همشهری آنلاین: دیدن، نعمتی است که هیچ‌کسی حاضر نیست حتی برای چند ثانیه از آن محروم شود. به دلیل اهمیتی که چشم‌ها دارند باید از لحظه‌ی تولد مورد معاینه و بررسی قرار بگیرند. انحراف چشم، یکی از مشکلاتی است که برخی از کودکان به آن مبتلا می‌شوند و این مسئله می‌تواند مشکلاتی را به همراه داشته باشد. «دکتر محمد فرتوک‌زاده» متخصص چشم و فوق تخصص پیوند قرنیه، عضو هیئت‌علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران، در رابطه با این بیماری می‌گوید.
ماهیچه‌های شگفت‌انگیز ما
چشم انسان از دو کره تشکیل شده که در کاسه‌ی سر (جمجمه) قرارگرفته است. چشم‌ها به کمک یکسری ماهیچه، به حرکت درمی‌آیند. این ماهیچه‌ها باعث می‌شوند چشم قابلیت چرخش به جهات گوناگون را داشته باشد. این ماهیچه قابلیت‌های بسیار زیادی دارند. برای مثال، وقتی یک جسم در زاویه دید فرد قرار می‌گیرد، این ماهیچه‌ها منظم و به شکلی خاص، به حرکت درمی‌آیند که تصویر دقیقی به کمک قسمت‌های دیگر بینایی برای فرد ایجاد می‌کنند.
ماهیچه‌های چشم به‌قدری دقیق هستند که حتی در حین حرکت هم اختلالی در کارشان به وجود نمی‌آید. چنانچه نظم و هماهنگی در ماهیچه‌ها به هم بخورد و چشم‌ها در یک جهت خاص کار نکنند، این مسئله باعث ایجاد مشکلاتی برای فرد می‌شود که به آن انحراف چشم یا استرابیسم (Strabismus) می‌گویند.
کمک گرفتن از عینک
چشم انسان برای دیدن باید هم تطابق و هم تقارب (همگرایی) انجام بدهد، در شرایطی که این تقارب دچار مشکل شود، چشم فرد به‌خوبی کار نمی‌کند. انحراف چشم بیشتر در کودکانی شایع است که چشم آن‌ها دارای نمره عینک است ولی عینک نمی‌زنند. این دسته از کودکان معمولاً در سن دو تا سه سالگی، به عینک نمره مثبت یا دوربین نیاز دارند و برای اصلاح انحراف چشم باید حتماً عینک بزنند. به همین دلیل والدین باید حتماً کودکان خود را در چنین شرایطی که چشم آن‌ها دارای انحراف است، برای معاینه، نزد پزشک متخصص چشم ببرند.
انحراف کاذب در چشم
گاهی انحراف چشم در کودکان می‌تواند دلایل دیگری هم داشته باشد. برای مثال، در شرایطی که پل بینی (برآمدگی استخوانی قسمت وسط بینی) کودک پهن باشد، چشم به‌گونه‌ای زیرپوست بینی قرار می‌گیرد. این مسئله شاید در نگاه اول انحراف چشم به نظر برسد ولی درواقع، انحراف چشم کاذب محسوب می‌شود. به عبارت روشن‌تر، چشم کودک مشکلی ندارد و تنها ظاهر آن شبیه انحراف چشم است. البته تشخیص این مسئله بر عهده پزشک متخصص چشم خواهد بود. ابتلا به این نوع انحراف چشم کاذب، برای کودک مشکلی به وجود نمی‌آورد و به‌مرورزمان و با افزایش سن کودک این مسئله برطرف می‌شود.
ضربه و سکته‌ی دردسرساز
انحراف چشم، علاوه بر اینکه در کودکان به وجود می‌آید، می‌تواند در افراد بزرگ‌سال نیز ایجاد شود، البته دلایل به وجود آورنده این نوع از انحراف‌های چشم با دلایل به وجود آورنده انحراف چشم کودکان، متفاوت است. چنانچه بنا بر هر دلیل به چشم ضربه وارد شود، این احتمال وجود دارد که ماهیچه‌های چشم تخریب شوند. تخریب ماهیچه‌های چشم، با فلج یا انحراف چشم همراه است.
ضربه‌هایی که به مغز نیز وارد می‌شوند، می‌توانند باعث آسیب به عصب ماهیچه‌های بینایی شوند. این ضربه‌ها می‌توانند به‌صورت مستقیم یا غیرمستقیم به سر وارد شوند. علاوه بر این سکته‌های مغزی نیز می‌توانند دلیل دیگری برای ابتلا به انحراف چشم باشند. گاهی اوقات علت اختلال در عملکرد ماهیچه‌های چشم، ابتلا به یک سرماخوردگی ویروسی است که با فلج موقت ماهیچه‌های چشم و انحراف در آن همراه است. یکی دیگر از دلایلی که می‌تواند، با آسیب به ماهیچه‌های چشم همراه باشد، ابتلا به بیماری‌هایی چون ام. اس (MS) است.
ضرورت استفاده از یخ
هنگام ضربه به چشم، باید به‌صورت غیرمستقیم یخ روی محل آسیب‌دیده گذاشت (مثلاً گذاشتن حوله‌ای که در ظرف یخ قرار گرفته) تا از ایجاد تورم جلوگیری کند، چنانچه پس از ضربه، مشکلاتی چون کبودی و اشکال در بینایی به وجود بیاید، باید حتماً به پزشک متخصص چشم مراجعه کرد.
پای استرس در میان است؟
شاید خیلی از افراد تصور کنند که استرس می‌تواند تأثیری بر ماهیچه‌های چشم داشته باشد و باعث انحراف چشم شود، درحالی‌که به‌طورمعمول این مسئله باعث انحراف چشم نمی‌شود. تأثیر استرس معمولاً روی ماهیچه‌های چشم، در حد پرش (ضربان‌دار شدن) و لرزش پلک است. معمولاً مشکلات ناشی از استرس، باید توسط متخصص اعصاب و روان، مورد بررسی و درمان قرار بگیرد. این مشکلات به‌طورمعمول با قرص‌های آرام‌بخش، زیر نظر متخصص قابل‌درمان هستند.
درمان در کودکان
انحراف چشم در هر سنی که باشد باید سریعاً درمان شود و در صورت عدم درمان به‌موقع، باید انتظار کم‌بینایی را در کودک داشت که این آسیب معمولاً جبران‌ناپذیر است. انحراف چشم همچنین می‌تواند باعث از بین رفتن زیبایی کودک شود و از نظر اجتماعی برای او مشکلاتی را به‌ویژه در مدرسه به وجود بیاورد. انحراف چشم باعث اختلال در عملکرد چشم شده و تنبلی را به همراه دارد. برای درمان این مشکل، باید چشم سالم کودک را در ساعاتی از روز بست تا چشم مشکل‌دار، دچار تنبلی دائمی نشود.
چه موقع باید جراحی کرد؟
چنانچه انحراف چشم به دلایل دیگری به غیر از نیاز به عینک و در سن بالا ایجاد شود، در چنین شرایطی علت به وجود آورنده این مسئله موردبررسی قرار می‌گیرد. اگر علت آسیب به ماهیچه چشم، فلج باشد، شش ماه باید صبر کرد تا مشکل برطرف شود. درصورتی‌که بعد از گذشت شش ماه، چشم به حالت عادی بازنگشت، جراحی برای فرد در نظر گرفته می‌شود.
جراحی ماهیچه‌های چشم، یک جراحی پیچیده و سنگین محسوب می‌شود و جراح باید به‌دقت مشکل ماهیچه‌ی آسیب‌دیده را برطرف کند. پس از جراحی ممکن است انحراف چشم به‌طور کامل اصلاح نشود. برای مثال، فردی که چشم او دارای ۲۰ درجه انحراف باشد، ممکن است پس از عمل جراحی پنج درجه از این انحراف باقی بماند. گاهی هم عمل کاملاً موفقیت‌آمیز است ولی به‌طورکلی هرچه انحراف چشم کمتر باشد، نتیجه عمل نیز بهتر خواهد بود.
حتماً از پزشک کمک بگیرید!
اختلال در بینایی می‌تواند برای فرد مشکلات زیادی را ایجاد کند به همین دلیل باید توجه کافی به چشم‌ها داشت.
والدین باید فرزندان خود را از زمان نوزادی برای معاینه چشم، نزد چشم‌پزشک ببرند.
اگر ظاهر چشم، غیرطبیعی باشد و در آن انحراف وجود داشته باشد، این مسئله نباید توسط والدین نادیده گرفته شود.
درمان انحراف چشم باید در سنین پایین باشد و درمان در سن بالا امکان‌پذیر نیست و می‌تواند عوارض جبران‌ناپذیری را به همراه داشته باشد.
اگر چشم‌های کودک، نقاط دور یا نزدیک را به‌خوبی نمی‌بیند، این مسئله نباید توسط والدین نادیده گرفته شود و برای بررسی و درمان آن باید به پزشک متخصص چشم مراجعه کرد.
برخی از والدین تصور می‌کنند که زدن عینک ظاهر نامطلوبی برای فرزندشان به وجود می‌آورد، این دسته از والدین باید بدانند که نزدن عینک می‌تواند مشکلات زیادی را برای کودک در آینده به وجود بیاورد.
اگر پزشک متخصص چشم، بستن چشم سالم کودک را ضروری دانست، در چنین شرایطی باید حتماً زمان بسته بودن چشم، با توجه به دستور پزشک باشد.
ضربه‌هایی که به چشم یا سر وارد می‌شوند و اختلال عملکرد چشم را به همراه دارند باید جدی گرفته شوند و با مراجعه به پزشک متخصص چشم موردبررسی قرار بگیرند.
اگر پزشک متخصص چشم، انجام جراحی را ضروری دانست، نباید این کار را به تعویق انداخت، چون ممکن است با گذشت زمان، درمان سخت‌تر شود.