همشهری آنلاین - رابعه تیموری: بیلبوردهای بزرگی هم ازسخنان همین بزرگان درباره کرامات و مقام و منزلت این نواده امام جعفر صادق(ع) در بسیاری از میدان‌ها و معابر شهرری نصب شده تا حق همسایگی این سید با نام و نشان را که بر شانه اهالی و زائران شهرری گذاشته شده، به آنها یادآوری کند. اما اگر فارغ از همه القاب و کرامات حضرت و از سر اتفاق هم، گذرمان به آستان امامزاده ابوالحسن(ع) بیفتد، احساس خوشایندی که از این خلوت معنوی و به دور از هیاهوی شهر نصیب‌مان می‌شود، در لحظه‌های دلتنگی بارها و بارها ما را به سوی بارگاهش خواهد کشاند. ما ساعتی زائر آستان این امامزاده بودیم و در حوالی آن گشت وگذاری داشتیم که گزارش زیر نقل حال و هوای این سیاحت و زیارت کوتاه است.
قصه‌های خواندنی تهران را اینجا دنبال کنید
تابلویی از رنگ‌های طلایی و فیروزه ای
از خیابان شهید رجایی که وارد روستای آب‌اندرمان می‌شویم، گنبد فیروزه‌ای حرم امامزاده ابوالحسن(ع) نگاه‌مان را پر می‌کند. تصویر گنبد درخشان امامزاده پس زمینهای می‌شود برای منظره مزارع سرسبز و خرمن‌های طلایی گندم و جو که برای رسیدن به حرم از میان آنها عبور می‌کنیم. کنار جاده‌ای که در یک سوی آن ساختمان‌های مخروبه و گلی قلعه آب‌اندرمان قرار دارد، در آهنی و پرنقش و نگار حرم با سادگی فاخری جلب توجه می‌کند. رنگ سفید و آبی نقوش اسلیمی روی کاشی‌های لاجوردی که درگاه هلالی آستان را زینت داده‌اند، جلوه‌ای خاص دارند و نمای آجری دیوارها و درگاه حرم، حس نوستالژیک خوشایندی را به ذهن می‌کشاند.
آرامشی دلنشین
شبستان و تربت‌خانه حرم وسط باغ سرسبزی واقع شده که سایه و شاخ و برگ درختان انبوه و کهنسالش از پشت دیوارهای آجری آستان پیداست. وقتی به داخل حرم پا می‌گذاریم، جیک جیک گنجشکان تنها صدایی است که لابه‌لای سکوت آرامش بخش فضای امامزاده به گوش می‌رسد. چشم‌مان که از نزدیک به گنبد و گلدسته‌های فیروزه‌ای حرم می‌افتد، بی‌اختیار پای‌مان به طرف ضریح کشیده می‌شود. کنار در شیشه‌ای جلو حرم، سنگ مزار و تصویر شهید محمدحسن کلهر قرار دارد. او فرزند یکی از پیرغلامان و خادمان مرحوم آستان بوده که افتخار همجواری با مزار حضرت نصیبش شده است.
بنایی تاریخی
کتیبه‌ای به خط ثلث که روی در چوبی رواق حرم نقش بسته، از قدمت چند صد ساله بنا حکایت می‌کند. بر اساس این کتیبه در قرن پنجم هجری شمسی ضریح چوبی بزرگی به سبک خانه مربع خراطی و در زمان قاجار در تربت‌خانه حرم نصب شده است. این در، پس از ثبت بنای آستان در فهرست میراث فرهنگی کشور، به محل دیگری منتقل شده و فقط تاریخ نگاشته‌ها از وجود آن در حرم حکایت می‌کنند. اشعار و مرثیه‌هایی که با خط نستعلیق روی گچبری‌های ایوان ورودی حرم حک شده، با مرمت و بازسازی حرم در سال ۱۳۷۱، رنگ و لعابی تازه پیدا کرده است. کیسه‌های گچ ردیف شده کنار دیوارها و تیرآهن‌های نمایان سقف شبستان زنانه و مردانه، ناتمام بودن ساخت‌وساز بنا را نشان می‌دهند.
خلوتی دلنشین
در گوشه‌ای از شبستان مردانه امامزاده چند جوان نشسته‌اند و در حالی که دانه‌های تسبیح را لای انگشتان‌شان می‌غلطانند، بی‌توجه به رفت وآمد اطراف‌شان مشغول ذکر و نجوا هستند. یکی از آنها که محمد لطیفی نام دارد، با پرسش ما، از حال خوشش جدا می‌شود. از او می‌پرسیم: «به امامزاده زیاد سر می‌زنید؟ » جواب می‌دهد: «بله، گاهی همراه دوستانم به اینجا می‌آییم.» لطیفی و دوستانش اوقات فراغت‌شان را در بارگاه بزرگانی مانند حضرت عبدالعظیم(ع) و امامزاده ابوالحسن(ع) می‌گذرانند. او ساعتی خلوت کردن در این مکان معنوی را سبب احساس آرامش خود می‌داند: «من اهل تبریز هستم و برای تحصیل به تهران آمده‌ام. گاهی که دلم می‌گیرد، به زیارت امامزاده ابوالحسن(ع) می‌آیم تا سبک شوم.»
تربت‌خانه امامزاده
شبستان زنانه برخلاف بسیاری از امامزاده‌ها خلوت است و پرواز گنجشکان و کبوترانی که از منافذ باز سقف و پنجره شبستان به داخل آن می‌لغزند، سکوت سنگین فضا را بر هم می‌زند. دیوارهای نیمه‌ساز بنا با ملحفه‌های سفیدی پوشانده شده‌اند و فضای وسیع شبستان آراسته و پاکیزه است. ضریح فولادی حرم، تربت مرمرین و باشکوه امامزاده را دربرگرفته و نام و نسب ایشان که با ۴ واسطه به امام جعفر صادق(ع) می‌رسد، با خطی درشت و خوانا روی سنگ تربت ثبت شده است. زیر گلدان و شمعدان و قرآن داخل ضریح که بر جلوه مزار حضرت افزوده‌اند، نام حاج حسن دریاآرام، به‌عنوان بانی نصب ضریح نقره‌ای حرم به چشم می‌خورد. این ضریح در سال ۱۳۸۲ جایگزین ضریح چوبی امامزاده شده است.
افتخار خدمت
رضا مردانشاهی، پیرمرد خوشرویی است که جوانی‌اش را به خدمت در حرم حضرت عبدالعظیم(ع) سپری کرده و از ۲ سال پیش خادم آستان امامزاده ابوالحسن(ع) شده است. او نیمی از ایام هفته را به‌صورت شبانه‌روزی در حرم به سر می‌برد. غرفه بزرگی که تابلو مدیریت آستان کنار آن به چشم می‌خورد و فرش و یخچال و تلویزیونی قدیمی امکانات و تجهیزات آن به شمار می‌آید، اتاق کار مردانشاهی است. خادم امامزاده که نه با پرسش‌ها و مراجعه‌های فراوان زائران و رهگذران عبوس می‌شود و نه سروسامان دادن محوطه بزرگ امامزاده در گرمای هوا، خلقش را تنگ می‌کند، افتخار خدمت به امامزادگان را از پدر به میراث برده است.
کرامات حضرت
رضا مردانشاهی، خادم آستان درباره کرامات امامزاده ابوالحسن(ع) می‌گوید: «یک روز سرد زمستان بود. مادری با فرزند بیمار ۷ ساله‌اش به حرم آمد و با گریه‌وزاری به آقا متوسل شد. او کودک بیقرار را کنار بقعه امامزاده گذاشت و به حیاط آمد. خیلی زود گریه کودک قطع شد و به خواب فرورفت. مادرش که هراسان شده بود، او را از خواب بیدار کرد. بچه تا بیدار شد تعریف کرد که در خواب به زیارت کعبه رفته است.» سعید کریمی تولیت آستان امامزاده ابوالحسن(ع) را برعهده دارد. او توفیق حج را از بزرگ‌ترین کرامات امامزاده ابوالحسن(ع) نام می‌برد و می‌گوید: «۲۰ سال خادم آستان حضرت عبدالعظیم(ع) بوده‌ام. سر سفره شاه ری روزی خورده‌ام و تربیت شده‌ام و حالا سفیر آستان امامزاده ابوالحسن(ع) هستم.»
به برکت توسل
بزرگانی مانند آقامیرزاعبدالعلی تهرانی، آخوند ملامحمد مجتهد اندرزمانی، حاج ملاعلی کنی و دیگر مشاهیر علمای ری به امامزاده ابوالحسن(ع) ارادت و توسلی خاص داشتند و مقام دینی خود را از آثار این توسل دانسته‌اند. در دوره تولیت کریمی ۲ شبستان مردانه و زنانه حرم به مساحت ۷۰۰مترمربع بنا به بهره‌برداری رسیده است. او می‌گوید: «پیش از این ۲۵۰مترمربع فضای صحن برای برگزاری مراسم و برنامه‌های ویژه آستان گنجایش کافی نداشت و با همکاری خیّران و مسئولان، در مدت یک سال و ۳ ماه، ۷۰۰مترمربع به مساحت بنا افزودیم.» از مراحل ساخت شبستان‌ها، سنگ‌کاری دیوارها و ساخت سقف کاذب باقی مانده که کریمی مساعدت خیّران را برای به پایان رساندن آن ضروری می‌داند. متولی امامزاده می‌گوید: «بسیاری از اهالی و زائران برای سلامتی فرزندان خود نذر عقیقه می‌کنند که با نذر آنها زائران و مهمانان حرم اطعام می‌شوند.»
بهار قرآن در امامزاده
سعید کریمی، متولی آستان امامزاده ابوالحسن(ع) حدود ۲ هزار و ۵۰۰ زائر را متوسط تعداد شرکت‌کنندگان در برنامه‌های مناسبتی حرم ذکر می‌کند و می‌گوید: «درایام ماه رمضان امسال برای چهارمین سال متوالی از زائران با سفره افطار و سحر پذیرایی می‌شود و زائران از حضور و منبر مداحان و سخنرانانی مانند استاد حسن حسن‌زاده، حاج احمد زین‌العابدین، حاج غلام رضازاده و حاج حسین سازور، حجت‌الاسلام دکتر عالی، دکتر رفیعی و سیدحسین مؤمنی بهره‌مند می‌شوند.» او برای ایجاد مسیر دسترسی زائران از بزرگراه امام علی(ع) به سمت روستای آب‌اندرمان از مسئولان انتظار حمایت و همکاری دارد تا شرایط تشرف به آستان این امامزاده واجب التعظیم بیش از گذشته میسر شود. هنگام برگزاری مراسم ویژه آستان، ۲ خادم افتخاری خانم و ۵خادم افتخاری آقا در صحن امامزاده ابوالحسن(ع) خدمت می‌کنند و دستگاه‌های آبسردکن، سرویس‌های آبخوری و بهداشتی مناسب از امکاناتی است که برای رفاه زائران حرم پیش‌بینی شده است.
آبادی آب‌اندرمان، غربت امامزاده ابوالحسن(ع) را پاک می‌کند
مسیر زیارت هموار نیست
اگرچه قرار گرفتن آستان امامزاده ابوالحسن(ع) در دل روستای دنج و آرام آب‌اندرمان، به فضای معنوی آن صفایی دوچندان بخشیده، اما جاماندن روستا از دایره تقسیم امکانات رفاهی، نه تنها سبب نارضایتی و مهاجرت ساکنان محل به محله‌های مختلف شهرری شده بلکه در غربت و ناشناخته ماندن این امامزاده منتسب به امام صادق(ع) نقش بسزایی داشته است. ما پس از گشت کوتاهی در حوالی حرم، درباره شرایط معیشت ساکنان روستا با اهالی گفت‌وگو کرده‌ایم.
قلعه‌ای غیرمسکونی
روبه‌روی حرم امامزاده ابوالحسن(ع) ساختمان‌هایی با دیوارهای خشتی وجود دارد که گذر زمان از پهنای حصارهای آنها کاسته و فقط لحظه‌ای بازیگوشی و جنب وجوش زمین کافی است که این بناهای کاهگلی را به تلی از خاک تبدیل کند. این ساختمان‌ها از قلعه قدیمی روستا برجا مانده است. علی لطفی که جلو در حرم، سوپرمارکت کوچکی دارد، درباره قلعه می‌گوید: «اینجا تا ۳۸ سال پیش محل زندگی اهالی محسوب می‌شد و از خانه‌های سیمان و آجری آن سر روستا خبری نبود. سال ۱۳۵۷ آب زیرزمین به اندازه‌ای فوران کرد که سطح روستا را پوشاند و تا کمرخانه‌های قلعه کشیده شد. نم و رطوبت، خانه‌های قلعه را ویران کرد و مردم مجبور شدند در زمینهای اطراف امامزاده چادر بزنند. مدتی بعد اهالی با کمک دولت، خانه‌هایی در آن سوی روستا ساختند و ساختمان‌های قلعه به گاوداری و کارگاه‌های تولیدی تبدیل شد.»
قدم‌هایی کوچک
لطفی که از ۱۲ سال پیش در شورای روستا عضویت دارد، به وجود کارگاه‌هایی مانند کارگاه پلاستیک‌سازی و گاوداری‌های متعدد در قلعه آب‌اندرمان اشاره می‌کند و می‌گوید: «با تلاش تولیت آستان امامزاده ابوالحسن(ع) و شورایاری روستا در چند سال اخیر، امکاناتی مانند آب شرب لوله‌کشی، گاز شهری و ایستگاه اتوبوس به امکانات روستا افزوده شده، ولی این تلاش‌ها نتوانسته مشکلات اهالی را برطرف کند و محرومیت را از چهره آب‌اندرمان پاک‌کند.» او رسوب ضخیمی که روی سماور کنار پیشخوان مغازه‌اش نشسته نشان می‌دهد و می‌گوید: «با آنکه آب شرب روستا، ضدعفونی و بهداشتی است، اما نمک و املاح زیادی دارد و بسیاری از اهالی روستا و زائران حرم از کیفیت نامناسب آن گلایه دارند.» زهرا جدیدی که برای خرید به فروشگاه آمده، از کمبود سرانه‌های بهداشتی درمانی محله گلایه می‌کند که لطفی دلیل آن را تعداد کم ساکنان روستا عنوان می‌کند: «بسیاری از اهالی روستا مهاجرت کرده‌اند و خانه‌هایشان را به کارگران افغانی و پاکستانی اجاره داده‌اند. در اینجا فقط ۵۰، ۶۰ خانوار بومی و مهاجر سکونت دارند و برای مسئولان اختصاص خانه بهداشت، درمانگاه یا حتی مطب پزشک به این محل، توجیه اقتصادی ندارد.»
انتظارهای طولانی
چند خانم جوان که از حرم بیرون آمده‌اند، در ایستگاه نزدیک آستان به انتظار رسیدن اتوبوس شرکت واحد نشسته‌اند. یکی از آنها با کلافگی می‌گوید: «بیشتر از نیم ساعت است که منتظریم، ولی از رسیدن اتوبوس هیچ خبری نیست.» او برای زیارت امامزاده به روستا آمده و می‌گوید: «اینجا جاده‌ای خلوت و دنج است و استفاده از خودروهای شخصی برای خانم‌ها امنیت ندارد. اما اگر اتوبوس خط سیزده آبان – مترو علی‌آباد در این ایستگاه توقف منظمی داشته باشند، مشکل رفت‌وآمد زائران حل می‌شود.» لطفی دلیل تأخیرهای طولانی اتوبوس را میانبرزدن اتوبوس به سمت ایستگاه کمیته عنوان می‌کند و می‌گوید: «به دلیل اینکه ایستگاه آب‌اندرمان، مسافران محدودی دارد، بعضی از اتوبوس‌های خط واحد از این ایستگاه عبور نمی‌کنند.» زهرا جدیدی مرمت آسفالت نامناسب جاده روستا را برای سهولت رفت‌وآمد مراجعان آب‌اندرمان لازم می‌داند و می‌گوید: «این امامزاده برای اهالی اینجا غنیمتی است که اگر مسئولان برای آبادانی آن تلاش کنند، رفاه حال ساکنان روستا را هم به دنبال خواهد داشت.»
-------------------------------------
*منتشر شده در همشهری محله منطقه ۲۰ به تاریخ ۱۳۹۵/۳/۱۰