همشهری آنلاین: بسیاری از خانم‌ها، معاینات دوره‌ای زنان را جدی نمی‌گیرند و همین مسئله می‌تواند عاملی برای ابتلا به بیماری‌های جدی باشد. سرطان سینه یکی از انواع سرطان است که به‌راحتی می‌توان آن را با روش‌های پیشرفته تشخیص داد ولی کمتر کسی را می‌توان پیدا کرد که قبل از ابتلا به بیماری، از روش‌های تشخیصی کمک بگیرد. «دکتر سمیه زارعی» متخصص رادیولوژی، شما را با ماموگرافی آشنا می‌کند.
چرا باید ماموگرافی کنید؟
ماموگرافی در واقع یک نوع روش تصویربرداری برای غربالگری سرطان سینه (پستان) محسوب می‌شود و هدف اصلی آن تشخیص سرطان سینه در مراحل اولیه‌ی ابتلا به بیماری و درمان آن قبل از متاستاز (انتشار سرطان به قسمت‌های دیگر بدن) است. در واقع یکی از مزیت‌های ماموگرافی به‌عنوان غربالگری، تشخیص تومور در زمانی است که اندازه‌ی آن کوچک است.
ارتباط ماموگرافی با سن
غربالگری سرطان سینه با کمک ماموگرافی به‌صورت سالانه باید از ۴۰ سالگی به بعد در افراد سالم که سابقه‌ی خانوادگی سرطان ندارند انجام شود. غربالگری سرطان سینه‌ی سالانه در خانم‌هایی که نوعی جهش ژنی دارند، باید از حدود سن ۲۵ تا ۳۰ سالگی انجام شود. همچنین آن دسته از خانم‌هایی که ابتلا به سرطان سینه در خانواده‌ی آن‌ها دیده می‌شود باید ماموگرافی را زودتر انجام بدهند. به عبارت روشن‌تر اگر مادر، خواهر یا دختر، قبل از یائسگی به این نوع سرطان دچار شده باشند، خانم باید غربالگری سرطان به کمک ماموگرافی را ۱۰ سال زودتر انجام بدهد یعنی اگر مادر فرد با سن ۳۴ سال به سرطان مبتلا شده باشد، ماموگرافی دختری که مادرش به سرطان مبتلا شده، در ۲۵ سالگی انجام می‌شود. ماموگرافی همیشه بعد از ۲۵ سال انجام می‌شود و قبل از این سن ماموگرافی انجام نمی‌شود.
عوامل دیگری نیز وجود دارند که می‌تواند سن انجام غربالگری را کمتر کند و به همین دلیل ریسک ابتلا به سرطان سینه باید توسط متخصصین محاسبه شود چنانچه ریسک ابتلا به سرطان سینه بیشتر از ۲۰ درصد باشد، در چنین شرایطی باید ماموگرافی را در سن کمتر (۲۵ تا ۳۰ سالگی) انجام داد. عواملی چون سن شروع قاعدگی، سن اولین زایمان و شیردهی نوزاد، نژاد و ... در محاسبات ریسک ابتلا به سرطان سینه مدنظر قرارگرفته می‌شود.
ماموگرافی را جدی بگیرید
خانم‌هایی که به دلیل ابتلا به سرطان، رادیوتراپی قفسه‌ی سینه انجام داده‌اند، باید هشت سال بعد از رادیوتراپی (سن بالای ۲۵ سال)، ماموگرافی انجام بدهند. همچنین آن دسته از افرادی که نمونه‌برداری از سینه انجام داده‌اند و نتیجه‌ی پاتولوژی آن‌ها یک مسئله‌ی خاص مثل تومورهای پیش سرطانی را نشان داده است نیز باید از همان سنی که این کار را انجام داده‌اند ماموگرافی غربالگری را انجام بدهند. همچنین آن دسته از خانم‌هایی که یک سینه‌ی آن‌ها دچار سرطان شده است و آن را برداشته‌اند نیز باید ماموگرافی‌های دوره‌ای را حتماً انجام بدهند.
تشخیصی یا غربالگری؟
ماموگرافی دو نوع دارد یک نوع ماموگرافی برای غربالگری و دیگری برای تشخیص به کار می‌رود. اگر ماموگرافی برای غربالگری باشد، از دو نمای پستان تصویربرداری انجام می‌شود که به این نماها سی. سی (C.C) و ام. ال. او (M.L.O) می‌گویند. ماموگرافی می‌تواند به شکل ایستاده، خوابیده یا نشسته انجام شود ولی غالباً به‌صورت ایستاده انجام می‌شود. ماموگرافی در حالت ایستاده برای افراد چاق هم مناسب است حتی این نوع ماموگرافی قابل تنظیم می‌تواند باشد به‌طوری‌که برای افرادی که روی ویلچر می‌نشینند نیز کاربرد دارد.
برای انجام ماموگرافی فرد کنار دستگاه و رو به کارشناس رادیولوژی می‌ایستد و سینه‌ی (پستان) او روی کاست (صفحه‌ای خاص که ارگان بدن روی آن قرار می‌گیرد و اشعه از سطحی تابیده و به صفحه و ارگان بدن می‌رسد) قرار می‌گیرد به صورتی که کاست به جداره‌ی قفسه سینه می‌چسبد. سپس صفحه‌ای فشارنده روی سینه قرار می‌گیرد و به این شکل از داخل سینه یک تصویر شکل می‌گیرد.
در برخی موارد بیمار به دلیل بروز علائم، مثل لمس توده، درد، فرورفتگی نوک سینه (پستان) یا ترشح خونی از سینه برای بررسی مراجعه می‌کند که در چنین شرایطی ماموگرافی از نوع تشخیصی است. روش انجام کار تفاوت چندانی با نوع غربالگری ندارد اما ممکن است در کنار ماموگرافی، ام. آر. آی (M.R.I) و نمونه‌برداری نیز انجام شود.
کاربردهای دیگر این روش
ماموگرافی علاوه بر اینکه برای غربالگری و تشخیص استفاده می‌شود، برای موارد دیگری نیز کاربرد دارد. برای مثال، در شرایطی که خانمی پروتز سینه گذاشته و احتمال پارگی آن وجود داشته باشد، از ماموگرافی می‌توان کمک گرفت.
خودتان پیش‌قدم شوید
در کشورهای پیشرفته به دلیل اینکه ماموگرافی رایگان است خانم‌ها خودشان برای بررسی به‌عنوان غربالگری مراجعه می‌کنند اما در کشور ما به دلیل اینکه باید هزینه برای انجام این کار پرداخته شود، معمولاً خانم‌ها تا زمانی که با مشکلی مواجه نشوند برای بررسی مستقیماً مراجعه نمی‌کنند و تا زمانی که پزشک توصیه به انجام این کار نکند، به‌صورت داوطلبانه اقدامی انجام نمی‌دهند.
چقدر دقیق است؟
ماموگرافی نیز مثل هر روش تشخیصی دیگری ممکن است کمی خطا داشته باشد برای مثال این احتمال وجود دارد که در حدود ۵ تا ۱۰ درصد مواردی که تومور بزرگ‌تر از یک سانتی‌متر است، تشخیص داده نشود. علاوه بر این ممکن است از هر ۲۰ مورد یکی مخفی بماند یعنی ممکن است که توده سرطانی تشخیص داده نشود که معمولاً این مسئله در شرایطی که فرد سینه (پستان) متراکم دارد اتفاق می‌افتد. این مسئله را منفی کاذب می‌گویند. مهارت رادیولوژیست و آموزش‌هایی که می‌بیند می‌تواند در کاهش منفی کاذب تأثیر داشته باشد و آن را به حداقل برساند.
همچنین نوع دستگاه، تهیه‌ی عکس خوب، ضخامت بافت سینه (پستان)، بی‌حرکت ماندن سینه و ... نیز در نتیجه ماموگرافی و رد نتایج کاذب، تأثیر می‌گذارد. دستگاه‌های ماموگرافی دیجیتال به نسبت دستگاه‌های قدیمی‌تر یا نوع آنالوگ از کیفیت بهتری برخوردار هستند و احتمال منفی کاذب را کاهش می‌دهند. در کشورهای پیشرفته برای افزایش دقت کار، معمولاً دو رادیولوژیست، عکس را می‌بینند و نتیجه را اعلام می‌کنند این کار از اهمیت بالایی برخوردار است و دقت کار را بالا می‌برد و نتایج منفی کاذب را به حداقل می‌رساند.
سونوگرافی بهتر است یا ماموگرافی؟
برای کاهش احتمال موارد منفی کاذب در سینه‌های متراکم باید به همراه ماموگرافی، سونوگرافی نیز توصیه می‌شود. سونوگرافی یک روش تکمیلی محسوب می‌شود و به‌تنهایی روش مناسبی برای تشخیص سرطان سینه نیست و افراد نباید تنها به نتیجه‌ی سونوگرافی اکتفا کنند و انجام ماموگرافی نیز ضروری است.
آمادگی برای انجام ماموگرافی
افراد باید قبل از انجام ماموگرافی به برخی نکات توجه کنند تا دچار درد نشوند، آن دسته از خانم‌هایی که دچار فیبروکیستیک(یکی از عارضه‌های غیرسرطانی) سینه هستند، ممکن است دچار درد شوند. برای کاهش درد باید ماموگرافی بعد از قاعدگی انجام شود و از ۲۴ تا ۴۸ ساعت قبل از ماموگرافی، فرد به تغذیه خود توجه داشته باشد و از مصرف برخی از مواد غذایی بپرهیزد. برای مثال، باید از مصرف قهوه، شکلات تلخ، ادویه‌های تند و خوراکی‌های محرک، قبل از انجام ماموگرافی پرهیز کرد. همچنین قبل از انجام ماموگرافی باید فرد حتماً استحمام کند و از لوسیون، مام، اسپری خوش‌بوکننده، کرم زیر بغل و کرم پوست استفاده نکند چون مصرف این موارد می‌تواند باعث کاهش دقت ماموگرافی شود.
وقتی بارداری مطرح است
انجام ماموگرافی ممنوعیت مطلق ندارد و فقط در برخی شرایط انجام آن در برخی از افراد ممنوعیت نسبی دارد. برای مثال، انجام ماموگرافی به‌صورت روتین به خانم‌های باردار و شیرده توصیه نمی‌شود. همچنین سه ماه بعد از قطع شیردهی نیز معمولاً ماموگرافی انجام نمی‌شود به این دلیل که تراکم بافت سینه (پستان) در دوران شیردهی زیاد می‌شود ضمن اینکه حساسیت به اشعه بالاست در نتیجه احتمال منفی کاذب بالا می‌رود. ماموگرافی در دوران بارداری و شیردهی تنها در شرایطی انجام می‌شود که فرد دارای علامت باشد و به‌عنوان غربالگری در این دوران توصیه نمی‌شود. معمولاً برای خانم‌های باردار و شیرده در ابتدا سونوگرافی انجام می‌دهند و در صورت نیاز، ماموگرافی انجام می‌شود.
ضرری در کار نیست
شاید خیلی از افراد تصور کنند که اشعه‌ی ماموگرافی مضر است در حالی‌که اشعه‌ای که در ماموگرافی تابیده می‌شود تنها ۱/۰ (یک دهم) تا ۲/۰ (دو دهم) راد (واحد اشعه‌ای که به سینه تابیده می‌شود) است. این میزان اشعه مضر نیست و نمی‌تواند عاملی برای ابتلا به سرطان باشد.
اگر نتیجه مثبت باشد
چنانچه نتیجه ماموگرافی یک توده‌ی مشکوک را نشان بدهد، در چنین شرایطی باید حتماً نمونه‌برداری انجام شود و نمونه در پاتولوژی مورد بررسی قرار بگیرد. چنانچه مشکل فرد سرطان تشخیص داده شود، باید اقدامات لازم برای درمان انجام شود. فردی که یک سینه‌ی او به سرطان مبتلا می‌شود، احتمال عود بعد از درمان یا ابتلای سینه‌ی سالم به سرطان، برای او وجود دارد، به همین دلیل در چنین شرایطی اهمیت ماموگرافی غربالگری بعد از درمان سرطان چند برابر می‌شود.
درست یا نادرست
ماموگرافی یک روش بی‌خطر است که خیلی از خانم‌ها به دلیل برخی از باورها از انجام آن می‌ترسند.
خیلی از افراد بر این باورند که احتمال وجود توده در سینه‌ی آقایان نیز وجود دارد این باور درست است و ماموگرافی تشخیصی حتی برای آقایان نیز انجام می‌شود.
خیلی از افراد تصور می‌کنند که ماموگرافی را برای خانم‌هایی که سینه‌ی کوچکی دارند نمی‌توان انجام داد در حالی‌که این باور نادرست است و ماموگرافی برای این دسته از افراد نیز انجام می‌شود. اندازه‌ی صفحات فشارنده متناسب با سینه‌ی افراد است.
برخی بر این باورند که احتمال ابتلای دختران در سن کم به سرطان سینه بسیار کم است. این باور درست است به همین دلیل ماموگرافی در سن پایین به‌عنوان غربالگری انجام نمی‌شود.
برخی از افراد تصور می‌کنند فشار ناشی از صفحه‌ی فشارنده ماموگرافی می‌تواند به سینه آسیب وارد کند. این باور نادرست است و از ماموگرافی در شرایطی که فرد دارای پروتز هست نیز می‌توان استفاده کرد.
برخی بر این باورند که ماموگرافی را باید برای هر دو سینه انجام داد حتی در شرایطی که اطمینان از سلامت یک سینه وجود دارد، این باور درست است و هر دو سینه باید به‌صورت هم‌زمان مورد بررسی قرار بگیرند.
چنانچه نتیجه‌ی سونوگرافی منفی باشد نباید به نتیجه‌ی آن اکتفا کرد چون برخی تومورها با سونوگرافی قابل‌تشخیص نیستند و باید حتماً ماموگرافی نیز انجام شود. ممکن است فرد دارای یک تومور خاص باشد و به دلیل اطمینان به نتیجه‌ی سونوگرافی، تومور تشخیص داده نشود و روزبه‌روز بزرگ‌تر شود و برای فرد مشکلات جدی ایجاد کند.