همشهری آنلاین: چنانچه پزشکتان به‌خصوص در حوالی میان‌سالی و یائسگی تصمیم بگیرد که رحم شما را بردارد تا بدون این ارگان به زندگی‌تان ادامه دهید، به عوامل مختلفی بستگی دارد؛ اما آیا هر خانمی که دچار عوارض یائسگی می‌شود به عمل هیسترکتومی احتیاج دارد؟ زندگی بدون رحم بعد از جراحی هیسترکتومی چگونه است و یک خانم پس از انجام این جراحی به چه مراقبت‌هایی احتیاج دارد؟ در ادامه مطلب، پاسخ این سؤالات را از زبان «دکتر کتایون برجیس»، متخصص زنان و زایمان و فلوشیپ نازایی بخوانید.
هیسترکتومی؛ چرا و چگونه؟
اینکه یک خانم تحت جراحی هیسترکتومی (Hysterectomy) قرار بگیرد به عوامل مختلفی بستگی دارد که می‌توان به سن، وضعیت بیمار، نژاد، محل زندگی و از همه مهم‌تر صلاحدید پزشک اشاره کرد. دلایل زیادی می‌توانند باعث این مسئله شوند که پزشک متخصص زنان، برای فرد این نوع عمل جراحی را در نظر بگیرد. برای مثال آدنومیوز (Adenomyosis) یا ضخیم شدن دیواره‌ی رحم که به دلیل ورود نابه‌جای بافت آندومتر (Endometrial) به داخل عضلات رحم ایجاد می‌شود، یکی از دلایل انجام این نوع عمل جراحی است.
افرادی که به این نوع مشکل مبتلا هستند، دچار خونریزی‌های شدید، دردهای لگنی، سقط‌های پشت سر هم و... می‌شوند، این مسئله حتی می‌تواند باعث نازایی فرد شود. همچنین آندومتریوز (Endometriosis) که یکی از انواع کیست تخمدان است و باعث ایجاد یکسری غده از جنس بافت داخل رحم، در خارج از آن می‌شود نیز یکی دیگر از دلایل انجام این نوع عمل جراحی است. ژ
البته نباید این مسئله را از یاد برد که این اتفاق ممکن است در هر بافتی از بدن، بیفتد ولی بیشتر ضایعات آندومتریوز، در لگن و به‌خصوص در بافت تخمدان دیده می‌شود. خانم‌های مبتلا به آندومتریوز خونریزی‌های نامرتب و دردهای شدید موقع قاعدگی یا هنگام زناشویی را تجربه می‌کنند. همچنین ممکن است این افراد در این دوران دچار تهوع و اسهال یا حتی یبوست شوند.
این مسئله، در موارد بسیاری با نازایی همراه است. لیومیوم (Leiomyoma) رحمی یا توده‌های گوشتی که به دلایل نامشخص داخل رحم به وجود می‌آیند و اغلب خانم‌ها آن‌ها را با عنوان فیبروم (Fibroid) می‌شناسند، یکی دیگر از بیماری‌های زنان محسوب می‌شود.
این توده‌ها معمولاً بدخیم نمی‌شوند، بااین‌حال اگر بزرگ شوند و روی سیستم ادراری خانم‌ها اثر بگذارند یا به دلیل ایجاد خونریزی‌های شدید، باعث بروز کم‌خونی شوند، ممکن است لازم باشد که رحم برای درمان و کنترل وضعیت بیمار برداشته شود.
بازهم هست
پرولاپس (Prolapse) یا افتادگی و بیرون‌زدگی رحم که معمولاً در سنین بعد از یائسگی در خانم‌هایی دیده می‌شود که قبلاً سابقه زایمان‌های طبیعی داشته‌اند، یکی دیگر از دلایل جراحی هیسترکتومی می‌تواند باشد. البته زایمان، به‌تنهایی عامل افتادگی رحم بعد از یائسگی محسوب نمی‌شود، بلکه با رسیدن به این دوران سطح هورمون استروژن (Estrogen) در بدن خانم‌ها پایین می‌آید و به‌مرور باعث شلی عضلات کف لگن و افتادگی رحم خواهد شد.
در این حالت رحم به سمت واژن می‌آید و در موارد شدید ممکن است حتی از واژن هم خارج شود. دیس‌منوره (Dysmenorrhea) یا دردهای شدید شکمی در دوران قاعدگی که معمولاً با شروع خونریزی به وجود می‌آید و تا دو، سه روز هم ادامه پیدا می‌کند، برای خانم‌ها مشکلات زیادی را به همراه دارد.
حدود ۵۰ تا ۷۵ درصد خانم‌ها در سنین باروری، این دردها را در دوران عادت ماهانه‌شان تجربه می‌کنند، چنانچه راهی برای درمان این نوع دردها پیدا نشود یا به‌اصطلاح درد به درمان‌های دارویی و... مقاومت نشان دهد، ممکن است پزشک تصمیم بگیرد که برای رهایی بیمار از این وضعیت، او را تحت جراحی هیسترکتومی قرار دهد.
البته این کار در صورتی انجام می‌شود که فرد قصد بارداری نداشته باشد. گاهی جراحی هیسترکتومی به دلیل اورژانس‌های زمان زایمان که ناشی از چسبندگی‌های جفت و خونریزی‌های شدید بعد از زایمان است، انجام می‌شود. چنانچه فردی به سرطان رحم، سرطان گردن رحم و بعضی از بیماری‌های التهابی لگن و... مبتلا شود، احتمال جراحی هیسترکتومی وجود خواهد داشت. این نکته را نباید از یاد برد که عمل برداشتن رحم همیشه برای درمان بیماری نیست، بلکه گاهی ارگان‌های مجاور رحم (مثلاً روده‌ها) سرطانی می‌شوند و پزشک با برداشتن رحم، مانع از انتقال و سرایت بیماری به قسمت‌های دیگر بدن می‌شود.
برداشتن رحم اولین راه‌حل نیست
خانم‌ها باید توجه داشته باشند که عمل جراحی برداشتن رحم، اولین راه‌حل برای درمان عارضه‌ای که دچارِ آن هستند، محسوب نمی‌شود. ممکن است پزشک با توجه به شرایط بیمار، ابتدا روش‌های درمانی دیگر، به‌ویژه دارودرمانی را به فرد پیشنهاد کند.
برای مثال، در مبتلایان به آندومتریوز و میوم استفاده از قرص‌های پیشگیری از بارداری زیر نظر پزشک، می‌تواند تا حدی شدت خونریزی و درد لگن را کنترل کند، ضمن اینکه در مواردی می‌توان این عمل را به تأخیر انداخت تا فرد ابتدا باردار شده و سپس اقدام به برداشتن رحم کند. درصورتی‌که برداشتن فوری رحم، ضرورت داشته باشد و عملکرد طبیعی تخمدان‌ها حفظ شود، می‌توان تخمک را خارج کرد و با استفاده از رحم جایگزین یا اجاره‌ای، آن را پرورش داد.
رحم چطور برداشته می‌شود؟
دو روش عمده برای جراحی هیسترکتومی وجود دارد که شامل روش واژینال (Vaginal) و ابدومینال (Abdominal) یا شکمی می‌شود. برخلاف سال‌های قبل، دیگر لازم نیست که شکم فرد برای برداشتن رحم حتماً باز شود، بلکه می‌توان با ایجاد چهار سوراخ کوچک روی شکم و با روش لاپاراسکوپی به‌راحتی این عمل را انجام داد.
در این روش، بیمار بعد از جراحی، وضعیت بهتر و مناسب‌تری خواهد داشت و کمتر دچار خونریزی می‌شود و سریع‌تر می‌تواند به زندگی و شرایط معمول خود بازگردد و کارهای روتین و روزانه‌اش را انجام دهد. معمولاً در جراحی هیسترکتومی تنها رحم برداشته می‌شود و لوله‌های رحمی و تخمدان‌ها باقی می‌مانند. در برخی مواقع، سرویکس (Cervical) یا دهانه رحم برداشته می‌شود.
بعد از برداشتن رحم، پاپ اسمیر لازم است؟
خیلی از خانم‌ها تصور می‌کنند که با برداشتن رحم، دیگر نیازی به انجام تست پاپ اسمیر (Pap smear test) به‌صورت روتین ندارند، درحالی‌که اگر هیسترکتومی به روش ساب‌توتال (Subtotal surgery) انجام شده و دهانه رحم سر جای خودش باقی مانده باشد، پاپ اسمیر همچنان لازم است.
خداحافظی با بچه، بعد از هیسترکتومی!؟
هیسترکتومی دو نتیجه برای خانم‌ها به همراه دارد، اولین نتیجه‌ی این نوع عمل جراحی، قطع خونریزی‌های ماهانه است و نتیجه‌ی دوم آن، عدم امکان بارداری بعد از عمل محسوب می‌شود. از آنجا که برای شروع قاعدگی، دیواره رحم ریزش پیدا می‌کند، در نبود رحم، جریان خونی هم نخواهد بود. از طرف دیگر رحم محلی است که در آن لانه‌گزینی صورت می‌گیرد و بچه در آن رشد می‌کند، پس وقتی رحم برداشته شود، جایی برای بارداری نیز وجود نخواهد داشت.
بعد از برداشتن رحم، یائسگی شروع می‌شود؟
اینکه بعد از انجام عمل جراحی فرد یائسه شود یا نه، به نوع عمل جراحی بستگی دارد. یائسگی زمانی رخ می‌دهد که عملکرد تخمدان‌ها کاهش پیدا کرده و دیگر هورمون استروژن ساخته نشود و این مسئله، ارتباطی به اینکه فرد خونریزی ماهانه دارد یا نه، پیدا نمی‌کند. پس برداشتن رحم، لزوماً به این معنا نیست که فرد، دچار یائسگی زودرس هم بشود، اما در بعضی موارد، در حین هیسترکتومی علاوه بر رحم، تخمدان‌ها نیز از بدن خارج می‌شوند که در این حالت بروز یائسگی اجتناب‌ناپذیر است.
در این حالت فرد ممکن است در معرض عوارض یائسگی مثل گرگرفتگی، قرار بگیرد یا زمینه‌ی ابتلا به پوکی استخوان فراهم شود؛ بنابراین بعد از هیسترکتومی همراه با برداشتن تخمدان‌ها، ممکن است هورمون‌درمانی و استفاده از مکمل‌های کلسیم و ویتامین دی (D) ضروری باشد.
از طرف دیگر چون سطح هورمون‌هایی که از تخمدان ترشح می‌شده، پایین می‌آید و سوخت‌وساز بدن کم می‌شود، تعدیل کالری دریافتی روزانه و انجام ورزش و فعالیت بدنی هم برای پیشگیری از اضافه‌وزن ضروری است.
با برداشتن رحم، میل جنسی از بین می‌رود؟
یکی از اصلی‌ترین نگرانی‌هایی که خانم‌ها در خصوص برداشتن رحمشان دارند، این است که میل جنسی‌شان را از دست بدهند و این مسئله روی زندگی زناشویی‌شان تأثیر منفی بگذارد. درحالی‌که واقعیت این است که در اغلب موارد، یعنی در بیش از ۸۰ درصد جراحی‌های هیسترکتومی، با برداشتن رحم، نه میل جنسی کم می‌شود و نه قدرت ارضای جنسی پایین می‌آید. البته اگر در حین عمل جراحی، علاوه بر رحم، تخمدان‌ها نیز برداشته شوند، فرد تا حدی دچار خشکی واژن می‌شود، چون ترشح هورمون‌های تخمدانی در بدنش کم خواهد شد.
این وضعیت ممکن است روی توانایی جنسی فرد اثر بگذارد که با هورمون‌درمانی و استفاده از ترکیبات روان‌کننده مشکلات بیمار قابل‌رفع خواهند بود.
مراقبت‌های بعد از برداشتنِ رحم
چه عمل شما به روش باز و چه لاپاراسکوپی انجام شده باشد، باید از محل زخمتان مراقبت کرده و آن را خشک و تمیز نگه دارید. یادتان باشد که هر روز پانسمان‌های این ناحیه باید عوض شود. اگر پانسمان‌ها مرطوب باشند، اجازه نمی‌دهند که هوای کافی به محل زخم برسد و همین مسئله، شانس شما را برای ابتلا به عفونت بالا می‌برد.
در عمل هیسترکتومی معمولاً از بخیه‌هایی استفاده می‌شود که خودبه‌خود جذب بدن می‌شوند. در صورت استفاده از بخیه‌ی غیرجذبی، می‌توانید بعد از گذشت حدود هفت روز از زمان عمل جراحی، برای کشیدن بخیه‌ها به پزشکتان مراجعه داشته باشید.
ممکن است پزشکتان قبل از عمل یا در همان اتاق عمل، برای شما آنتی‌بیوتیک تجویز کند. این تجویز برای پیشگیری از عفونت است، پس اگر بعد از عمل به شما آنتی‌بیوتیک ندادند، خیلی نگران نباشید.
زمان شروع فعالیت‌های روزمره پس از جراحی هیسترکتومی بسته به نوع جراحی دارد. اگر این عمل به‌صورت باز انجام شده باشد تا یک و نیم ماه بعد، اجازه ندارید ورزش و فعالیت‌های سنگین انجام دهید، اما اگر جراحی‌تان از نوع لاپاراسکوپی بوده باشد، معمولاً یک هفته بعد می‌توانید سرِ کار بروید ولی کار سنگین انجام ندهید.
شما می‌توانید دو روز بعد از جراحی هیسترکتومی دوش بگیرید و حمام کنید ولی یادتان باشد که بعد از این کار، حتماً محل زخمتان را با استفاده از سشوار کاملاً خشک کنید تا دچار عفونت نشوید.
اگر همراهِ رحم، تخمدان‌هایتان هم برداشته شده، ممکن است یک هفته بعد از عمل، علائمی مثل گُرگرفتگی و تعریق شبانه و... به سراغتان بیاید. یادتان باشد که در این موارد سرِخود سراغ داروهای هورمونی نروید.