همشهری آنلاین_الهام صالح: بدکاران را لعن و نفرین می‌کنند. بر نیکوکاران درود می‌فرستند و در مصیبت اهل‌بیت (ع) می‌گریند. تعزیه، بخشی از مراسمی است که در ماه محرم و در سوگ شهادت سومین امام شیعیان و یارانش اجرا می‌شود. بوستان رازی از سوم تا سیزدهم آبان میزبان برنامه «روایت خورشید بر نیزه» بود. این برنامه با مشارکت معاونت امور اجتماعی و فرهنگی شهرداری منطقه اجرا شد.
نخستین نقش؛ جعده
تقریباً ۶ ساله بود که وارد تعزیه شد. پیش از این زمان همیشه در مراسم عزاداری امام حسین(ع) سیاه می‌پوشید و همراه پدرش در مراسم عزاداری شرکت می‌کرد. به تماشای تعزیه‌ها هم می‌نشست و این اتفاق به واسطه حضور دایی‌هایش در مراسم تعزیه بود؛ اتفاقی که منجر به حضور او در سن ۶ سالگی در یک تعزیه شد. «سید علی زهیرالدینی»، تعزیه را ابتدا زیر نظر دایی‌های خود «رمضان حاجی بابایی» و «ستار حاجی بابایی» آموزش دید. نخستین بار که در تعزیه حاضر شد، در طول شب‌های متوالی ۳ نقش را بر عهده گرفت؛ جعده، دختر یزید و پسر هانی.
تا ۲۰ سالگی در هیئت‌های مختلف و در شهرهای قم، ساوه و تهران به تعزیه‌خوانی می‌پرداخت. از ۲۰ تا ۲۴ سالگی زیر نظر «رضا حیدری»؛ استاد تعزیه ایران به‌صورت حرفه‌ای کار تعزیه را ادامه داد. از ۲۴ سالگی به بعد هم در نمایش‌هایی با مضامین مذهبی، تاریخی و دفاع مقدس حضور یافت. حالا هم کارگردان، تعزیه گردان و هیئت گردان است و سرپرستی گروه نمایشی «حیدر کرار» را بر عهده دارد. این گروه از اول محرم به مدت ۹ شب در بوستان رازی به اجرای تعزیه پرداخت.
حمایت از هنر تعزیه
زهیرالدینی درباره علاقه‌مندی مردم به این هنر هم این‌طور توضیح می‌دهد: «میزان علاقه‌مندی به تعزیه در محله‌های مختلف متفاوت است. در برخی محله‌ها مردم بیشتر به این هنر علاقه دارند و در برخی محله‌ها هم کمتر. گاهی ضعیف عمل کردن برخی از گروه‌های تعزیه، علاقه مردم را به تعزیه کاهش می‌دهد.»این هنرمند تأکید می‌کند که موضوع تعزیه فقط مختص واقعه عاشورا نیست و موضوعات تاریخی را نیز دربرمی گیرد. وی از تعزیه با عنوان هنر آیینی، سنتی، و مذهبی ایران نام می‌برد و بیشتر از هر موضوعی انتظار دارد مسئولان از این هنر حمایت کنند تا مردم هم بیشتر با تعزیه آشنا شوند: «اگر از هنر تعزیه حمایت شود، مردم هم آن را می‌شناسند و به آن علاقه‌مند می‌شوند. لازم است فضای مناسبی برای اجرای تعزیه‌ها اختصاص پیدا کند. لازم است بودجه‌هایی به این هنر تعلق بگیرد تا افرادی که به این هنر می‌پردازند، از نظر مالی تأمین شوند و بتوانند این هنر ملی را ادامه بدهند.»
یک اجرای حرفه‌ای
در بخشی از فضای بوستان رازی، مخاطبان ایستاده‌اند تا در نخستین شب اجرای تعزیه گروه «حیدر کرار»، مجلس شهادت حضرت زهرا(س) را تماشا کنند. سرمای هوای نیمه اول آبان، چندان آزاردهنده نیست، اما ملموس است. «محمدجواد مهمانی»، یکی از مخاطبان تعزیه مجلس شهادت حضرت زهرا(س) به شمار می‌رود. مهمانی که آشنایی خوبی با تعزیه دارد، درباره اجرای این تعزیه در بوستان رازی می‌گوید: «گروه تقریباً حرفه‌ای و کارشان را بلد بودند. فکر می‌کنم تعزیه‌ها در مناطق مختلف به شیوه‌های مختلفی اجرا می‌شود، اما برخی از این تعزیه‌ها در متن دارای اشکال‌هایی است. تعزیه‌ای که در بوستان رازی دیدم، شسته رُفته بود.»
وی ضمن اشاره به این موضوع که به نسبت اینکه تعزیه شب نخست اجرای خود را پشت سر می‌گذاشت، استقبال نسبتاً خوب بود، درباره تأثیر تعزیه در انتقال مفاهیم واقعه عاشورا به مخاطبان نیز چنین توضیح می‌دهد: «تعزیه یک نمایش آیینی است. باید شرایطی فراهم شود تا این نمایش آیینی حفظ شود. مردم هم شناخت خوبی از تعزیه دارند و به آن علاقه مندند. اگر اجراها قوی‌تر شود، مخاطبان آن بیشتر شده و مفاهیم عاشورا هم بهتر به مخاطبان انتقال می‌یابد.»
اصطلاحات تعزیه
سال‌هاست که در مناسبت‌های مختلف مذهبی در تکایا، تعزیه‌ها برگزار می‌شود. مردم به تماشای تعزیه می‌نشینند، یزید را لعنت می‌کنند و در شهادت رسیدن امام حسین(ع) و یارانش می‌گریند. اما هنر تعزیه، دارای اصطلاح‌هایی است که شاید مردم چندان با آنها آشنا نباشند.
تعزیه: به آن «تعزیت» هم می‌گویند، اما عنوان «تعزیه» بیشتر رواج دارد. تعزیه به معنای سوگواری و برپایی یادبود عزیزان است و در برخی از مناطق ایران هم معنای «ترحیم» برای آن به کار می‌رود. این هنر، گونه‌ای از نمایش مذهبی به شمار می‌رود.
دستگاه: به هر تعزیه کامل، یک دستگاه یا یک مجلس می‌گویند.
شبیه گردانی: نمایش تعزیه.
شبیه: به بازیگر تعزیه، شبیه می‌گویند.
مقتل نویس: نویسنده متن تعزیه.
بانی: سرمایه‌گذار و تهیه‌کننده تعزیه.
فرد: نسخه و متن نمایش تعزیه.
معین البکا: کارگردان تعزیه.
ناظم البکا: دستیار کارگردان تعزیه.
موافق خوان: بازیگری که در نقش افراد خوب مانند پیامبران، امامان و یارانشان به ایفای نقش می‌پردازد. در اصطلاح همان نقش مثبت تعزیه است.
مخالف خوان: بازیگری که نقش دشمنان اسلام را بر عهده دارد. در اصطلاح همان نقش منفی تعزیه است.
تخت خوان: بازیگر نقش یزید.
بچه خوان: بازیگر نقش کودکان.
زینب خوان: بازیگر نقش حضرت زینب(س).
زنانه خوان: بازیگری که به جای زنان در تعزیه، ایفای نقش می‌کند.
موالف خوان: بازیگر نقش اولیا.
رجز خوانی: به زمانی می‌گویند که خاندان پیامبر(ص) و مخالفان پیامبر(ص)، در مقابل یکدیگر به نقل افتخارات و اصل و نسب خود می‌پردازند.
اشتلم خوانی: دشمنان اسلام حرف‌هایشان را غلو شده بیان می‌کنند و اولیا (ع) سخنان خود را به زبان آواز می‌گویند که به آن اشتلم‌خوانی می‌گویند. نام دیگر آن نیز پهلوان‌خوانی است.
برنامه مجلس تعزیه
شب اول: مجلس شهادت حضرت زهرا(س)
شب دوم: مجلس شهادت امام رضا(ع)
شب سوم: مجلس شهادت شاهچراغ(ع)
شب چهارم: مجلس شهادت مسلم بن عقیل
شب پنجم: مجلس شهادت حربن یزید ریاحی
شب ششم: مجلس شهادت حضرت علی اکبر(ع)
شب هفتم: مجلس شهادت حضرت قاسم(ع)
شب هشتم: مجلس شهادت قمر بنی هاشم(ع)
شب نهم: مجلس شهادت امام حسین(ع)
بخش‌هایی از تعزیه مجلس شهادت قمر بنی هاشم(ع)
شمر:
ای علمدار سوی لشکر ما خوش باشد
وی سپه‌دار سوی قوم دغا خوش باشد
بس که مشتاق توام چیده‌ام از چهار طرف
بزم عیشی ز برای تو به پا خوش باشد
یا قدم بر سر چشمم بگذار ای عباس
یا بفرما به من بی‌سر و پا خوش باشد
حضرت عباس(ع) :
کیست گوید به من از راه وفا خوش باشد
کیست گردیده به من راهنما خوش باشد
کیست گوید همه دم از پی مکاری و فن
که ای علمدار سوی قوم دغا خوش باشد
ای که نزدیک سراپرده عباس آیی
گر که خواهی شوی از تیغ دو تا خوش باشد
شمر:
ای تویی شهزاده و بابت امیرالمؤمنین
مادرت از بن کلاب و نام وی ام‌البنین
آمدم در پشت خیمه، پرسم احوال شما
چون شنیدستم که بیمارست زین‌العابدین
حضرت عباس(ع) :
کیستی اظهار خویشی می‌نمایی ای زعیم
گوییا خوفت نباشد از دم شمشیر کین
ای سیاهی بیشه شیران بود هوشیار باش
پر بریزد از عقاب از هول جان در این زمین
------------------------------------------------------------------------------------------
منتشر شده در همشهری محله منطقه ۱۱ در تاریخ ۱۳۹۳/۸/۱۴