همشهری آنلاین-علی‌الله سلیم: کنار سفره‌های شب یلدا و هفت‌سین مشهور ایرانی‌ها، این دو کتاب ارزشمند جای ثابتی دارند و این از اعجاز و برکات این آثار مکتوب و مشهور در ایران و جهان است که همواره در کنار سفره‌های شادی ایرانی‌ها حضور دل‌انگیز و دائمی دارند.
به بیان دیگر، مشهور است که امروزه در خانه هر ایرانی علاوه بر قرآن، یک دیوان حافظ یافت می‌شود. ایرانیان طبق رسوم قدیمی خود در روزهای عید ملی یا مذهبی نظیر نوروز بر سر سفره هفت‌سین یا شب یلدا، با کتاب حافظ فال می‌گیرند. برای این کار، یک نفر از بزرگان خانواده یا کسی که بتواند شعر را به‌خوبی بخواند یا کسی که دیگران معتقدند به‌اصطلاح خوب فال می‌گیرد، ابتدا نیت می‌کند، یعنی در دل آرزویی می‌کند.
- یلدا؛ جشن گیاهخواری در ایران باستان | ردپای گیاهخواری عارفان در تذکره الاولیا عطار | صادق هدایت از کی گیاهخوار شد؟
- قدیمی‌ترین اثر هنری یلدایی ساخته چه کسی است؟ | «هندوانه شب یلدا» جذاب ترین اثر تلویزیونی درباره این آیین است
سپس به‌طور تصادفی صفحه‌ای را از کتاب حافظ می‌گشاید و با صدای بلند شروع به خواندن می‌کند. البته کسانی که ایمان مذهبی داشته باشند، هنگام فال‌گرفتن فاتحه‌ای هم می‌خوانند و سپس کتاب حافظ را می‌بوسند، آنگاه با ذکر دعاهایی آن را می‌گشایند و فال خود را می‌خوانند.
۱- پیوند مبارک و ناگسستنی بین ۲کتاب قرآن و دیوان حافظ، از روزگاران دور تا به امروز شکل گرفته که این دو کتاب را همواره در کنار هم برای ایرانی‌ها حائز اهمیت می‌کند. کنار سفره‌های شادی ایرانی‌ها این دو کتاب همیشه پیام‌آور مهر و شادی و دلگرمی هستند. یکی از دلایل اهمیت حافظ و شعرهایش که آن را تا این حد برای ایرانی‌ها باارزش جلوه می‌دهد، ارتباط حافظ با کتاب آسمانی، قرآن است که همواره در شعرهایش به آن استناد می‌کند.
۲- حافظ شاعری است که به استناد آثارش، بسیاری از اهل ادب و معرفت می‌گویند ارتباط خاصی با خداوند داشته و یکی از دلایل این گروه برای بیان چنین سخنی این است که آنها معتقدند حافظ شیرازی که ما همگان او را به‌عنوان شاعر بی‌بدیل می‌شناسیم، در وهله اول حافظ قرآن کریم بوده است. به همین دلیل برخی حافظ را «لسان‌الغیب» می‌گویند؛ یعنی کسی که از غیب سخن می‌گوید.
۳- برخورداری حافظ شیرازی از لقب «لسان‌الغیب»، او را چنان در بین توده‌های مردم عزیز و دوست‌داشتنی کرده که این افراد برای آگاهی از اسرار غیب در مواقعی که دلتنگ و گاهی هم دلشکسته هستند، به حافظ رجوع می‌کنند تا با غزل‌های اسرارآمیزش مرهمی بر دل‌های این افراد بگذارد. فال‌گرفتن از دیوان حافظ بیشتر از این زاویه قابل توجه است و مردم با چنین باوری در شب یلدا به سراغ دیوان حافظ می‌روند و از او طلب برآورده‌شدن حاجات‌شان را می‌کنند.
۴- هر یک از روزها و شب‌های خاص سال در فرهنگ عامه مردم از یک ویژگی خاصی برخوردار است. از این زاویه، یلدا به‌معنای زایش و تولد و به‌دست‌آوردن نعمت در میان ایرانیان مرسوم شده و شب مقدسی است. حافظ هم جایگاه و منزلت خاصی میان مردم ایران دارد. در شب یلدا که به اعتقاد آنها خداوند به بندگانش نظر خاصی دارد، با تفأل به حافظ بر این باور هستند که به آرزوهای خود می‌رسند و حافظ از غیب و سرنوشت آنها با اشعار خود خبر می‌دهد و به قولی برای آنها خوش‌یمن است.
۵- در باور عمومی و با استناد به برخی اشعار به یادگار مانده از شاعران نامدار فارسی، ضرب‌المثلی با این مضمون در بین توده‌های مردم رایج است که می‌گوید کسی از اسرار غیب خبر ندارد، اما این باور در مورد حافظ کمی فرق می‌کند؛ چراکه مردم ایران بر این باور هستند که دیوان حافظ به‌دلیل اینکه این شاعر حافظ کل قرآن است، برگرفته از اسرار الهی است و می‌تواند از آینده آنها خبر دهد. حافظ به‌عنوان یک واسطه در این شب مقدس نزد پروردگار آنها را شفاعت کند تا به آرزوها و خواسته‌های خود برسند.
۶- اگر فکر می‌کنید فقط ایرانی‌ها هستند که در شب یلدا به دیوان حافظ رجوع می‌کنند و فال می‌گیرند و از خداوند می‌خواهند آنها را در رسیدن به آرزوهایشان یاری کند، کمی تجدیدنظر کنید. چون حافظ شیرازی تنها میان ایرانیان این مقام و منزلت را ندارد بلکه خیلی از مردم نقاط دیگر جهان هم ارادت خاصی به او دارند و در این شب به فال حافظ تفأل می‌زنند.
۷- می‌گویند نخستین فال دقیقا ساعاتی پس از مرگ حافظ گرفته شد. ادوارد براون در جلد سوم تاریخ ادبیات ایران به این نکته اشاره کرده است؛ «پس از فوت حافظ، عده‌ای که کلام او را قلب کرده بودند، او را تکفیر و از دفن او در گورستان مصلی جلوگیری کردند. برای حل مشکل تصمیم گرفتند با تفأل از کلام خود حافظ راهنمایی بگیرند و پس از آنکه کلیه غزل‌های حافظ را نوشته و در سبدی ریختند، کودکی تفألی می‌زند و غزل شماره۸۲ می‌آید که به طرز عجیب و باورنکردنی پاسخ جماعت ریاکار را می‌دهد و گفته‌اند که از آن روز به حافظ لقب لسان‌الغیب داده‌اند.» غزل شگفت‌انگیز چنین است:
کنون که می‌دمد از بوستان نسیم بهشت
من و شراب فرح‌بخش و یار حورسرشت
مکن به نامه سیاهی ملامت من مست
که آگه است که تقدیر بر سرش چه نوشت
قدم دریغ مدار از جنازه حافظ
که گرچه غرق گناهست می‌رود به بهشت.
مکث
چگونه با بازکردن کتاب حافظ، فال بگیریم
پس از نیت‌کردن و قسم‌دادن حافظ، فال‌گیرنده چشمان خود را می‌بندد و کتاب را با دست چپ گرفته و با انگشتان دست راست صفحه‌ای را تصادفی باز می‌کند. بین ۲صفحه‌ای که باز شده، صفحه سمت راست را انتخاب کرده و غزل بالای صفحه پاسخ فال است، زیرا در برخی از دیوان‌ها ممکن است چند غزل در یک صفحه باشد همچنین ممکن است بیت اول غزل در صفحه قبل باشد؛ یعنی غزل از ابتدای صفحه سمت راست شروع نشده باشد که باید به صفحه قبل رفته و از ابتدای غزل، شعر را بخوانید.
در غزل فال شما یک یا چند بیت وجود دارد که پاسخ نیت شما در آن نهفته است. اگر پاسخ نیت خود را پیدا نکردید، به غزل بعدی که اصطلاحا به آن شاهد فال حافظ گفته می‌شود، رفته و یکی از بیت‌های شماره ۱ - ۳ - ۵ غزل دوم را که مطالب غزل قبلی را تأیید و تکرار می‌کند، بخوانید تا به پاسخ نیت خود برسید .برای تعبیر و تفسیر فال حافظ می‌توانید از یک نفر که در امر شعرخوانی و تفسیر آگاه است، کمک بگیرید اما به‌طور حتم بهترین تعبیرکننده فال حافظ خودتان هستید.
تمام غزل‌های حافظ معمولا چند معنی مختلف دارند و پذیرفتن خوب و بد غزل به وضعیت روحی و عاطفی صاحب فال بستگی دارد. شما باید هر بیت از غزل را که بیشتر با شرایط فعلی و نیت شما سازگار است، به‌عنوان تعبیر فال حافظ خودتان درنظر بگیرید. لغت و فعل‌های به‌کار رفته در غزل نشان از مثبت یا منفی‌بودن نیت شما خواهد بود.