلمانی نیز از رزرو کردن تورهای صحرایی بهره‌گیری از سکوت این گستره طبیعی است. به‌ویژه وقتی که چند صد متر از دیگر راهپیمایان جلو بیفتی در این صورت دیگر به غیراز صدای باد چیزی نمی‌شنوی و به غیراز سنگ‌های روشن این زمین خشک چیزی نمی‌بینی. نوعی تنهایی در گستره بی‌کران کویر وجودت را در بر می‌گیرد و این احساس که به وسط بزرگترین صحرای جهان رسیده‌ای.
از اینجا به خوبی می‌توانیم مقصد پیاده روی خود یعنی واحه تامرزا را در فاصله نسبتا دوری ببینیم. حالا دیگر صدای آبشار کوچک این منطقه هم به گوش می‌رسد. یادگاری فروشان در نزدیکی این واحه بساط خود را پهن کرده‌اند. آنها ظروف سفالی، فرش، پارچه، رزهای شنی و جواهرات می‌فروشند. البته در این روز یادگاری فروشان چندان مورد استقبال قرار نمی‌گیرند و چون تقریبا هیچ‌کس چیزی نمی‌خرد. یکی از فروشندگان به سرعت به سراغ موبایلش رفته و شروع به گپ زدن می‌کند. موبایل‌های ما و بقیه راهپیمایان نیز مدتهاست که دوباره یک شبکه تونسی را نشان می‌دهند.
منبع: www.spiegel.de