همشهری آنلاین، امروزه بسیاری از افراد به دلیل عدم رضایت از رنگ پوست خود ساعت‌ها در معرض اشعه‌ی‌های مضر قرار می‌گیرند بدون اینکه به پیامد آن توجه کنند. سرطان پوست، سرطانی است که چندان جدی گرفته نمی‌شود. با «دکتر داریوش دائر» متخصص پوست، مو و زیبایی همراه شدیم تا ما را با این سرطان آشنا کند.
خرچنگ از کجا آمده است؟
سرطان در واقع یک کلمه‌ی عربی و به معنای خرچنگ است و دلیل این نام‌گذاری به قرارگیری بافت غیرطبیعی در کنار بافت طبیعی برمی‌گردد که شکلی شبیه شاخک‌ها و پنجه‌های خرچنگ را به وجود می‌آورد. سرطان یا خرچنگ در ادبیات پزشکی با عنوان «تومور» شناخته می‌شود در واقع زمانی که توده‌ای از بافت غیرطبیعی نسبت به بافت طبیعی رشد زیاد و نامتناسب پیدا می‌کند، سرطان به وجود می‌آید.
متهم‌های سرطان‌زا
پوست هم مثل سایر قسمت‌های دیگر بدن می‌تواند به سرطان مبتلا شود. به‌طور کلی تومورهای پوستی به دو گروه عمده دسته‌بندی می‌شوند که برخی از آن‌ها ملانومی و برخی دیگر غیر ملانومی هستند. تومورهایی که غیرملانومی هستند، از سلول‌های قسمت بالایی پوست (اپیدرم - Epidermis) ایجاد می‌شوند. این نوع از تومورها دو نوع عمده دارند که می‌توان به تومور سلول سنگفرشی (SCC) و تومور قاعده‌ای (BCC) اشاره کرد. آمارها نشان می‌دهند که در دهه‌های اخیر آمار ابتلا به این نوع از تومورها در سراسر جهان روندی رو به رشد داشته‌اند.
چند عامل می‌توانند در ابتلا به تومورهای غیر ملانومی نقش داشته باشند که می‌توان به تشعشات ماوراءبنفش و مواد شیمیایی اشاره کرد. منشأ تشعشات ماوراءبنفش ممکن است خورشید یا نور مصنوعی (لامپ‌های نئون یا کم‌مصرف) باشد. در درمان برخی از بیماری‌های پوستی مانند بیماری لک‌وپیس یا پسوریازیس (Psoriasis) نیز از اشعه‌ی ماورای بنفش استفاده می‌کنند.
تشعشعات ماوراءبنفش دستگاه‌های سولاریوم نیز می‌توانند یکی از عوامل مهم و خطرناک در ایجاد تومورهای پوستی محسوب شوند که متأسفانه بسیاری از افراد پوست خود را در معرض این اشعه قرار می‌دهند.
مواد شیمیایی نیز می‌توانند در ابتلا به تومورهای غیرملانومی پوست نقش داشته باشند. برای مثال در سال ۱۸۷۶ مشخص شد که کارگران لوله‌پاک‌کن که با قیر و واکس تماس داشتند به این نوع تومورها دچار شدند. آرسنیک یکی دیگر از این مواد شیمیایی به‌حساب می‌آید که در گذشته برای درمان برخی از بیماری‌ها از آن کمک می‌گرفتند. امروزه آرسنیک در فاضلاب‌ها و پسماندهای صنعتی وجود دارد که باعث ایجاد این نوع از تومورها می‌شود.
بازهم هست
عوامل دیگری در ابتلا به سرطان نقش دارند که می‌توان به اشعه‌ی ایکس و تشعشعات حرارتی اشاره کرد. برخی گونه‌های ویروس پاپیلومای انسانی (Human Papillomavirus) یکی دیگر از عوامل ابتلا به این نوع تومورها محسوب می‌شوند که عامل به وجود آورنده‌ی زگیل‌های تناسلی هستند که می‌توانند در ابتلا به سرطان دهانه‌ی رحم و سرطان نواحی مقعد نقش داشته باشند.
گونه‌ای از این ویروس که با اسم تیپ ۱۶ شناخته می‌شود، در ایجاد سرطان سلول سنگفرشی دور ناخن‌ها نقش دارد. برخی از بیماری‌های ژنتیکی، افراد را مستعد ابتلا به سرطان می‌کنند برای مثال یک نوع سندرم در برخی از افراد وجود دارد که باعث می‌شود این دسته از افراد با کوچک‌ترین تماس با اشعه‌ی ماوراءبنفش نور خورشید به سرطان پوست مبتلا شوند.
برخی از افراد مستعد ابتلا به تومورهای غیرملانومی پوست یا تومور سلول سنگفرشی هستند برای مثال آن دسته از افرادی که به بیماری نقص ایمنی مبتلا هستند یا از داروهای سرکوب‌گر ایمنی (برای بیمارانی که پیوند عضو انجام داده‌اند) استفاده می‌کنند، بیش از سایرین مستعد ابتلا به این نوع بدخیمی هستند. این نوع تومور بیشتر در افراد سفیدپوست ایجاد می‌شود ولی افراد سیاه‌پوستی که لک‌وپیس دارند نیز می‌توانند به این نوع تومور دچار شوند. همچنین افرادی که به زخم‌های طولانی و مزمن (زخم بستری)، زخم جراحی یا سوختگی دچار می‌شوند بیش از بقیه به سرطان پوست دچار می‌شوند.
سرطان خارجی‌ها!؟
سرطان سلول قاعده‌ای (BCC) توموری بدخیم و شایع در برخی کشورهای غربی مانند آمریکا و استرالیا محسوب می‌شود. ابتلا به این تومور به‌طورکلی در مردان شایع‌تر از زنان است و ارتباط مستقیمی با تماس طولانی‌مدت با نور خورشید دارد، به همین دلیل کشاورزان و دامداران بیشتر به آن مبتلا خواهند شد. صورت، بیش از سایر قسمت‌های بدن به این نوع سرطان دچار می‌شود.
پشت گوش‌ها، پلک‌ها، لبه‌ی داخلی حدقه‌ی چشم جزو شایع‌ترین قسمت‌هایی است که به این نوع سرطان دچار خواهد شد. خانم‌هایی که در کشورهای غربی زندگی می‌کنند ۳ برابر بیشتر از مردان به تومور ناحیه‌ی ساق پا دچار می‌شوند که دلیل آن به پوشیدن دامن در خانم‌ها و قرارگیری پوست پا در معرض اشعه‌ی خورشید برمی‌گردد.
احتمال ابتلای پشت دست‌ها نیز وجود دارد ولی این نوع تومور در سایر قسمت‌های بدن به‌ندرت ایجاد می‌شود. این نوع تومور در هر سنی ممکن است به وجود بیاید ولی در سه –چهارم موارد در سنین بالای ۴۰ سال دیده می‌شود.
چه شکلی است؟
به‌طورکلی تومورهای اولیه اغلب به‌صورت برجسته، مرواریدی رنگ یا شفاف هستند ضمن اینکه رگ‌های ظریف بر روی سطح ضایعه به وجود می‌آید. بعد از گذشت مدتی این توده‌ها برجسته‌تر، بزرگ‌تر و تیره رنگ‌تر می‌شوند. همچنین سطح ضایعه خشن و پوسته‌دار یا زخمی شده یا زخمی عمیق به وجود می‌آید.
یک نوع دیگر تومور با ظاهری فرورفته و چسبیده به بافت‌های زیرین، بروز می‌کند. گاهی احتمال دارد یک یا چندین ضایعه به‌صورت هم‌زمان روی پوست به وجود بیاید. چنانچه بیماری مزمن شود و فرد به ضایعه توجهی نکند، ممکن است تخریب پوست‌واستخوان گسترده شود و زخم به سینوس‌ها یا استخوان‌های جمجمه سرایت کند. احتمال انتقال تومور از طریق بافت لنفاوی و رسیدن به اعضایی همچون ریه‌ها نیز وجود دارد ولی این احتمال چندان زیاد نیست.
تومور سلول سنگفرشی، از نظر ظاهری شکلی برجسته یا پهن با سطحی زگیلی شکل یا زخمی دارد. حاشیه‌ی این توده ممکن است منظم یا نامنظم باشد و گاهی هم در زخم، خونریزی به وجود می‌آید. در اثر ابتلا به این تومور، روی لب یا نواحی تناسلی شیار یا خراش کوچکی ایجاد می‌شود که این خراش بهبود پیدا نمی‌کند و دائماً خونریزی دارد. این نوع تومور بیشتر روی صورت، به‌ویژه بینی و گونه‌ها و گوش‌ها به وجود می‌آید ضمن اینکه ممکن است روی ساعدها، بازوها، ساق پاها یا اطراف ناخن‌ها نیز به وجود بیاید.
جدی گرفتن تشخیص و درمان
تشخیص این تومور معمولاً به شکل بالینی است یعنی پزشک متخصص پوست و مو با دیدن ظاهر و نحوه‌ی انتشار توده به آن پی می‌برد. برای تائید تشخیص باید از نمونه‌برداری کمک گرفت. برای درمان سرطان سلول قاعده‌ای، باید توده را با جراحی برداشت ضمن اینکه حاشیه‌ای از بافت مجاور و به‌ظاهر سالم نیز برداشته شود تا احتمال وجود سلول‌های بدخیم به حداقل ممکن برسد.
برای مثال چنانچه یک توده‌ای حدود دو سانتیمتر قطر داشته باشد و حاشیه‌ای چهارتا پنج میلی‌متری از پوست اطراف توده نیز برداشته شود، احتمال بهبودی دائمی و در حدود ۹۵ درصد خواهد بود. منجمد کردن توده‌ی بدخیم، تخریب با دستگاه‌های جراحی الکتریکی و نوعی روش درمان با نور (PDT) درمان‌های دیگر تومورهای پوستی محسوب می‌شوند.
تومورهای رنگی را بشناسید
نوع دیگری از تومورها، ملانومی است یعنی از سلول‌ها رنگدانه‌ساز پوست به وجود می‌آید. ابتلا به این نوع تومور در حال افزایش است و جزو تومورهای خطرناک محسوب می‌شود. ابتلا به این نوع تومور در خانم‌ها تا حدودی از مردان کمتر است. تماس با اشعه‌ی ماوراءبنفش مهم‌ترین دلیل ابتلا به این نوع تومور است. افرادی که دچار سوختگی با نور خورشید یا منابع مصنوعی ایجاد نور ماوراءبنفش (سولاریوم یا دستگاه مشابه برنزه کردن پوست) می‌شوند، بیش از سایرین در معرض ابتلا به این نوع سرطان هستند. ژنتیک می‌تواند در ابتلا به این نوع سرطان نقش داشته باشد.
مواظب خال‌های خود باشید
افراد باید به خال‌های خود توجه ویژه داشته باشند و با مشاهده‌ی تغییر در اندازه، شکل، تغییر در رنگ، گسترش قطر ضایعه به بیش از ۵ میلی‌متر (نیم سانتیمتر) ایجاد التهاب، ایجاد خارش یا تغییر در حس، ایجاد ترشح یا خونریزی، به پزشک پوست و مو مراجعه کنند. یکی از انواع تومورهای ملانومی، بیشتر روی ساق پای زنان یا کمر مردان به وجود می‌آید، گرچه ممکن است این تومور در همه جای بدن ایجاد شود. این نوع تومور به‌صورت خالی نامنظم با رنگ قهوه‌ای به وجود می‌آید که در آن سایه‌هایی از رنگ‌های قهوه‌ای، سیاه، قرمز یا خاکستری دیده می‌شود. بعد از مدتی خال مسطح برجسته خواهد شد و احتمال تغییر رنگ و خونریزی نیز وجود دارد.
درمان سرطان رنگی!
این تومور نیز با جراحی درمان می‌شود و میزان برداشتن حاشیه‌ی سالم در این تومور بیش از سایر انواع تومور است و بستگی به‌اندازه‌ی ضایعه‌ی اولیه دارد. اگر این نوع تومور گسترش پیدا کند، شیمی‌درمانی برای بیمار انجام می‌شود.
باورهای ضد سرطان
سرطان پوست به‌راحتی قابل‌پیشگیری است به‌شرط آنکه افراد نسبت به آن آگاهی کافی داشته باشند.
افرادی که پوست روشن، موهای سرخ یا روشن دارند و روی پوستشان کک‌ومک وجود دارد بیش از سایرین مستعد ابتلا به سرطان پوست هستند.
خیلی‌ها تصور می‌کنند افرادی که در روستاها زندگی می‌کنند بیش از شهرنشینان به سرطان پوست دچار می‌شوند در حالی‌که احتمال ابتلا به سرطان پوست در شهرنشینان که به نور خورشید عادت ندارند بیشتر است.
آن دسته از افرادی که کک‌ومک دارند یا خال زیادی روی بدنشان وجود دارد بیش از سایرین به سرطان پوست دچار می‌شوند.
برخی‌ها تصور می‌کنند که قرارگرفته در معرض نور خورشید در صبح ضرری ندارد درحالی‌که از ساعت ۹ صبح تا ۴ بعدازظهر باید از پوست مراقبت به عمل آورد.
محافظت از پوست با ضد آفتاب باید از سن ۶ ماهگی به بعد و تا آخر عمر انجام شود. در کودکان باید از محلول‌های ضد آفتاب و لوسیون مخصوص استفاده شود.
کرم پودر می‌تواند محافظ پوست باشد این باور غلط است و باید ضد آفتاب با عیار حفاظتی ۳۰ (SPF) استفاده شود.
برخی از افراد تصور می‌کنند که سولاریوم نمی‌تواند آسیبی به پوستشان وارد کند در حالی‌که سولاریوم نیز مانند اشعه‌ی‌های مضر نور خورشید می‌تواند باعث ابتلای افراد به سرطان پوست شود.
خال‌هایی که از آن‌ها ترشحات خونی خارج می‌شوند، باید توسط پزشک بررسی شوند و گاهی نمونه‌برداری نیز ضروری است.