همشهری آنلاین، شقایق عرفی‌نژاد: سال‌های گذشته هم در روزهای محرم در پهنه رودکی تعزیه و نقالی اجرا می‌شد. امسال از سوی اداره کل هنرهای نمایشی با همکاری انجمن هنرهای نمایشی ایران، مجموعه تئاتر شهر و برنامه‌ریزی کانون نمایش‌های آیینی و سنتی در محوطه مقابل تئاترشهر این نمایش‌ها اجرا می‌شود. این ویژه برنامه شامل سه بخش است که مهدی صفاری‌نژاد، مدیر کانون نمایش‌های سنتی و آیینی، در این گفت‌وگو در باره آن توضیح می‌دهد:
در باره «نوای عرشیان» برایمان توضیح بدهید. چطور به جرای این ویژه برنامه رسیدید؟
مثل سالیان پیش که مراسم نوای محرم در جلوی تئاتر شهر یا در جلوی تالار سنگلج توسط اداره کل هنرهای نمایشی برگزار می‌شد، امسال تصمیم بر این شد که در جلوی تئاترشهر یک دهه برنامه نوای عرشیان اجرا شود. برنامه‌ریزی ما این بود که تعزیه، پرده‌خوانی و نقالی داشته باشیم. نگاه متفاوتی که امسال در برگزاری این ویژه برنامه وجود داشت، این بود که امسال در این برنامه، نیروهای پیشکسوت در کنار جوان‌ها برنامه اجرا کنند و یاد درگذشتگان حوزه تعزیه زنده شود و برای مرشد ابولحسن میرزاعلی آرزوی سلامتی داشته باشیم. یاد مرشد ترابی و آسیدمصطفی سعیدی را هم در ضمن زنده نگه می‌داریم.
ما این روزها به خصوص یاد علاءالدین قاسمی هستیم که چند ماه پیش از دستش دادیم. مخصوصا دیشب که حر می‌خواند، یاد مسلم‌خوانی‌های او افتادیم و جایش خیلی خالی است. از طرف دیگر یاد حاج تقی عزیزی را گرامی داشتیم و پسرش احمد عزیزی در این برنامه‌ها حضور دارد.
سراغ نقال خوبمان، محسن میرزاعلی رفتیم و شروع برنامه با او بود. همینطور حسین ظاهری که از نقالان جوان، پیگیر و با مطالعه است، اجرای نقالی داشت. دیروز رسول میرزاعلی به سنت پدر گرامی‌اش که از پرده‌خوان‌های قدیمی تهران بود، برای ما اجرا کرد؛ چیزی که نسل جوان کمتر سراغش رفته و در این زمینه آموزش ندیده است. مکتبخانه سنگلج البته آموزش گونه‌های مختلف نمایش ایرانی را شروع کرده که امیدوارم ادامه پیدا کند. رسول میرزاعلی دیروز با قطعه مار غاشیه کارش را شروع کرد. برای من که خودم می‌خوانم و تماشاگر حرفه‌ای این حوزه هستم، خیلی جذاب بود که با مار غاشیه شروع کرده و جذب مخاطب خوبی داشت. از طرف دیگر در این ویژه برنامه‌ها اجرای تعزیه را داریم که با تعزیه حجةالوداع شروع شد که کمتر تعزیه خوان‌ها برای شروع سراغش می‌روند. تعزیه‌خوان‌ها معمولا با شاهچراغ یا تعزیه مسلم شروع می‌کنند. ولی در این برنامه ابوالفضل احمدی با حجةالوداع شروع کرد. فردای آن سراغ قانیای فرنگی آمد که از ماجرای جلوگیری از برگزاری تعزیه می‌گوید. مخاطبان تازه متوجه شدند که اینطور هم می‌شود به تعزیه نگاه کرد.
سه گونه نمایشی نقالی، پرده خوانی و تعزیه را در این ویژه برنامه داریم. هر شب از هر سه این گونه‌ها اجرا می‌بینیم؟
ما هرشب نمایش‌ها را با نوای جنوب شروع می‌کنیم. یعنی به شیوه مردم جنوب سنچ و دمام می‌زنند و مردم را به دیدن نمایش و عزا دعوت می‌کنند. در جنوب رسم است که با نوای دمام یا سنچ اهل عزا را خبردار می‌کنند که در تکیه عزاداری برقرار است. اینجا هم مخاطب را با صدای سنچ و دمام به دیدن اجرا دعوت می‌کنیم. همه در محوطه و دور حوض مقابل تئاترشهر جمع می‌شوند و نمایش را تماشا می‌کنند. تعزیه و نقالی را هر شب داریم، اما پرده‌خوانی به دلیل همان مسئله نبود آموزش در این برنامه کمتر اجرا می‌شود. در دانشگاه رشته نمایش‌های ایرانی نداریم و اگر میراث فرهنگی دست نجنباند، این نمایش‌ها هم مثل تخت جمشید از بین می‌روند.
چند گروه نمایشی در این ویژه برنامه حضور دارند؟
در بخش تعزیه ۴ گروه، سه تا از تهران و یک گروه از اراک شرکت دارند که تعزیه حر را اجرا می‌کنند. در بخش نقالی ۵ کار اجرا می‌شود و پرده‌خوانی هم یکی داشتیم که دیشب اجرا شد.
از نحوه انتخاب گروه‌ها برایمان بگویید. چرا از شهرهای دیگر فقط یک گروه هست؟
من در شروع کارم، کارمند کانون نمایش‌های آیینی و سنتی بودم. از این طریق ده سال است که با این افراد آشنا هستم و در ارتباطم. با انجمن تعزیه ایرانیان هم ارتباط دارم. از یک ماه قبل از محرم تکلیف اجراهای این گروه‌ها مشخص است. من با تعزیه‌خوان‌های خوب شهرستان‌های مختلف صحبت کردم و با یک گروه از اراک توانستیم هماهنگ شویم. چون همه در شهرهای خودشان در دهه محرم مشغول اجرا هستند. مثلا با جمال قاسمی که در شهریار ساکن است، اطلاع داد در این دهه در شهریار برنامه دارد و بعد از دهه اول محرم می‌تواند همکاری کند. از استان مازندران با یکی از تعزیه‌خوان‌ها صحبت کردیم و گفت در دهه محرم در استان هستیم و بعد از آن می‌توانیم به تهران بیاییم. حتی یکی از گروه‌های تعزیه تهران در کرمان اجرا داشت. بنابراین گروه‌هایی که الان در این برنامه هستند، کسانی بودند که در تهران بودند و می‌توانستند در دهه محرم اجرا داشته باشند.
از کدام استاتید تعزیه‌خوانی چه در اجرا و چه در بخش‌های دیگر استفاده کردید؟
در بخش تعزیه قطعا از داود فتحعلی بیگی کمک گرفتم که همیشه به ما لطف دارد. در اجراها هم ابوالفضل میراحمدی و احمد عزیزی اجرا دارند که هر دو از پیشکسوتان تعزیه هستند.
رسم این بوده که در روزهای اول تعزیه‌هایی که کمتر تراژیک بودند اجرا می‌شدند تا می‌رسیدیم به روزهای تاسوعا و عاشورا که تعزیه شهادت امام اجرا می‌شده است. در این برنامه ترتیب اجراها چطور است؟
تعزیه‌ها شب‌های اول برای جذب مخاطب بوده که ما هم این کار را می‌کنیم. مثلا تعزیه شاهچراغ را اجرا می‌کردند و بعد مثلا قانیای فرنگی. ما با حجةالوداع شروع کردیم. جایی که امام حسین(ع) دارد با خانوده‌اش خداحافظی می‌کند. بعد قانیای فرنگی را اجرا کردیم. من از ابولفضل احمدی خواستم تعزیه‌ای در باره مخاطبان تعزیه معرفی کند که گفت قانیای فرنگی را در این زمینه داریم. او حاکمی است که اجازه خواندن تعزیه و برگزاری عزا را نمی‌دهد و بعد امام حسین(ع) به خوابش می‌رود و از او می‌خواهد اجازه این کار را بدهد. البته همه این‌ها در دنیای تعزیه اتفاق می‌افتد و سندیت تاریخی ندارد.
در حوزه نقالی چه کسانی دعوت شده‌اند؟
یکی از کسانی که در این شب‌ها نقالی می‌کند، محسن میرزاعلی است که دانش‌آموخته نقالی مکتب است تهران توسط پدر گرامی‌اش ابوالحسن میرزاعلی آموزش دیده است. ضمن این که شاگرد مرشد ترابی بوده است. تمام کسانی که در بخش نقالی در این برنامه حضور دارند، به نوعی شاگرد مرشد ترابی بوده‌اند و شیوه نقالی او را دنبال کرده‌اند.
حسین ظاهری هم از بچه‌های جوان‌تر است که سال‌ها از مرشد ترابی و داود فتحعلی بیگی آموخته است. نقال‌های ما با علم سراغ نقالی آمده‌اند و می‌دانند که یک هنر ویژه است.
- خاطره محمود استادمحمد از بازی خسرو شکیبایی در شب بیست‌ویکم| بازیگری که کیمیایی نتوانست جز او بازیگر دیگری را ببیند
- پاکسازی حریم تئاتر شهر آغاز شد | دستفروش‌ها می‌روند؛ خیمه شب بازی می‌آید
کدام یک از نمایش‌ها بیشتر مخاطب دارد. تعزیه یا نقالی؟
نمی‌شود جدا کرد. ولی می‌توانم بگویم از صد صندلی که در محوطه چیده‌ایم، هشتاد صندلی در هر برنامه پر می‌شود.
چرا محوطه تئاترشهر را انتخاب کردید؟
پهنه رودکی برنامه‌های خودش را دارد. تئاترشهر هم به دنبال پاکسازی محوطه که این روزها اتفاق افتاده است، قصد داشت که برنامه‌هایی در محوطه اجرا شود. بنابراین در این جا برگزار شد.