همشهری آنلاین- سحر جعفریان: محله عودلاجان یکی از قدیمی‌ترین محله‌های مهم و کلان «طهران» بوده که قدمت آن به بیش از ۴۵۰ سال پیش، زمان شاه تهماسب صفوی بازمی‌گردد. سال‌هایی که حکومت تصمیم گرفت از میان روستایی بی نام و نشان، شهری سیاسی با نام «طهران» را بیرون کشد. شهری که با شروع ساخت و سازهای نوین و تحولات شهری در عهد ناصری، محله کهن «عولاجان» در آن از اهمیت برخوردار شد.
البته پیوستگی تاریخی عودلاجان نیز در پی این تغییر و تحولات شهری، طبق یکی از معروف‌ترین نقشه‌های تهران (۱۲۳۳ هجری شمسی) یعنی نقشه ترسیم شده توسط «مسیو کرشیش» (معلم اتریشی مدرسه دارالفنون)، خیلی زود از بین رفت و تقریبا ۲۰ گذر و کوچه اصلی در آن وجود داشت. گذرهایی مانند حمام نواب، شتر گلو، مسجد حوض، حاجی آقا بابا، نقاره‌چی‌ها، میرزا آقاجان و گذر امام‌زاده یحیی(ع) از نوادگان امام سجاد(ع).
در گذر پُر پیچ و خم امام‌زاده یحیی (ع)، اماکن دیدنی و تاریخی بسیاری واقع شده که یکی از مهمترین آنها، میدانگاه کوچک «باغ پسته بیک» است. برای رمزگشایی از نام این میدانگاه دوار با آن حوض مستطیلی شکل و مغازه‌های نم‌گرفته اطرافش، باید تاریخ را مرور کرد. کلیت محله عودلاجان کهن در بخش‌ها و فضاهای مذهبی، بازاری و باغات خلاصه می‌شد که طبق اسناد تاریخی موجود، پهنه گذر امام‌زاده یحیی (ع) بیشتر در مجاورت بخش و فضای باغ‌هایی با مالکان اعیانی و اشرافی، سامان یافته بود. باغ‌های سرسبزی که گروهی از تهران‌شناسان، «انار» را محصول اصلی و غالب آن می‌دانند و گروهی دیگر نیز «پسته» را بر آن انارهای سرخ و آب‌دار، علاوه می‌کنند.
از سویی دیگر، «بیک» یا «بیوک» در گویش آذری به معنای «بزرگ» یا «خان» ایل و طایفه است که اغلب از نام آنها در نامگذاری و شناسایی گذری که نزدیک به محل سکونت آن بزرگ و خان معروف بوده، بهره می‌بردند. بنابراین با در کنار هم قرار دادن عناوین «باغ پسته» و «بک» می‌توان نتیجه گرفت، میدانگاه اصلی گذر امام‌زاده یحیی (ع)، میان و یا در مجاورت باغی شکل گرفته که سال‌های دور، در تملکِ بیکی معروف و ثروتمند بوده است.
البته این نتیجه و روایتی است که خود اهالی گذر امام‌زاده یحیی (ع) نیز، بیشتر بر آن توافق دارند و گواه آن را ثبتِ نام و یاد باغ‌های پسته در ضلع شرقی محله عودلاجان در نقشه‌های قدیمی تهران می‌دانند.