همشهری آنلاین-یکتا فراهانی: والدین، مربیان و مراقبان وظیفه دارند به فرزندان خود راه‌های درست برخورد با ناملایمات و سختی‌ها را آموزش دهند تا بتوانند به شیوه‌های مناسب با دیگران تعامل داشته باشند. در صورتی که هنگام اشتباهات فرزندانمان اغلب ساده‌ترین گزینه یعنی تنبیه و پرخاشگری و اعمال زور و قدرت را انتخاب می‌کنیم.
چگونگی واکنش دربرابر اشتباه دیگران
دکتر سعید بابایی، روان شناس و طرح واره درمانگر در مورد تنبیه و نقش آن در روابط می‌گوید: «در هر گونه ارتباطی گاهی پیش می‌آید که با تنبیه از جانب دیگران مواجه می‌شویم یا خودمان آن‌ها را تنبیه می‌کنیم. یعنی به هر دلیلی رفتارهایی از افراد می‌بینیم که رفتارهای درخوری نیست. این موضوع در مورد کودکان بیشتر اتفاق می‌افتد. یعنی وقتی از سر ناآگاهی یا به خاطر هیجانات زیاد اشتباه می‌کنند به نوعی تنبیه می‌شوند.
در واقع هنگام اشتباه دیگران دو راهبرد وجود دارد؛ یا با ایجاد ترس کاری کنیم که این رفتارها دیگر تکرار نشوند یا با تحلیل بیشتر سعی در آگاه شدن از علت سر زدن رفتار اشتباه آن‌ها داشته باشیم. »
اعمال نظر با ایجادترس و تهدید
می‌توان گفت راهبرد اول نوعی نمایش قدرت و زور است. یعنی بعضی افراد فکر می‌کنند چون زور و قدرت بیشتری دارند یا سنشان بالاتر است حق دارند با ایجاد ترس در دیگران به نوعی آن‌ها را تنبیه کنند و در نهایت نیز حرف خود را پیش ببرند و در واقع اعمال قدرت کنند.
به گفته دکتر بابایی تنبیه می‌تواند لفظی، یا با تهدید و تحقیر همراه باشد. بنابراین از نظر روان شناختی تاثیرات مخرب و زیان باری به همراه دارد. چون به این ترتیب مساله ومشکل حل و علت اصلی اشتباه هم مشخص نمی‌شود. ضمن آنکه شخصیت فرد هم به نوعی تخریب می‌شود و زیر سؤال می‌رود.
اما در راهبرد دوم با بررسی رفتار اشتباه و برخورد هوشمندانه و آگاهانه می‌توانیم علت رفتارهای کودک یا هر فرد دیگری را که دچار اشتباه شده درک کنیم.
رفتار جایگزین
این روان شناس می‌گوید ما می‌توانیم مثلاً در مورد کودکی که بیش از حد تلویزیون تماشا می‌کند به دنبال جایگزینی باشیم تا به پر شدن خلاء و اتمام کار اشتباه او کمکی کرده باشیم. در غیر این صورت با عصبانیت و پرخاشگری فقط مقاومت کودک بیشتر می‌شود. ضمن آنکه تکرار رفتارهای اشتباه هم باعث می‌شود آستانه تحمل ما کمتر شود. به این ترتیب به تنبیه متوسل خواهیم شد.
یادگیری مشاهده‌ای
به گفته این روان شناس، مقوله مهم آن است که توجه داشته باشیم بچه‌ها از یادگیری مشاهده‌ای استفاده می‌کنند. یعنی نحوه برخورد خود ما با دیگران تأثیر زیادی بر رفتار کودکان دارد و اگر قصد اصلاح رفتار آن‌ها را داریم باید ابتدا رفتار خودمان را اصلاح کنیم.
وقتی خود ما در ارتباط با دیگران خیلی زود متوسل به تنبیه می‌شویم کودکان هم یاد می‌گیرند تنبیه هم گزینه‌ای است که می‌توان از آن استفاده کرد.
آثار و عواقب تنبیه
دکتر بابایی می‌گوید ما معمولاً به آثار و عواقب تنبیه آشنا نیستیم و نمی‌دانیم فردی که تحقیر و تنبیه می‌شود ممکن است در آینده چه آثار زیان‌باری برای او به دنبال داشته باشد.
فردی که مدام تنبیه می‌شود احساس درماندگی می‌کند، نمی‌تواند از خودش دفاع کند و احساس بی‌عرضه و ناکافی بودن می‌کند. بنابراین ما می‌توانیم یک رفتار اشتباه را اصلاح کنیم و جایگزین داشته باشیم، ضمن آنکه نباید فوراً دست به تنبیه و تحقیر دیگران بزنیم.
در واقع ما می‌توانیم بسترهای دیگری هم فراهم کنیم. یعنی با یافتن جایگزین‌های مناسب سعی در همدلی با دیگران داشته باشیم. ضمن آنکه اغلب با پیدا کردن ریشه اصلی مشکل می‌توانیم متوجه رفتارهای نامناسب دیگران شویم.
اصلاح رفتار
به گفته این روان شناس بعد از شناسایی علت رفتار دیگران و آگاهی ازخواسته‌ها و نیازهای آن‌ها و همچنین همدردی در نهایت می‌توانیم متوجه شویم شاید تنبیه در ظاهر بتواند به صورت موقتی مساله‌ای را حل کند ولی آثار مخرب آن می‌تواند سال‌ها ادامه داشته باشد. وقتی فردی با سیستم تنبیه بزرگ می‌شود خودش هم در هر سمتی به نوعی سعی در تنبیه دیگران دارد.
ضمن آنکه آن را در سطح جامعه نیز تعمیم خواهند داد چون راهبرد دیگری سراغ ندارند. در صورتی که با تاب‌آوری بیشتر متوجه می‌شویم شاید رفتارهای درست دیر نتیجه بدهد؛ ولی قطعاً هم مفیدتر است و هم به سلامت روان ما کمک خواهد کرد.