همشهری‌آنلاین - پروانه بندپی: کاهش فرزندآوری در کشور چند سالی است که به یکی از معضلات بزرگ تبدیل شده و جمعیت‌شناسان بارها هشدار داده‌اند که اگر جلوی این روند گرفته نشود، تا سال ۱۴۲۰ در سیاهچاله پیری جمعیتی خواهیم افتاد و جمعیت جوان خود را از دست خواهیم داد.
در حال حاضر حدود ۴۴ درصد از جمعیت ایران را میانسالان تشکیل می‌دهند و به گفته جمعیت‌شناسان، تا سال ۱۴۲۰ و حتی شاید زودتر، نرخ رشد جمعیت کشور به صفر می‌رسد.
پژوهشگران و کارشناسان اعلام کرده‌اند که در سه دهه آینده در جمعیت سالمندان کشور رکورد خواهیم زد و این آمار در سه دهه آینده به ۳۰ درصد افزایش پیدا می‌کند؛ یعنی تا ۳۰ سال آینده از یک جامعه ۹۲ میلیون نفری، نزدیک به ۳۰ میلیون نفر بالای ۶۰ سال خواهند بود که عدد بزرگی است و اگر امروز برای مساله جمعیت فکری نکنیم، در ۳۰ سال آینده کل کشور دچار پیری جمعیت خواهد شد و آن روز دیگر کاری نمی‌توان انجام داد.
بیشتر بخوانید؛
با توجه به شرایط جمعیتی یادشده و فرصت اندک ایران برای جبران نرخ جمعیت، نمایندگان مجلس در آبان سال ۱۴۰۰ قانون جوانی جمعیت و حمایت از خانواده را در ۷۳ ماده به تصویب رساندند.
حمایت از جوانانِ در آستانه ازدواج یا زوج‌های جوان، حمایت از زوجین نابارور و پیشگیری یا درمان ناباروری، حمایت از مادران برای دوران بارداری و زایمان و شیردهی، حمایت از خانواده‌های دارای ۳ فرزند و بیشتر، اعطای خودرو به مادر به ازای تولد فرزند دوم به بعد بدون قرعه‌کشی و با قیمت کارخانه، اعطای زمین به ازای تولد فرزند سوم، حمایت‌های مالی برای تولد چندقلوها و به طور کلی ارائه تسهیلات اقتصادی و اجتماعی به خانواده‌ها مهم‌ترین مولفه‌هایی است که این قانون ۷۳ ماده‌ای دنبال می‌کند.
بسیاری از کارشناسان و حتی خود مردم، سیاست‌های تشویقی قانون جوانی جمعیت را در افزایش باروری موثر می‌دانند اما تعداد دیگری از کارشناسان و مردم معتقدند کاهش فرزندآوری در ایران فقط ریشه در مسائل اقتصادی ندارد و عوامل اجتماعی و فرهنگی مثل تغییر نگرش‌ها و تغییر سبک زندگی نیز عامل مهمی در بروز این پدیده است. این گروه می‌گویند سیاست‌های تشویقی دولت و مجلس نیز حتی اگر گره‌گشا باشد، با توجه به تورم روزافزون و گرانی افسارگسیخته کالاها فایده چندانی ندارد و گره بزرگی از مشکلات مالی خانواده‌ها باز نمی‌کند که آنها را به فرزندآوری ترغیب کند.
برای فرار از بحران جمعیت ۵ سال وقت داریم/ فقط ۳۰ درصد از قانون جوانی جمعیت اجرا شد
امیرحسین بانکی‌پور، رئیس کمیسیون مشترک طرح جوانی جمعیت و حمایت از خانواده مجلس شورای اسلامی در گفتگو با همشهری‌آنلاین درباره اثربخش نبودن قانون جوانی جمعیت که خیلی از مردم درباره آن صحبت می‌کنند، می‌گوید: تغییرات اجتماعی هیچ وقت نمی‌تواند به سرعت کم شود. شما نمی‌توانید از سقوط آبشاری، ناگهان به صعود برگردید. ما از ۱۲ سال پیش یک سقوط آزاد یا سقوط آبشاری در آمار ازدواج داشتیم. به طوری که از ۹۰۰ هزار ازدواج در ۱۲ سال گذشته به نزدیک ۵۰۰ هزار ازدواج در حال حاضر رسیده‌ایم. فرزندآوری هم از ۷ سال پیش تا حالا به همین صورت بوده است. یعنی از یک میلیون و ۶۰۰ هزار تولد در سال به یک میلیون و ۸۰ هزار تولد رسیده‌ایم. این یعنی منحنی ما رو به سقوط بوده است.
بانکی‌پور ادامه می‌دهد: با توجه به این که جلوی تغییرات اجتماعی را نمی‌توان به سرعت گرفت، طبعا اول باید شتاب را کم کنید، بعد شروع کنید به صعود. این اتفاق الان دارد رخ می‌دهد. یعنی آمار ازدواج‌ها و تولدها که با سرعت داشت پایین می‌آمد، شتابش گرفته شده و از سال آینده شاهد توقف و بعد صعود آن خواهیم بود.
این نماینده مجلس می‌گوید: نکته دوم این است که فقط ۳۰ درصد از قانون جوانی جمعیت اجرایی شده و آن ۳۰ درصد هم بخش تسهیلات قانون بوده است. بخش‌های فرهنگی این قانون هنوز اجرایی نشده و خیلی‌ها فکر می‌کنند اصلا بخش فرهنگی ندارد و فقط معیشتی است. اتفاقا بخش زیادی از این قانون به عهده فرهنگسازی است اما متاسفانه دستگاه‌های فرهنگی تا الان همراهی و همکاری لازم را نداشته‌اند.
بانکی‌پور تاکید می‌کند: اگر قانون جوانی جمعیت به طور کامل اجرا شود، ما مطمئنیم که می‌توانیم از بحران جمعیت در کشور جلوگیری کنیم. ما برای پیشگیری از بروز بحران جمعیت در کشور فقط ۵ سال وقت داریم و قانون هر ۲۱ مانعی را که برای فرزندآوری در حوزه فرهنگسازی، آموزش، حقوق و دستمزد و ... را دیده بود، همزمان حل کرده است. تسهیلاتی هم که در این قانون دیده شده، نسبتا خوب است. مثلا زمینی که در قانون گفته شده برای فرزند سوم اعطا می‌شود، بالای یک میلیارد تومان قیمت دارد. خودرویی که به مادران داده می‌شود، فاصله قیمتش با قیمت آزاد بین ۲۰۰ میلیون تا یک میلیارد تومان است و بدون قرعه‌کشی هم داده می‌شود. تسهیلات ازدواج حدود ۷ برابر شده است. تسهیلات فرزند اول نسبت به سال اول اجرای قانون ۳ برابر شده و به ۳۰ میلیون تومان رسیده است. تسهیلات فرزند سوم در سال اول اجرای قانون ۵۰ میلیون تومان بوده و به ۱۵۰ میلیون تومان رسیده است.
نماینده مجلس یازدهم می‌گوید: مشکل اصلی ما در بخش فرهنگسازی است و آن هم مربوط به رسانه‌ها است. چون خود رسانه‌ها هنوز اطلاع ندارند که کدام بخش‌های قانون دارد اجرا می‌شود و کدام بخش‌ها هنوز اجرا نشده است. به نظرم رسانه‌ها باید دو کار انجام دهند؛ یکی این که بخش‌های اجراشده قانون را اطلاع‌رسانی کنند. مثلا با ۱۰۰ هزار مادری که خودروهای خود را تحویل گرفته‌اند، مصاحبه شود تا بقیه ببینند که چه گره‌گشایی و کمکی از طریق دادن خودرو به مادران شده است. دوم این که این قانون، هزینه‌های سنگینی از ناباروری و هزینه‌های دوره بارداری و زایمان را بیمه کرده و رسانه‌ها لازم است که آن را اطلاع‌رسانی کنند.
رئیس کمیسیون مشترک طرح جوانی جمعیت و حمایت از خانواده مجلس در پاسخ به این که مردم سیاست‌های تشویقی را کم می‌دانند و موثر نمی‌دانند، می‌گوید: چون مردم خبر ندارند. دلیلش هم این است که به درستی اطلاع‌رسانی نشده است. ۱۰۰ هزار مادر، سال گذشته خودرو گرفتند که ۲۰۰ میلیون تا یک میلیارد تومان به نفع‌شان شد. وامی هم که به آنها برای فرزندآوری داده می‌شود، ۱۰ ساله است و ۶ ماه اول تنفس است و سودش هم ۴ درصد است. چنین وامی در این شرایط تورمی فوق‌العاده برای خانواده‌ها ارزشمند است. اما موضوع این است که اینها هنوز برای خانواده‌ها ملموس نیست. چراکه به خوبی اطلاع‌رسانی نشده است.
سال ۱۴۳۰ در سیاهچاله جمعیتی می‌افتیم/ دلیل شناخته نشدن قانون جوانی جمعیت در بین مردم
رئیس کمیسیون مشترک طرح جوانی جمعیت و حمایت از خانواده مجلس می‌گوید: البته یکی از دلایل شناخته نشدن قانون جوانی جمعیت در بین مردم و این که فقط ۳۰ درصد آن از زمان ابلاغ قانون (آبان ۱۴۰۱) اجرا شده، مقاومت‌های جدی دستگاه‌های اجرایی دربرابر این قانون است. دلیلش هم این است که خیلی از دستگاه‌های دولتی هنوز ادراک لازم را در خصوص بحران پیش‌آمده ندارند. مساله جمعیت را به خوبی می‌دانند اما بحرانی نمی‌دانند. اگر این موضوع را دستگاه‌های دولتی و رسانه‌ها می‌دانستند، خیلی جدی‌تر عمل می‌کردند. متاسفانه اشکال ما این است که تا چیزی برای ما محسوس و ملموس اتفاق نیفتد، به فکر درمانش نمی‌افتیم.
بانکی‌پور می‌گوید: مساله جمعیت الان محسوس نیست و در آینده نزدیک اتفاق خواهد افتاد اما وقتی در سیاهچاله پیری جمعیتی بیفتیم، دیگر راه درمان و نجات وجود ندارد. ما فقط می‌توانیم از افتادن در سیاهچاله جلوگیری کنیم ولی اگر در آن بیفتیم، محکومیم که ۱۵۰ سال در آن بمانیم. فرصت باقیمانده برای این که از سیاهچاله دور بمانیم، ۵ سال است. ما تا سال ۱۴۰۷ فرصت داریم که جامعه را از افتادن در سیاهچاله جمعیتی نجات دهیم. ما در سال ۱۴۳۰ در سیاهچاله جمعیتی می‌افتیم اما جوانانی که باید در سال ۱۴۳۰ باشند تا نگذارند ما در این سیاهچاله بیفتیم و جمعیت جوان ما زیاد باشد، باید تا ۵ سال آینده به دنیا بیایند و ما فقط ۵ سال فرصت داریم تا جلوی کاهش جمعیت را بگیریم.
این نماینده مجلس با اشاره به این که سقوط جمعیتی که از ۷ سال پیش در کشور شروع شده، خیلی خطرناک است، می‌گوید: بحران جمعیت چون الان برای مسئولین خیلی ملموس نیست، آنها آن طور که باید و شاید عمل نمی‌کنند و با مساله خیلی عادی رفتار می‌کنند. خانواده‌ها هم با توجه به این که وضعیت اقتصادی جوانان امروز وضعیت خوبی نیست، می‌گویند با چه امیدی فرزندآوری کنیم؟ ما می‌گوییم اتفاقا بچه‌هایی که الان به دنیا می‌آیند، ۲۰ سال بعد شرایط بسیار عالی دارند. چون ۲۰ سال بعد، تعداد جوانان کشور به شدت کم است و تازه ارزش جوان در جامعه روشن می‌شود.
او می‌گوید: ما الان از هر ۱۰ فارغ‌التحصیل دانشگاه، یکی دو نفر را می‌توانیم جذب بازار کار کنیم. اما ۲۰ سال آینده برعکس است و دربه‌در دنبال یک جوان فارغ‌التحصیل می‌گردیم که یک جایگاه مهم به او بدهیم. برای همین است که کشورهای اروپایی الان برای نیروی انسانی ارزش قائلند. ما چون نیروی جوان زیاد داریم، قدرشان را نمی‌دانیم. اتفاقا ۲۰ تا ۳۰ سال آینده جهنم نسل ما است که دوره سالمندی را می‌گذرانیم و بهشت جوانان است. ما از تنهایی به خانه سالمندان خواهیم رفت اما جوان‌ها میدان پیدا خواهند کرد. چون تعدادشان از تعداد جوانان دهه پنجاهی و دهه شصتی خیلی کمتر است.
نسل آینده، کمبودهای نسل دهه ۵۰ و ۶۰ را نخواهد داشت/ زمانی می‌رسد که سالمندان را به بیمارستان‌ها راه نمی‌دهند
بانکی‌پور درباره بهبود زندگی جوانان آینده بیشتر توضیح می‌دهد و می‌گوید: ۷ سال پیش آمار تولدها در ایران یک میلیون و ۶۰۰ هزار تولد بود. امسال اینها به کلاس اول می‌روند و تعدادشان کمتر از کلاس‌اولی‌هایی است که ۷ سال پیش به مدرسه رفتند. یک زمانی کلاس‌های درس با ۵۰ تا ۶۰ دانش‌آموز و در چند شیفت تشکیل می‌شد. خیلی از نارسایی‌هایی که برای نسل ما یعنی دهه پنجاهی‌ها و دهه شصتی‌ها وجود داشت، نسل آینده درگیرش نخواهند بود. اینها را خیلی از خانواده‌ها نمی‌دانند. اتفاقا بچه‌هایی که الان به دنیا می‌آیند، آینده‌شان خیلی طلایی است. چون شرایط در ۲۰ سال آینده خیلی مهیا است و تعداد جوانان هم خیلی کمتر از حالا خواهد بود. اما اگر به خلأ جمعیت جوان بخوریم، جامعه دچار بحران امنیتی، اقتصادی، نظام سلامت و مشکلات دیگر خواهد شد.
به گفته رئیس کمیسیون مشترک طرح جوانی جمعیت و حمایت از خانواده مجلس، هزینه طب سالمندی ۵ تا ۶ برابر هزینه آدم‌های عادی و غیر سالمند است. یعنی من و شما ۳۰ سال دیگر سالمند می‌شویم و بیمارستان‌های ما باید ۶ برابر الان باشد اما ممکن نیست. چون ما آن زمان آنقدر نیروی جوان نداریم که بیمارستان‌ها را توسعه دهند یا اداره کنند. اتفاقی که می‌افتد، این است که مثل بعضی از کشورهای اروپایی، دیگر سالمندان را به بیمارستان‌ها راه نمی‌دهند. چون نیروی جوان برای اداره بیمارستان‌ها وجود ندارد. بحران یعنی این.
نماینده مجلس یازدهم می‌گوید: اگر قانون جوانی جمعیت به درستی اجرا می‌شد، الان وضعیت بهتری داشتیم. البته نسبت به وضعیت قبل‌مان، خوب اجرا شده اما نسبت به بحران پیشِ رو از نظر جمعیتی و فرصت کم ما نگران‌کننده است. ما می‌گوییم کل قانون باید هرچه زودتر و همه با هم اجرایی شود. شما نمی‌توانید مشکلات معیشتی را برطرف کنید اما فرهنگسازی نکنید. چون اثرات لازم مشاهده نخواهد شد. اینها باید در کنار هم اجرا شود تا اثربخشی آن به چشم بیاید.
۵ میلیون دهه‌شصتی و دهه‌پنجاهیِ مجرد داریم/ تا از سن ازدواج و باروری اینها نگذشته، کاری کنیم
رئیس کمیسیون مشترک طرح جوانی جمعیت و حمایت از خانواده مجلس ادامه می‌دهد: مشکل جامعه ما این است که هیچ وقت علاج واقعه قبل از وقوع نمی‌کنیم. خیلی از بحران‌هایی که ما الان داریم، ریشه در مشکلات ۲۰ – ۳۰ سال پیش دارد و الان دیگر به راحتی نمی‌شود آنها را حل کرد.
بانکی‌پور در پاسخ به این سوال که آیا تنها با اجرای قانون جوانی جمعیت می‌توانیم از افتادن در سیاهچاله جمعیتی پیشگیری کنیم و مانع پیری جمعیت در کشور شویم، توضیح می‌دهد: خیر، با قانون جوانی جمعیت فقط می‌توان از بحران جمعیت عبور کرد. با این قانون می‌توانیم به بالاتر از نرخ جایگزینی برسیم.
این نماینده مجلس در این زمینه توضیح می‌دهد: هدف‌گیری قانون جوانی جمعیت برای باروری، رسیدن نرخ باروری به بالای ۲.۱ بود. ما الان روی نرخ ۱.۶۵ هستیم. اگر نرخ باروری کمتر از ۲.۱ شود، نسل منقرض می‌شود و جایگزین هم نمی‌شود. الان ما روی ۱.۶۵ هستیم که عدد بسیار خطرناکی است و فاصله کمی با سیاهچاله جمعیتی داریم. ما در قانون جوانی جمعیت نرخ ۲.۱ را هدف گرفته‌ایم و قطعا به بالای آن می‌رسیم اما در برنامه هفتم توسعه آمده که باید به عدد ۲.۵ در نرخ باروری برسیم و درستش هم همین است. چون ما باید جبران گذشته را هم بکنیم. بخش زیادی از جمعیت در چند سال گذشته باید به دنیا می‌آمد که نیامد و نرخ باروری بسیار پایین بوده است.
بانکی‌پور می‌گوید: رسیدن به نرخ باروری ۲.۵ نیاز یه یک سری مکمل دارد. در برنامه هفتم توسعه دو دسته پیشنهاد برای رسیدن به این عدد داشته‌ایم؛ یکی از آنها توجه ویژه به ازدواج دهه‌شصتی‌ها است. ما نزدیک به ۵ میلیون دهه شصتی و دهه پنجاهی مجرد داریم که اینها دارند از دست می‌روند و ما باید در برنامه هفتم توسعه یک سری مشوق‌های ویژه برای ازدواج این تعداد داشته باشیم تا از سن ازدواج و سن باروری نگذشته‌اند. این، یکی از هدف‌های ما بوده که متاسفانه سازمان برنامه و بودجه کشور در برابر آن مقاومت می‌کند.
بیشتر بخوانید؛
کارشناسان این سازمان کلا میانه‌ای با جمعیت ندارند و به جای این که حواسشان به برنامه‌های ۲۰ سال آینده باشد، فقط امروز را می‌بینند. امروز هم جمعیت برای آنها ضرر دارد و هزینه باید بکنند. در حالی که انتظار از این سازمان این است که ۲۰ سال آینده را ببیند و طبق آن برنامه‌ریزی کند. این سازمان پارسال که کلا همسو نبود و از بودجه نزدیک به ۱۱ هزار میلیارد تومانی جمعیت، یک ریال هم به هیچ کدام از دستگاه‌های اجرایی نداد. حالا مدیران این سازمان یک ماه پیش الحمدلله تغییر کردند و امیدواریم مدیران و معاونان جدید همسو شوند.
اروپایی‌ها اول پیشرفت کردند، بعد پیر شدند؛ ما قبل از پیشرفت پیر می‌شویم/ مهاجرت‌ها خطرناک نیست؟
رئیس کمیسیون مشترک طرح جوانی جمعیت و حمایت از خانواده مجلس، وضعیت بحران جمعیت ایران را با کشورهای اروپایی مقایسه می‌کند و می‌گوید: اگر در سیاهچاله جمعیتی بیفتیم، به شدت وضعیت بدتری نسبت به کشورهای اروپایی پیدا خواهیم کرد. چون ما سه تفاوت با کشورهای اروپایی داریم؛ اولین تفاوت این است که آنها به تدریج پیر شدند. یعنی طی ۳۰۰ سال و به راحتی توانستند با شرایط وفق پیدا کنند. چون شیب کاهش جمعیت جوان آنها خیلی کند بود. اما ما یک‌دفعه در چاله جمعیتی می‌افتیم و ناگهان ۳۰ سال پیر می‌شویم. دومین تفاوت ما با اروپایی‌ها این است که آنها با هم پیر شدند. ما در حالی پیر می‌شویم که کشورهای اطراف ما جوان هستند و این یعنی بحران امنیت. سومین تفاوت هم این است که اروپایی‌ها اول پیشرفت کردند و بعد پیر شدند. ولی ما قبل از پیشرفت داریم پیر می‌شویم.
بانکی‌پور می‌گوید: متاسفانه رسانه‌ها بحران جمعیت را آن طور که باید جدی نگرفته‌اند. رسانه‌ها چیزهای محسوسی که همه می‌دانند را داد می‌زنند. مثل مشکلات اقتصادی. این که هنر نیست. هنر این است که واقعه‌ای که ۱۰ – ۲۰ سال دیگر قرار است در این کشور رخ بدهد را الان پیشگیری کنند.
این نماینده مجلس در پاسخ به این سوال که به نظر شما مهاجرت بی‌رویه جوانان نمی‌تواند به بحران پیری جمعیت دامن بزند، می‌گوید: میزان مهاجرت‌ها نسبت به آمار تولدها خیلی کمتر است. مساله کاهش تولدها، بیشترین خسارت را به جامعه وارد می‌کند. البته مهاجرت هم مساله است و حتما باید روی آن هم کار شود.
جلوی نصف سقط‌ها را بگیریم، مشکل جمعیت حل می‌شود/ بچه را تکه‌پاره می‌کنند و اسمش را می‌گذارند ختم بارداری!
رئیس کمیسیون مشترک طرح جوانی جمعیت و حمایت از خانواده مجلس در بخش دیگر گفتگو، در پاسخ به این سوال که آیا سیاست‌های دستوری مثل جرم‌اگاریِ سقط جنین در پیشگیری از کاهش میزان تولدها اثربخش است، می‌گوید: آمار سقط جنین در کشور آن قدر زیاد است که دارد به آمار تولدها تنه می‌زند و این خیلی خطرناک است. ما اگر بتوانیم جلوی نصف سقط‌ها را بگیریم، مشکل جمعیتی‌مان حل می‌شود. عمده سقط‌ها دارد در کشور خود ما انجام می‌شود و کسی هم برای سقط به ترکیه و ارمنستان و ... نمی‌رود.
بیشتر بخوانید؛
از بانکی‌پور می‌پرسم یعنی یعنی شما می‌گویید اجبار جواب می‌دهد؟ و وی توضیح می‌دهد: اجباری در کار نیست. ما می‌گوییم غربالگری باید قانونمند بشود، طبق استاندارد باشد، گُتره‌ای نباشد. متاسفانه به دلیل چرخه کثیف اقتصادی که بدون نظارت پشت این قضیه بوده، خیلی اتفاقات ناجور افتاده است. سقط جنین، شیء‌انگاری جنین است و این تصور را برای مادر درست کرده‌اند که این بچه یک شیء است و می توان آن را دور انداخت. جگرگوشه مادر را تکه‌پاره می‌کنند و اسمش را می‌گذارند ختم بارداری!
رئیس کمیسیون مشترک طرح جوانی جمعیت و حمایت از خانواده مجلس با تاکید بر این که رسانه‌ها باید روی این موضوع کار کنند، می‌گوید: قبح سقط جنین باید بزرگ نشان داده شود. البته این فقط مساله کشور ما نیست؛ مساله دنیای امروز است. در دنیای مدرن صحبت از حقوق زنان می‌کنیم، از حقوق کودکان دفاع می‌کنیم، از حقوق معلولان دفاع می‌کنیم، از حقوق حیوانات دفاع می‌کنیم ولی از حقوق جنین دفاع نمی‌کنیم! جنین هم انسان است و مثل ما حق حیات دارد. جنین ناخن نیست که بخواهیم از بدن‌مان جدا کنیم.
این نماینده مجلس ادامه می دهد: سقط جنین قطعا جرم است و باید با آن برخورد شود ولی در کنار جرم‌انگاری باید فرهنگسازی هم بکنیم. البته جرم‌انگاری هم درباره کسانی است که وحشیانه این عمل را انجام می‌دهند و والدین را برای این کار اغوا می‌کنند. مادر نمی‌داند که چه جنایتی دارد رویش انجام می‌شود. حتما باید با آن برخورد مجرمانه شود اما در کنارش حتما باید فرهنگسازی هم کرد.