همشهری آنلاین: یکی از روش‌های تشخیصی که از گذشته تا به امروز خیلی به کمک انسان آمده است، آزمایش خون محسوب می‌شود. با آزمایش خون می‌توان بسیاری از مشکلات بدن یا بیماری‌ها را تشخیص داد. هپاتیت یکی از همین بیماری‌هاست که به‌راحتی با یک آزمایش خون ساده البته با روشی خاص، قابل‌تشخیص است. «دکتر محسن منشدی» متخصص علوم آزمایشگاهی بالینی به شما درمورد با این روش تشخیصی می‌گوید.
هپاتیت، بیماری دوهزارساله!
هپاتیت یک بیماری ویروسی محسوب می‌شود که کبد را درگیر می‌کند. این ویروس در داخل سلول‌های کبدی تکثیر می‌شود و باعث اختلال در عملکرد و التهاب کبد خواهد شد. بررسی‌ها نشان می‌دهد که بیماری عفونی‌ای که توسط بقراط در دو هزار سال قبل توصیف‌شده، احتمالاً همان هپاتیت بوده است. هپاتیت، در سراسر جهان و بین ارتشی‌ها و در زمان جنگ‌ها شیوع داشت و به همین دلیل در خیلی از موارد، اهمیت آن، با طاعون و وبا برابری می‌کرد.
برای اولین بار فردی به نام «لورمن»، ابتلا به هپاتیت را در سال ۱۸۵۵ میلادی گزارش کرد و بعد از او در سال ۱۹۲۶ میلادی فردی به نام «فلائوم» به همراه همکارانش، در سوئد گزارش دادند که بیماران، به‌وسیله‌ی سرنگ‌های آلوده و عفونی به این بیماری مبتلا شده‌اند.
روش تشخیص هپاتیت چیست؟
هپاتیت به‌طورکلی به پنج دسته و بانام‌های ای (A)، بی (B)، سی (C)، دی (D) و ایی (E) دسته‌بندی می‌شود. که انواع بی، سی و دی از طریق خون قابل‌انتقال است و انواع ایی و آ از راه مدفوع یا دهان قابل‌انتقال هستند. برای بررسی هپاتیت‌هایی که از راه خون قابل‌انتقال هستند، باید نمونه از خون بیمار گرفته شود و برای بررسی هپاتیت‌هایی که از راه مدفوع یا دهانی قابل‌انتقال هستند، نمونه‌ی خون و مدفوع، برای تشخیص تهیه شود.
برای بررسی بیماری، ابتدا نمونه‌ی خون یا مدفوع از فرد تهیه می‌شود و وجود آنتی‌بادی(Antibody- پادتن) و آنتی‌ژن ویروس (Antigen- مواد تولیدکننده پادتن)، به روش‌های مختلف مثل الیزا (Eliza) که یک روش بررسی بیماری محسوب می‌شود، موردبررسی قرار می‌گیرد. همچنین با استفاده از میکروسکوپ‌های خاصی به نام ایمونوفلئورسانس (Immonofluorescence) یا روش‌های خاص مولکولی که به آن پی. سی. آر (PCR) می‌گویند، می‌توان پی به وجود هپاتیت در خون برد. اگر هپاتیت را نتوان با این روش‌ها تشخیص داد، احتمال اینکه پزشک نمونه‌برداری (بیوپسی، برداشتن بافت – Biopsy) انجام بدهد، زیاد است. سونوگرافی کبد، یکی دیگر از راه‌های تشخیصی برای هپاتیت محسوب می‌شود.
آن‌هایی که باید به آزمایشگاه بروند
برخی از افراد باید برای بررسی وضعیت ابتلای خود به هپاتیت، حتماً آزمایش انجام بدهند. برای مثال، معتادان تزریقی باید حتماً آزمایش هپاتیت انجام بدهند چون شایع‌ترین دلیل ابتلا به هپاتیت می‌تواند سرنگ آلوده باشد. دریافت‌کنندگان خون، فاکتورهای انعقادی و فراورده‌های خونی نیز باید آزمایش را انجام بدهند. علاوه بر این دسته از افراد، آن‌هایی که پیوند عضو انجام داده‌اند نیز باید این آزمایش را برای بررسی انجام بدهند. بیماران دیالیزی هم می‌توانند به هپاتیت مبتلا شوند، پس این دسته از افراد نیز باید از نظر ابتلا بررسی شوند. افراد با رفتار پرخطر جنسی، کارکنان مراکز بهداشتی و درمانی و کودکان متولدشده از مادران آلوده (به‌ویژه اگر مادر هم‌زمان به اچ. آی. وی نیز مبتلا باشد) جزو آن دسته از افرادی قرار می‌گیرند که باید حتماً باید آزمایش هپاتیت را انجام بدهند.
دوره‌ی پنجره‌ای را در نظر بگیر
دوره‌ی پنجره‌ای (window period) در بیماری‌های ویروسی مثل انواع هپاتیت‌ها و بیماری ایدز مطرح است. دوره‌ی پنجره‌ای درواقع فاصله‌ی زمانی ورود عامل بیماری‌زا به بدن تا زمانی است که بیماری قابل‌تشخیص در آزمایشگاه می‌شود. مثبت شدن آزمایش به دلیل وجود مقدار کافی آنتی‌بادی ترشح‌شده در خون است و تا زمانی که آنتی‌بادی به این حد نرسد، بیماری قابل‌تشخیص نیست و آزمایش منفی می‌شود، درحالی‌که فرد به بیماری مبتلاست.
وای به روزی که مثبت شود!
چنانچه نتیجه‌ی آزمایش مثبت شود، باید نسبت به کنترل و درمان بیماری اقدام کرد، حتی بعد از واکسیناسیون نیز باید سطح میزان آنتی‌بادی در خون از طریق آزمایش خاص، موردبررسی قرار بگیرد تا بتوان به آنتی‌ژن پی برد. به همین دلیل، بنا بر تشخیص پزشک ممکن است آزمایش‌های دوره‌ای برای این دسته از افراد انجام شود.
این آزمایش دقیق است؟
دقت هر آزمایشی به عوامل متعددی بستگی دارد که می‌توان به کیت‌های مصرفی، روش انجام آزمایش، بالا بردن دقت تجهیزات و دقت کارکنان آزمایشگاه، اشاره کرد. کارکنان آزمایشگاه پیش از آزمایش، حین آن و بعد از انجام آزمایش باید دقت لازم را داشته باشند تا در نتیجه‌ی آزمایش خطا وجود نداشته باشد.
آزمایشم را کی بگیرم؟
دریافت نتیجه‌ی آزمایش به روش آزمایش بستگی دارد و ممکن است کمتر از یک روز طول بکشد و در برخی از روش‌ها برای دریافت آزمایش باید چند روز صبر کرد. برای مثال، نتیجه‌ی آزمایش خون به روش الیزا را می‌توان در همان روز انجام آزمایش، دریافت کرد. ولی در بقیه‌ی روش‌ها مثل پی. سی. آر (PCR) و نمونه‌برداری از کبد باید فرد مدت‌زمان بیشتری برای دریافت نتیجه منتظر بماند.
نتیجه‌ی کاذب داریم؟
امروزه با توجه به استفاده از روش‌ها و تکنیک‌های جدید امکان نتیجه‌ی کاذب چه منفی و چه مثبت به حداقل رسیده است ولی بااین‌حال بازهم احتمال بروز نتیجه‌ی مثبت یا منفی کاذب وجود دارد.
ضرورت انجام چند آزمایش با هم
اگر فردی به یکی از انواع هپاتیت مبتلا شده باشد، به دلیل مشابهت روش‌های انتقال بیماری، باید آزمایش‌های دیگری را که برای انواع هپاتیت وجود دارد، انجام بدهد.
درمان از یاد نرود
بعدازاینکه نتیجه‌ی آزمایش مثبت شد، فرد به پزشک متخصص ارجاع داده می‌شود. پزشک‌های متخصص داخلی، عفونی و فوق تخصص گوارش می‌توانند به درمان این دسته از بیماران کمک کنند.
این آزمایش اجباری است!؟
اجباری بودن یا نبودن آزمایش هپاتیت کاملاً نسبی است، یعنی در شرایطی که فقط فرد مبتلا مدنظر باشد، اقدام به این کار، به فرد بستگی دارد البته به نفع بیمار است و باعث می‌شود سریعاً درمان انجام بدهد؛ اما در شرایطی که افراد دیگر مثل نزدیکان بیمار یا سایر افراد جامعه مطرح می‌شوند، مانند هر بیماری عفونی دیگری، انجام این کار برای بیمار خودبه‌خود حالت اجبار پیدا می‌کند و از نظر اخلاقی، بیمار باید این کار را انجام بدهد تا سایرین مبتلا نشوند.
کارهای پس از درمان
اینکه فرد بعد از درمان چه اقداماتی باید انجام بدهد، کاملاً به نوع هپاتیت بستگی دارد، ولی به‌طورکلی بعد از درمان، باید به‌صورت دوره‌ای و هر شش‌ماه یک‌بار، فرد از نظر عملکرد کبدی موردبررسی قرار بگیرد تا در صورت تبدیل‌شدن بیماری به وضعیت مزمن، تشخیص و درمان سریعاً انجام شود و از تخریب بیشتر سلول‌های کبدی جلوگیری شود.
آزمایش خانوادگی بدهید
اگر در خانواده‌ی یک فرد ناقل هپاتیت وجود داشته باشد، امکان اینکه سایر افراد خانواده به بیماری مبتلا شوند، وجود دارد. به همین دلیل برای اطمینان از سلامت افراد خانواده یا بروز بیماری، بهتر است که در صورت امکان، آزمایش برای همه‌ی افراد خانواده، به‌ویژه افراد آسیب‌پذیر مثل خانم‌های باردار، سالمندان و کودکان انجام شود.
آزمایش بعد از واکسیناسیون
بعد از زدن واکسن، میزان آنتی‌بادی تولیدشده در بدن با استفاده از آزمایش‌های خاص موردبررسی قرار می‌گیرد. بهتر است که سطح آنتی‌بادی هر پنج سال یک‌بار به‌ویژه در افراد پرخطر، بعد از زدن واکسن موردبررسی قرار بگیرد.
یک تا دو ماه پس از کامل شدن نوبت‌های تزریق واکسن، اندازه‌گیری آنتی‌بادی ضدهپاتیت انجام می‌شود.
به خاطر سپردن یک نکته‌ی مهم
هپاتیت یکی از بیماری ویروسی مهم و شایع در جهان است و باعث بروز نارسایی کبد و گاهی سیروز کبدی (التهاب شدید کبد- Cirrhosis) می‌شود، به همین دلیل آگاه کردن جامعه، در رابطه با راه‌های انتقال، پیشگیری، درمان و کنترل سلامت افراد از طریق معاینات سالانه، مسئله‌ای ضروری به نظر می‌رسد. ضمن اینکه افراد باید به نکات و دستورات بهداشتی توجه کافی داشته باشند.
آزمایش هپاتیت رایگان بدهید
هپاتیت بیماری‌ای است که می‌توان با رعایت یکسری نکات، از ابتلا به آن پیشگیری کرد. باورهای زیادی در رابطه با این بیماری وجود دارد که دانستن آن‌ها خالی از لطف نیست.
شاید خیلی از افراد تصور کنند که زدن واکسن می‌تواند تأثیری روی آزمایش بگذارد و آن را به‌صورت کاذب مثبت جلوه دهد، این باور نادرست است و تاکنون موردی در این رابطه گزارش نشده است.
آزمایش‌های امروزی به نسبت آزمایش‌های گذشته دقیق‌تر هستند و نتیجه‌ی آن‌ها سریع‌تر در اختیار بیمار قرار می‌گیرد.
برخی از افراد تصور می‌کنند که برای انجام آزمایش هپاتیت باید ناشتا بود یا انجام آن، شرایط خاصی دارد، این باور نادرست است و احتیاجی به ناشتا بودن یا شرایط خاص نیست.
افرادی که واکسن می‌زنند باز هم می‌توانند به هپاتیت مبتلا شوند. این باور درست است چون هپاتیت انواع مختلفی دارد و زدن واکسن برای یک نوع هپاتیت، دلیل بر مبتلا نشدن به سایر هپاتیت‌ها نیست.
خیلی از افراد بر این باورند که آزمایش هپاتیت بسیار هزینه‌بر است، درحالی‌که این آزمایش در مراکز بهداشتی دولتی به اسم کلینیک‌های مثلثی، به‌صورت رایگان انجام می‌شود.
برخی از افراد ممکن است به هپاتیت مبتلا باشند، درحالی‌که علائمی در آن‌ها دیده نشود، این باور کاملاً درست است و این دسته از افراد می‌توانند به‌راحتی هپاتیت را منتقل کنند.
برخی‌ها تصور می‌کنند که ابتلا به هپاتیت تنها مختص افراد معتاد تزریقی است، درحالی‌که این باور نادرست است و می‌توان از طریق یک قاشق مشترک به برخی از انواع هپاتیت مبتلا شد.
کودکان و سالمندان بیش از سایر افراد مستعد ابتلا به انواع هپاتیت هستند و دلیل آن هم داشتن بدن ضعیف‌تر محسوب می‌شود.