همشهری آنلاین - لیلا باقری: کافی است از بازار عباس‌آباد بگذرید از سمت غرب وارد کوچه باغ ایلچی شوید. حسین شهیدی در «سرگذشت تهران» می‌نویسد که در کوچه ایلچی سه‌راهی وجود دارد که راه شمالی آن به کوچه زنبورک‌چی می‌رسد. در میانه کوچه باغ ایلچی به کوچه جنوبی دیگری می‌رسیم که مدرسه معروف گلستان در آن قرار دارد. در امتداد کوچه باغ ایلچی سه‌راهی وجود دارد که راه شمالی آن کوچه حمام چال است و این کوچه در نهایت به چهارراه باغ ایلچی می‌رسد که در امتداد آن، کوچه سعادت و پس از آن خیابان مولوی است. از در بزرگ قرمزرنگ کارگاهی که بگذری و راهرویی کوچک را پشت سر بگذاری و صاحب ملک در کوچک را که برایت باز کند وارد سفارت می‌شوی.
قصه‌های خواندنی تهران را اینجا دنبال کنید
حالا که مختصات و موقعیت باغ ایلچی را دانستید باید بگویم اینجا گرچه دیگر باغ نیست اما مخروبه بخش کمی از سفارت اسبق روس را در دل خود جای داده است. بنایی که هم از نظر قدمت تاریخی مهم است و هم هویت تاریخی و سیاسی. این خانه در دل خود خاطرات نخستین شورش ایرانی‌ها را در برابر بیگانگان و استعمارشان دارد. آنهم با قتل گریبایدوف؛ سفیر روس!
حالا این سفارت و باغش مملو از نخاله‌های ساختمانی و البته چیزهایی است که نشان می‌دهد به‌عنوان انبار پارچه و کفش مورد استفاده قرار می‌گیرد. اما هنوز بقایای ستون‌ها، دیوارها، شومینه‌ها و گچبری‌های بنا نشان از قدمت آن دارد. اما خاطره این باغ برای همیشه می‌ماند. خاطره وقتی که ایران و روس در جنگ بودند و حاصلش شد دو عهدنامه ننگین گلستان و ترکمنچای که قسمت‌هایی از ایران جدا شد.
با این‌حال روس‌ها دست از وقاحت برنداشتند و سفیرشان گریبایدوف که برای پیگیری مفاد عهدنامه به تهران آمده بود، دستور داد برخی ایرانیانی که همسران گرجی و روس‌تبار داشتند، همسران خود را به سفارت روسیه تحویل دهند. این دستور، خون مردم را به جوش می‌آورد و موجب می‌شود به سفارت روسیه در این باغ یورش بیاورند و بعد از اشغالش همه کارکنان و گریبایدوف را بکشند.
احمدمسجدجامعی درباره واقعه تاریخی این باغ می‌گوید که گریبایدوف در تهران می‌خواهد که زنان گرجی که به عقد ایرانیان در آمده‌اند از همسران خود جدا شده و به کشور متبوع‌شان بازگردند. در این میان حکومت ضعیف مرکزی هم هیچ عکس‌العملی نشان نمی‌دهد و تنها میرزا مسیح مجتهد تهرانی از روحانیون بنام، این مسئله را با مسالمت پیگیری می‌کند. وقتی این همه صبوری به جایی نمی‌رسد و سفیر اقدام به بیرون آوردن زنان مسلمان از خانه‌های‌شان می‌کند، مجتهد تهرانی اعلام می‌کند که مردم خود اقدام کرده و همسرانشان را آزاد کنند. مردم به داخل سفارت ریخته، سفیر را مجازات کرده و همسران خود را آزاد می‌کنند. این واقعه به قدری موجه بود که به هر حال تزار روس هم نه تنها برای خونخواهی اقدام نکرد که به جبران این بی‌حرمتی بخشی از غرامت‌ها را بخشید.
حالا البته دیگر خبری از آن عمارت نیست. بنا به شدت آسیب دیده و هنوز کسی اقدامی برای تملک و بازسازی این خانه تاریخی نکرده است.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
*منتشر شده در همشهری محله منطقه ۱۶ در تاریخ ۱۳۹۵/۰۸/۱۶