همشهری آنلاین - محسن مهدیان: عمدتا ضرب المثل زیاد به کار می‌برند. در مواردی هم حکایات جالب و تمثیلات. مثال روشن هم قصه‌های مادربزرگ است. قدیم مادربزرگ‌ها برای بچه‌ها قصه می‌گفتند مادران امروز چقدر قصه بلدند؟
ریشه مشترک ضرب المثل و شعر و حکایت در بیان قدیمی‌ها، یک چیز بوده است و آن رساندن پیام به روشی اثرگذار. عوام ضرب المثل در کلامشان بود و گروه های مرجع از شعر بهره می‌برند.
قصه‌های خواندنی تهران را اینجا دنبال کنید
این ریشه مشترک بسیار پر اهمیت است. برای قدیمی‌ها مهم بود کلام را در رساترین شیوه و در کوتاه‌ترین بیان به مخاطب شان منتقل کنند بی‌آنکه در مقام بیان به آن فکر کنند. گویی این گویش نسل به نسل چرخیده است.
گاهی ضرب المثل، گاهی نیز تمثیل. بین این دو تفاوت است. تمثیل استفاده از یک مثال است و ضرب المثل یا همان مثل، استفاده از عبارتی که دارای شهرت است و جای چند جمله، کاربرد اثرگذار دارد.
جالب اینکه این ضرب المثل‌ها نیز دسته‌بندی داشته است. برخی عامیانه و برخی نیز برای خواص.برخی منثور و برخی آهنگین و برخی ساده و بی‌آرایه. برخی هم منظوم مثل این بیت بسیار زیبا و پرمعنا و راز آلود صائب که تا سال‌ها ضرب المثل مردم بوده است.
دست طلب سوی کســی گر کنی دراز / پل بسته‌ای که بگذری از آبروی خویش
برگردیم به همان وِیژگی مشترک این مثل و تمثیل‌ها. مردمان ما در گذشته تلاش می‌کردند سخنشان را رسا و کوتاه و در نهایت تاثیرگذاری مطرح کنند. این ویژگی مشترک یک زیرکی و هنر خاصی طلب می‌کرده است که خروجی اش در بین عوام مثل بوده است و در بین خواص شعر.
اما چرا این روزها کمتر این نوع ادبیات یافت می‌شود؟
این سوال نیاز به کاری پژوهشی و کارشناسی دارد اما اجمالا یک نکته در این رابطه اهمیت دارد و اینکه ذهن‌ها مثل گذشته خلافیت در خیال بافی ندارد و این ناشی از تصویری‌شدن زندگی امروز است. نقش تلویزیون و کامپیوتر و موبایل و غیره یک اثر اجتناب ناپذیر دارد و آنهم تخریب قدرت تصویر سازی در ذهن است. توضیح این حرف در تفاوت کتاب با فیلم است. کتاب و متن قدرت خیال پردازی مخاطب را فعال می‌کند ولی فیلم تنها چشم او را درگیر می‌سازد.
تصویرگری رسانه‌های امروز باعث شده است قدرت خیال در ادبیات و زبان مردم ما از بین برود. عکس و فیلم جای ادبیات را گرفته است لذا افراد از راه زبان و گویش در پی تاثیرگذاری نیستند. یکی از نمونه های قابل ذکر در این رابطه حذف سخنران‌هایی است که قدرت کلامی بالا داشتند. یک روزگاری در شهر و دیار ما بزرگانی بودند که قدرتشان به کلامشان بود. امروز چند نفر با این ویژگی و خصیصه می توان نام برد؟ مرحوم فلسفی، مرحوم کافی ، مرحوم فخرالدین حجازی و مرحوم شریعتی و غیره. امروز شهرت حجت الاسلام قرائتی به همین قدرت کلام و تمثیلاتش است.
چرا امروز کمتر از این سخنران‌ها داریم؟ سخنران پرمحتوا داریم اما نفوذ کلامش در محتواست نه قالب و ادبیات. علت در همان منسوخ شدن قدرت کلام و بکارگیری مثل و تمثیل و شعر است که جای خود را به عکس و فیلم داد و مدل نفوذ بر مخاطب را تغییر داده است.
منتشر شده در همشهری محله منطقه ۲۲ در تاریخ ۱۳۹۶/۲/۲۶