به گزارش همشهری آنلاین، ولی در این گزارش قصد داریم شما را با فوت و فن کاری آشنا کنیم که هم این روزها بازار خوبی دارد، هم سرمایه‌ی اولیه‌اش زیاد نمی‌شود و هم به شدت جذاب و زیباست. در کارگاه کوچک سیده فاطمه اصفهانی در گوشه‌ی حیاط خانه‌ی قدیمی و زیبایش به گفت‌وگو نشستیم تا از هنر «پاپیه ماشه» و کسب و کاری که با آن به راه انداخته برایمان بگوید. این زن بدون اینکه نگران کپی شدن کارش باشد، تمام ریزه‌کاری‌های هنرش را با ما در میان می‌گذارد.
قلمدانهای پدربزرگ
«پاپیه ماشه» یک کلمه‌ی فرانسوی است به معنی خمیر کاغذ (پاپیه به معنی کاغذ و ماشه به معنی مچاله کردن) به این ترتیب که بعد از خمیر کردن کاغذ و مخلوط کردنش با چسب چوب و تحت فشار قرار دادنش، ماده اولیه‌ای بدست می‌آید که در گذشته از آن برای ساخت قلمدان، قاب آیینه، قاب قرآن و جلد کتاب استفاده می‌کرده‌اند و قدمت آن در ایران به دوره‌ی صفویه بر می‌گردد.
«وقتی بچه بودم پدربزرگم که روحانی بود و نوشته‌هایش را با خط زیبایی خوشنویسی می‌کرد، قلمدانهای جورواجوری داشت و من همیشه به آنها نگاه می‌کردم و دوست داشتم بدانم چطور ساخته شده‌اند. قلمدانهای آن موقع مثل الان که بیشتر از چوب ساخته می‌شوند نبود و اغلب در مناطقی مثل قزوین و اصفهان با خمیر کاغذ ساخته می‌شدند و روی آنها نقاشی گل و مرغ می‌کشیدند و به آن نقاشی لاکی یا نقاشی روغنی می‌گفتند.
این همیشه در ذهنم بود تا اینکه بعدها از طریق همسرم که نقاش هستند با این هنر بیشتر آشنا شدم و بعد از مدتی تحقیق شروع کردم به ساخت قلمدان، قاب آیینه، قاب قرآن و... به روش پاپیه ماشه ولی کم کم در تحقیقاتم متوجه شدم دیگر این روزها کسی با این روش کار نمی‌کند و در کارگاه‌های قزوین و اصفهان و... با چوب، عاج و مواد دیگر این وسایل را می‌سازند نه با خمیر کاغذ. من زمانی به این هنر رو آورده بودم که دیگر قدیمی شده بود و استفاده چندانی از آن نمی‌شد.»
یک ایده‌ی بکر
سال ۸۲ قرار بود برای اولین بار در یک نمایشگاه، اشیایی را که به روش پاپیه ماشه ساخته بودم به نمایش بگذارم، همان موقع بود که به ذهنم رسید تعدادی ظرف و ظروف هم ساخته و به مجموعه‌ی کارم اضافه کنم، این در حالی بود که تا آن موقع پاپیه ماشه، روشی برای ساخت قلمدان و قاب آیینه و جلد کتاب بود و هیچ وقت کسی از این روش برای ساخت ظرف و ظروف استفاده نکرده بود، ولی از آنجا که مواد اولیه‌ی خمیرکاغذ، بعد از خشک شدن، مقاومت چوب را دارد و حتی اگر از ارتفاع زیادی به زمین بیفتد نمی شکند، فکر کردم برای این کار مناسب است، وقتی این کار را شروع کردم تقریباً هیچ تصوری از آینده‌ی کار نداشتم ولی آن روزها استقبال از ظرف‌هایم در نمایشگاه به حدی خوب بود که تعداد زیادی سفارش ساخت بخصوص سفارش برای ساخت ظرف‌های هفت سین به من داده شد. کم کم سعی کردم برای قالب ظرفها از شکل‌های سنتی مثل ترنج و بته جقه و نقش گل استفاده کنم و این خودش عامل مهمی بود که روز به روز مشتری بیشتری برای این ظرفها پیدا شد.»
رنگین کمانی از رنگ‌ها
در گذشته روی اشیایی که با خمیر کاغذ ساخته می‌شد معمولاً با آبرنگ و یا حتی رنگ روغن، نقش گل و مرغ می‌کشیدند، ولی به دلیل سختی کار با آبرنگ و همچنین دیر خشک شدن رنگ روغن، امروزه در روش پاپیه ماشه از رنگ‌هایی مثل اکریلیک استفاده می‌شود که هم زود خشک می‌شود و هم نسبتاً ارزان قیمت است و تنوع رنگی آن فراوان است. «من در اغلب کارهایم از رنگ اکریلیک استفاده می‌کنم و این رنگ‌ها بخصوص وقتی به شکل خالص روی کار قرار می‌گیرند، بسیار گیرا و درخشان می‌شوند و توجه هر بیننده‌ای را جلب می‌کنند.»
جایگزین ظرف یک بار مصرف
ظروف پاپیه ماشه در عین حال که طرح و نقشش زیباست، مقاومتی هم مثل چوب دارد و از لحاظ مواد اولیه و رنگ‌ها کاملاً طبیعی و بهداشتی است و برای نگهداری خوردنی‌ها و مواد غذایی خشک کاملاً مناسب است.
خانم اصفهانی در این خصوص می‌گوید: «کاربرد این ظرفها درست مانند ظروف یک‌بار مصرف است با این تفاوت که با توجه به مواد اولیه ساخت آن که کاغذ است، نوعی بازیافت سالم کاغذهای باطله است. ، این ظرفها قابلیت شستشو و ماندگاری دارد و در صورت دور ریخته شدن، به طبیعت آسیبی نمی‌رساند.»
بازاریابی با اینستاگرام
برای موفق بودن در هر کاری، ۵۰ درصد کیفیت و بکر بودن ایده اهمیت دارد، اما ۵۰ درصد دیگر بازاریابی برای کار است، اینکه فرد بتواند محصول بکر و با کیفیتش را بفروشد: «اوایل بیشتر مشتری‌های ما، این ظرفها را برای تزیین سفره‌ی هفت سین، تزئینات شب یلدا و یا برای زیر شیرینی و آجیل در فروشگاهای لوکس سفارش می‌دادند، ولی بعدها به پیشنهاد یک دوست قرار شد برای اولین بار در یک مهمانی تولد، تعدادی از پیشدستی‌های پاپیه ماشه به عنوان ظرف پذیرایی استفاده شده و در پایان مراسم، به مهمان‌ها هدیه داده شوند.
ایده‌ی این کار به شدت مورد استقبال قرار گرفت و بعد از آن مرتباً برای مهمانی‌ها و همچنین برای رستوران‌ها و کافی‌شاپ‌ها سفارش‌های مختلف گرفتیم، علاوه بر این، همچنان در نمایشگاه‌های مختلف شرکت می‌کنم و گاهی سفارش‌هایی از بعضی شرکت‌ها و ادارات برای بسته‌بندی هدیه‌هایی که به مناسبت‌های مختلف به کارکنان‌شان می‌دهند، نیز داشته‌ام، با این حال این روزها یکی از بهترین راه‌هایی که بوسیله‌ی آن کارهایم را می‌فروشم از طریق شبکه‌های مجازی بخصوص به وسیله‌ی اینستاگرام است، چند روز یک بار، تصویر طرح‌های جدید ظروف پاپیه ماشه را می‌گذارم و در همان جا سفارش خرید را می‌گیرم و بعد از اضافه کردن هزینه پست یا پیک، سفارش مشتری در خانه‌اش به او تحویل داده می‌شود.»
اگر مایلید با کاغذ باطله ظرف‌های زیبا بسازید و آن را به فروش برسانید با ما همراه باشید
پاپیه ماشه‌های رنگی
اگر شما هم به نقاشی علاقه دارید و این استعداد را در خودتان می‌بینید که از کاغذهای باطله برای خودتان درآمد کسب کنید، نیاز دارید قدم‌هایی بردارید. خانم فاطمه اصفهانی از چم و خم این کار می‌گوید.
ابزار کار
کاغذ (معمولاً روزنامه باطله)، انواع قلم‌مو، انواع رنگ
(ترجیحاً اکریلیک)، انواع سوهان و سمباده، ابزار برش (تیغ و قیچی)، چسب چوب و روغن جلادهنده هستند که برای خرید آنها هزینه‌ی اندکی نیاز است. این تنها هزینه‌ای است که شما برای کارتان صرف می‌کنید و تمام چیزهایی که می‌سازید و به فروش می‌رسانید برای‌تان سود است.
روش کار
ساخت پاپیه ماشه به دو روش انجام می‌گیرد:
روش اول: ابتدا کاغذهای باطله را به قطعات کوچک به اندازه کف دست خرد می‌کنیم، سپس ته قالب(می‌توان از همان ظروف منزل مثل بشقاب و کاسه چینی و ملامین به عنوان قالب کار استفاده کرد) را با یک ماده‌ی روغنی مثل وازلین چرب می‌کنیم و آهسته قطعات کاغذ را روی قالب می‌چینیم.
چسب چوب را که قبلاً با مقداری آب مخلوط کرده و به شکل مایع سفید رنگ رقیق درآمده است روی کاغذها ریخته و دوباره قطعات کاغذ را می‌چینیم و آنقدر این کار را تکرار می‌کنیم تا به ضخامت مورد نظر برسد.
بعد باید صبر کنیم تا لایه‌ی به دست آمده نیمه خشک شود، سپس لایه‌های روی هم چیده شده را با وسیله‌ای مثل یک تکه تخته آنقدر می‌کوبیم تا چسب و کاغذ به خورد هم بروند، آنگاه با مهره مثلاً مهره‌ی عقیق سطح کار را مهره کشی می‌کنیم به این ترتیب که با مهره‌ی عقیق، سطح کار را آنقدر صیقل می‌دهیم که مرز قطعات کاغذ کاملاً محو شده و یک سطح صاف و یکدست به وجود بیاید.
بعد از به دست آوردن این سطح صاف، مجدداً چند لایه کاغذ گذاشته و چسب چوب را لابه لای کاغذها می‌ریزیم و بعد از نیمه خشک شدن کاغذها، عمل کوبیدن لایه‌های کاغذ و مهره‌کشی را دوباره تکرار می‌کنیم. بر حسب نوع کار و ظرافت آن، عمل کاغذگذاری، کوبیدن و مهره‌کشی چندین بار قابل تکرار شدن است، به شکلی که تکرار هر چه بیشتر این مراحل می‌تواند منجر به پدید آمدن سطح صاف‌تری شود.
بعد از تمام شدن این مرحله باید صبر کنیم تا زیرساخت کار خشک شود، این کار را هم در کنار وسیله‌ی حرارتی مثل بخاری و هم در هوای آزاد می‌توان انجام داد.
برای اشیای کوچک معمولاً عمل خشک شدن یک روز و نیم و برای اشیای بزرگتر تا دو روز طول می‌کشد. بعد از خشک شدن زیرساخت کار، دور تا دور آن را به شکل قالب مورد نظر برش می‌دهیم و از قالب خارج کرده و با سوهان و سمباده مجدداً آن را صیقل می‌دهیم تا کاملاً صاف و صیقلی شود، بعد از این مرحله می‌رسیم به طراحی و نقاشی روی سطحی که ساخته‌ایم؛ سطح ساخته شده را با توجه به طرحی که می‌خواهیم پیاده کنیم با رنگ مورد نظرمان یکدست کامل رنگ می‌کنیم بعد از آنکه رنگ خشک شد (رنگ اکریلیک معمولاٌ زود خشک می‌شود) طرح مورد نظر را روی سطح کار پیاده می‌کنیم.
برای این قسمت می‌توان طرح را هم به صورت دستی کشید و هم می‌توان از شابلون استفاده کرد. برای الگوی کار هم می‌توان از طرح‌های سنتی مثل نقوش گل و مرغ و اسلیمی استفاده کرد و هم شکل‌های هندسی و مدرن را به کار برد. بعد از مرحله‌ای رنگ آمیزی و خشک شدن رنگ‌ها، سطح کار را به وسیله‌ی روغن جلا دهنده می‌پوشانیم تا براق و درخشنده شود، سپس صبر می‌کنیم تا کاملاً خشک شود.
روش دوم
در این روش که به روش خمیری معروف است، کاغذ و یا روزنامه‌های باطله را در ظرفی ریخته و روی آن مقداری آب می‌ریزیم و روی حرارت می‌گذاریم تا بجوشد، در ضمن تبخیر شدن آب الیاف کاغذها کاملاً از هم باز می‌شود، سپس مایه باقیمانده داخل ظرف را روی آبکش می‌ریزیم تا آب اضافی آن خارج شود، در نهایت محتویات باقیمانده به شکل خمیر درمی‌آید.
یک لایه از خمیر را داخل قالب مورد نظرمان می‌ریزیم و بعد از نیمه خشک شدن مرحله‌ی کوبیدن و بعد مهره کشی را اجرا می‌کنیم و مجدداً لایه‌ی خمیری دوم را ریخته و مراحل قبل را تکرار می‌کنیم و در انتها بعد از خشک شدن و بریدن دور تا دورکار با ابزار برش زیرساخت را از داخل قالب بیرون می‌آوریم و بعد از سمباده زدن و صیقل دادن، کار طراحی، نقاشی و جلا دادن را مثل روش اول روی پاپیه ماشه آماده شده انجام می‌دهیم.
کلید طلایی کار
خانم اصفهانی می‌گوید برای علاقه مندان به این کار چند توصیه دارم. او می‌گوید: «بهتر است برای یادگرفتن بهتر هنر پاپیه ماشه مدتی زیر نظر اساتید این رشته به شکل عملی آموزش دیده و عملاً کار کنید تا نتیجه‌ی کارتان روز به روز پخته‌تر و بهتر شود. در ضمن برای تهیه مواد اولیه پاپیه ماشه که در اصل کاغذ و روزنامه‌های قدیمی است، می‌توانید از دوستان و اقوام‌تان بخواهید که دور ریز کاغذ و روزنامه‌هایشان را برای شما کنار بگذارند و یا به دکه‌های روزنامه فروشی سر بزنید و در حراج شماره‌های باطله و قدیمی‌شان روزنامه‌ی مورد نیاز برای مواد اولیه پاپیه ماشه را با قیمت مناسب خریداری کنید.»
منبع: سرنخ. دوهفته نامه حوادث و شگفتی‌ها. اسفند ۱۳۹۴.