به گزارش همشهری آنلاین،چند سالی است که به دلایل مختلف مانند تحریم‌ها و رکود اقتصادی، شیوع کرونا، تورم و گرانی همه کالاها، کاهش توان مالی شهروندان و اخیرا مساله ن اآرامی در کشور، اقتصاد در همه بخش‌ها از جمله حوزه فرهنگی را با چالش‌های فراوانی روبه رو شده است.
از آنجا که اغلب مردم برای تامین معیشت خود با مشکل روبه رو هستند، ناگزیرند از هزینه‌های سبد فرهنگی خود بکاهند. همین مساله سبب شده تا اقتصاد این حوزه با چالش‌های فراوان و رکود همراه شود. نگاهی به میزان فروش گیشه‌های سینما، تئاتر و کنسرت‌ها، همچنین حوزه تجسمی و دیگر بخش‌ها گواه این هستند که شرایط کسب و کارهای فرهنگی مساعد نیست. در مدت یاد شده انتشاراتی‌های کشور هم با مشکلات زیادی از جمله تامین مواد اولیه تولید آثار مکتوب با مشکلاتی چون گرانی، دشواری تامین کاغذ و افزایش دیگر ضروریات تولید کتاب روبه رو هستند.
- احمد سمیعی گیلانی در بیمارستان
- تصویر ترور و خفقان در شعر نیما| بدخوانی شعری که معنای آن را دگرگون کرد
- دعوت از ناشران ایرانی برای حضور در نمایشگاه کتاب دهلی نو
طی بررسی‌هایی که در این دوره زمانی صورت گرفته، مشخص شده در دوران پاندمی کرونا و اعمال قوانین قرنطینه و خانه نشینی شهروندان و افراد، بازار کتاب برخلاف سایر بخش‌های فرهنگی بهتر بوده و مردم برای سپری کردن اوقات قرنطینه به کتابخوانی رو آورده بودند که همین موجب شد میزان خرید حضوری و غیر حضوری و همچنین خرید کتاب‌های الکترونیکی افزایش یابد.
بعد از انجام طرح همگانی واکسیناسیون علیه کرونا و باز شدن مراکز فرهنگی، آنطور که انتظار می‌رفت اقتصاد فرهنگی جان دوباره‌ای بگیرد، متاسفانه این انتظار برآورده نشد و افزایش لگام گسیخته کالاها و رشد تورم همچنان بازار کالاهای فرهنگی را با چالش جدی همراه ساخت.
چالش‌های ادامه دار اقتصاد صنعت نشر و فروش کتاب
علی رمضانی مدیر خانه کتاب در نشست هفته کتاب امسال که در ابان‌ماه ۱۴۰۱ برگزار شده بود به خبرنگاران گفته بود که «سال گذشته بیش از ۱۱۰هزار کتاب در کشور تولید شده که از میان این آثار ۸۰هزار عنوان چاپ اولی بودند». اگرچه رمضانی این آمار را مطلوب اعلام کرد بود ولی چیزی درباره میزان فروش این کتاب‌ها و تیراژ آنها حرفی نزد. در همین ایام و در سویی دیگر خبرآنلاین گزارشی تهیه و اعلام کرده بود که «در ماه گذشته وضعیت فروش کتاب با کاهش بیش از ۵۰درصد مواجه بوده؛ هرچند برخی از کتاب‌ها نیز همچنان مخاطبان خود را دارند.»
استقبال از خرید کتاب در برخی حوزه‌ها
طبق گزارش‌های منتشره کتاب‌های «دمکراسی چیست؟» به نویسندگی آلن تورن و ترجمه سلمان صادقی‌زاده، «جنبش اجتماعی چیست؟» به نویسندگی هنک جانستون و ترجمه سعید کشاورزی و مریم کریمی، «توتالیتاریسم» نوشته هانا آرنت و ترجمه محسن ثلاثی پرفروش‌ترین کتاب‌ها نسبت به سایر حوزه‌ها بوده‌اند که این آما به معنای بهبود وضعیت بازار کتاب نیست.
ادامه رکود و شرایط بهتر برخی حوزه‌های نشر
در همین رابطه خبرگزاری‌ها و روزنامه‌های مختلف در این باره گزارش‌هایی نهیه کرده بودند مبنی بر اینکه گرانی کتاب از یک‌سو و ناآرامی‌های اخیر و قطعی اینترنت باعث شده کتابفروشی‌ها و ناشران کمترین فروش را داشته باشند، اما برخی کتاب‌ها هم هستند که چه براساس نیاز مخاطب و چه شهرتشان توانسته‌اند مخاطبان خود را داشته باشند و به‌نظر در این روزها کتاب‌های علوم سیاسی و اجتماعی فروش خوبی داشته‌اند.
به عنوان مثال «دمکراسی چیست؟» به نویسندگی آلن تورن و با ترجمه سلمان صادقی‌زاده، «جنبش اجتماعی چیست؟» به نویسندگی هنک جانستون و ترجمه سعید کشاورزی و مریم کریمی، «صدراعظم» به نویسندگی کاتی مارتون و ترجمه سعید کلاتی، «کتابخانه نیمه شب» نوشته مت هیگ و با ترجمه امین حسینیون و «توتالیتاریسم» نوشته هانا آرنت و ترجمه محسن ثلاثی از کتاب‌های پرفروش نشرثالث اعلام شدند.
تنوع نشر نی در کتاب‌های پرفروش کمی بیشتر بود. درحوزه تاریخی و سیاسی ۲ کتاب «تاریخ اندیشه سیاسی غرب جلد سوم» نوشته جان مکللند و ترجمه جهانگیر معینی علمداری و «تاریخ ایران مدرن» نوشته یرواند آبراهامیان با ترجمه محمدابراهیم فتاحی را منتشر کرد.
همانطور که اعلام شد شرایط به دلیل برخی اتفاقات اجتماعی و سیاسی موجب شده تا میزان فروش کتاب‌های حوزه سیاست و اجتماعی که همیشه مخاطبان خوبی داشته با استقبال بیشتری مواجه شود تا آنجا که این شرایط در حوزه فروش غیر رسمی کتاب‌ها یعنی به صورت دستفروشی هم دیده می شود.
به عنوان مثال در گزارش‌های رسمی خبرگزاری‌ها عنوان شده که کتاب‌هایی چون «قلعه حیوانات، نوشته جورج اورول»، «دوقرن سکوت، نوشته عبدالحسین زرین‌کوب»، «۱۹۸۴، نوشته جورج اورول»، «شازده کوچولو، نوشته آنتوان دوسنت اگزوپری»، «ایران بین دو انقلاب، نوشته یرواند آبراهامیان» در بساط های کتابفروشی و فروش غیر رسمی ( فروش قاچاقی کتاب) خوش‌اقبال‌تر و پرفروش‌تر بوده‌اند.
اسامی کتاب‌های پرفروش‌تر
چند سالی است که نشرهایی چون چشمه، نگاه،نی، ثالث و برخی نشرهای دیگر با چاپ کتاب‌هایی مربوط به حوزه سیاست و تاریخ سیاسی جهان به ویژه جنگ‌های بین الملل و حکام خودکامه کشورهای مختلف و اجتماعی، مخاطبانی را جذب کرده و توانسته‌اند تا حدودی اقتصاد نشر خود را حفظ کنند. این کتاب شاملی آثاری چون «آیشمن در اورشلیم، چرا ملت ها شکست می‌خورند؟، چگونه یک کشور را اداره کنیم، در جبهه غرب هیچ خبری نیست،خود آموز دیکتاتورها، شوروی ضد شوروی، مائو؛ داستان‌های نا شناخته، استالین؛ تزار دربار سرخ، دختر استالین، استالین مخوف، استالین جوان؛ از تولد تا انقلاب اکتبر، چرچیل؛ قهرمان پیش بینی ناپذیر، لنین؛ زندگی انقلاب سرخ، سایه دیکتاتور، راسپوتین؛ ابلیس یا قدیس، امید علیه امید،حرمسرای قذافی، در قلمرو پادشاهان، کودتا، جنگ چهره زنانه ندارد، پسران رویین، انسان دست دوم، کمونیست رفت و ما خندیدیم،آکواریوم‌های پیونگ یانگ، هزار فرسنگ تا آزادی، بایگانی ادبی پلیس مخفی، انورخوجه، پول پوت، موسیلینی، چائو شسکو، دنگ هیشائو، ادبیات علیه استبداد، بوخارین، بن لادن‌ها، فرمانده؛ ونزئولای ناشناخته، انقراض ششم، تاریخ اروپا، در ماگادان کسی پیر نمی شود، پایان یک رویا، استبداد شرقی، تبارشناسی استبداد شرقی، جنبش‌های فاشیستی، لیبرالیسم و.....» اشاره کرد.
وضعیت بازار کتاب خوب نیست
مدیر انتشارات ثالث در گفت و گو با خبرنگار همشهری آنلاین در باره وضعیت بازار کتاب ایران گفت: شرایط بازار کتاب اصلا خوب نیست و مردم کتاب نمی‌خرند و کتاب نمی‌خوانند.
محمد علی جعفریه اظهار کرد: گفت و گو در این باره بی نتیجه است زیرا ممکن است افرادی مثل ما که دست اندرکار این حوزه هستیم نظری و حرفی داشته باشیم، اما رسانه ها تفسیر خود را ارائه می‌دهندکه همین امر باعث می‌شود گفت و گو بی نتیجه باشد.
او ادامه داد: ما انواع کتاب منتشر می‌کنیم و ممکن است یک سری کتاب‌ها را بخرند و بخوانند، اما وقتی میزان تیراژها را مد نظر قرار بدهیم متوجه می شویم که یک سری مخاطب ثابت داریم که دائما در حا خرید و خواندن کتاب هستند.
جعفریه افزود: در کل مردم از هر قشری کتاب نمی‌خوانند اگر اقشار کتاب‌خوان بودند با انواع بحران‌ها روبه رو نمی شدیم، زیرا آنها مجال گفت وگو پیدا می‌کردند.
مدیر نشر ثالث با ذکر مثالی عنوان کرد: در سال۵۷ هر کتابی با تیراژ ۱۰۰ هزار نسخه منتشر می شد و اکنون این عدد به ۵۰۰ تیراژ رسیده است. فاصله این دو عدد خود بیانگر خیلی چیزهاست که مهم‌ترین آن کتاب نخواندن است. اکنون هیچ قشری تفکر نمی‌کند تا بخواهد به این نقطه برسد که چه می خواهد.
او گفت: هیچ جای دنیا مثل ایران نیست که افراد برای خواندن کتاب حتما اقدام به خرید آن کنند، ناشران در سراسر دنیا کتاب منتشر می‌کنند و کتابخانه‌ها کتاب‌های روز را تهیه و در دسترس مخاطبان قرار می‌دهند. زیرا خرید کتاب برای همه ممکن نیست و حتی اگر برای همه ممکن باشد، امکان دارد فضایی برای نگهداری آنها نداشته باشند.
جعفریه افزود: کار ما نشر کتاب است و اطلاعی از اینکه اکنون در ویترین کتابفروشی‌ها چه کتاب‌هایی قرار دارند ندارم. با این وجود اما می دانم وضعیت بازار کتاب اصلا خوب نیست.
مدیر نشر ثالث با اشاره به مشکلات تهیه کاغذ و تامین دیگر ملزومات تولید کتاب گفت: با این همه سال فعالیت داشتن پنج هزار مخاطب امری طبیعی است. اما خودمان و همکاران دیگر ما کتاب‌ها با تیراژ ۵۰۰ منتشر می‌کنیم. برخی کتاب‌ها به چاپ‌های مجدد می‌رسد که در چاپ بعدی معمولا با افزایش قیمت تمام شده همراه می‌شویم. حال اگر در همان نوبت اول می‌توانستیم تیراژ بیشتری تولید کنیم، کتاب ارزان‌تر به دست مردم می‌رسید، اما از آنجا که ناشر سرمایه کافی ندارد به همان ۵۰۰ نسخه رضایت می‌دهد.