همشهری آنلاین-نسترن دقیقی: بسیاری از این سینماها حالا از بین رفته و متروکه شده‌اند. سینماهای مشهور لاله‌زار، از سینما تابان گرفته تا رکس و ونوس و خورشید نو و... یا متروکه شده و خاک می‌خورند یا انبار نگهداری کالاهای برقی شده‌اند. هنوز هم اگر گشتی در محدوده خیابان لاله‌زار بزنید سردر برخی از این سینماها را می‌بینید. سینماها با ورودشان به تهران، ماجراهای جالبی را هم با خود به همراه آوردند. احتمالاً شما که اهل منطقه ما هستید برخی از این ماجراها را شنیده‌اید.
قصه‌های خواندنی تهران را اینجا دنبال کنید
سینماتوگراف اشرافی
«همه قسم آن را خریده به طهران بیاورند که ان‌شاءالله همانجا درست کرده به نوکران خودمان نشان دهیم. » این دستور مظفرالدین شاه به میرزا ابراهیم خان عکاسباشی است، آن هم وقتی که برای نخستین بار در اروپا با دوربین فیلمبرداری و سینما آشنا شد؛ تیرماه سال ۱۲۷۶ شمسی.
سینما در همه جای دنیا سرگرمی‌ای برای عامه مردم بود اما ایران تنها کشوری است که سینما در آن در ابتدا برای طبقه اعیان و اشراف وارد کشور شد. کاخ گلستان و درباریان موضوع نخستین فیلمبرداری‌ها شدند و فیلم‌ها هم در همین کاخ برای اهالی کاخ به نمایش گذاشته شد. نمونه‌ای از نخستین دوربین‌های فیلمبرداری و دستگاه‌های نمایش فیلم را این روزها می‌توانید در کاخ گلستان، درست در خیابان ۱۵ خرداد ببینید.
نخستین سینما در خیابان چراغ برق
«میرزا ابراهیم‌خان صحاف‌باشی» که کارش فروش اشیای آنتیک و زینتی بود به‌عنوان نخستین کسی شناخته شده است که سینما را به عامه مردم معرفی کرد. او که به قصد سفر دور دنیا ایران را ترک کرده بود با دستگاه سینماتوگراف آشنا شد و در بازگشتش به ایران با خود یک دستگاه ویدئو پروژکتور هم سوغات آورد. او نخستین فیلم را در حیاط پشت خانه‌اش به نمایش گذاشت و اغلب مشتری‌هایش از طبقه‌های اشراف بودند. ۲ سال بعد سالن سینمای او از خیابان لاله‌زار به خیابان امیرکبیر منتقل شد و نخستین سالن سینمای عمومی در ایران در همین خیابان که آن روزها به خیابان چراغ گاز معروف بود دایر شد. سال ۱۲۸۴ خورشیدی بود که این سینما دایر شد و یک ماهی بیشتر دوام نیاورد. یکی از دلایل بسته شدن این سینما اعتراض اهالی خیابان چراغ گاز بود که ورود سینما به این محله را مخالف عقاید مذهبی خود و نوعی بی‌دینی می‌دانستند.
ایده‌های نو
فیلم‌هایی که در سینمای آن روزگار یعنی حدود صد سال پیش به نمایش در می‌آمد اغلب مضمونی ساده داشتند و صرفاً برای سرگرم کردن مردم ساخته و نمایش داده می‌شدند. داستان مردی که بیش از صد مرد را وارد یک کالسکه می‌کرد و یا از یک مرغ بیش از بیست تخم‌مرغ می‌گرفت آن روزها روی پرده‌های چلوار سینما دیدنی بود. یا مرد رفتگری که خودرویی از روی او رد می‌شود و مرد باریک و دراز می‌شود و وقتی شخص دومی روی نردبان می‌رود و بر سرش می‌کوبد کوتاه و خپل می‌شود.
فیلم‌های اولیه فیلم‌های صامتی بودند و سینماچی‌ها کم‌کم برای جذب مشتری از شخصی گوینده برای فیلم و یا گروه ارکستر هم استفاده می‌کردند. اغلب این کارها به تقلید از سینماهای اروپا انجام می‌شد و کمتر ایده‌ای ساخت خود سینماچی‌ها بود. مقابل درهای سینما همیشه کسانی بودند که سینی‌ای بر سر می‌گرفتند و فالوده و پشمک و لبو و سمبوسه و بامیه و شیرینی ماماجیم‌جیم می‌فروختند.
سینماهای بدون سقف
تب سینما بالا گرفت و علاوه بر تهرانی‌ها، مسافرانی که از شهرستان‌های مختلف به تهران می‌آمدند هم دوست داشتند سری به سالن‌های تاریک سینمای آن روزگار بزنند. لاله‌زار قدم به قدم سالن‌های سینمایی را پیش پای مردم می‌گذاشت و تبلیغات و آگهی‌های پخش فیلم در گوشه و کنار شهر و به‌خصوص در این خیابان به چشم می‌خورد. تعدادی از کاسبان لاله‌زار هم تصمیم گرفتند در فضای باز مغازه و یا حیاط خانه خود پرده چلواری آویزان کنند و به نمایش فیلم بپردازند. فیلم‌هایی که در فضای باز به نمایش در می‌آمد تنها شب‌ها اکران می‌شد که آسمان تاریک بود. پشت‌بام‌های اطراف این سینماهای روباز هم هیچ‌وقت خالی از جمعیتی که به تماشا نشسته بودند نبود. پخش فیلم در این سینماها با ترق و تروق شکستن تخمه همراه بود و صدای تماشاچی‌ها که اغلب بلند بلند فکر می‌کردند و یا عجولانه، به جای شخصیت فیلم حرف می‌زدند.
۳ فیلم با یک بلیت
سینما مرجان و یا سینما مایاک یکی از سینماهای معروف لاله‌زار در ابتدای سال‌های ۱۳۰۰ بود. هنوز هم ساختمان این سینما در خیابان لاله‌زار وجود دارد. کافیست به کوچه اتحادیه سری بزنید. سینما مرجان یکی از سینماهایی بود که در سال ۱۳۱۲ خورشیدی نخستین فیلم ناطق ایرانی را به روی پرده برد. «دختر لر» نخستین فیلمی بود که تهرانی‌ها با زبان خود یعنی فارسی آن را می‌شنیدند و از این نظر جذابیت زیادی برای مردم داشت.
سینما مرجان یکی از سینماهای خاطره‌انگیز شهر تهران است؛ این سینما گاهی به مناسبت روزهای مهم ۳ فیلم را با یک بلیت به نمایش می‌گذاشت و همین موضوع این سینما را سینمایی پر طرفدار کرده بود. سینمای درجه ۳ مایاک بلیت‌های به نسبت ارزان‌قیمتی داشت و برای همین از سینماهای شلوغ آن دوران به شمار می‌رفت. هنوز هم تهرانی‌های قدیم اهل سینما، خاطره خوش ۳ فیلم با یک بلیت را به خوبی به خاطر دارند.
سینمایی برای بانوان
دومین سینمای افتتاح شده در تهران، در میدان حسن‌آباد فعلی جا داشت و به سینما ایران معروف بود. این سینما برای جذب مشتری ایده‌های مختلفی را به کار برد. از جمله اینکه پشت پرده سینما گرامافونی گذاشته شده بود که در بین نمایش فیلم و قبل و بعد از آن موسیقی پخش می‌کرد و یا گروه ارکستری این وظیفه را بر عهده می‌گرفت. فردی به نام «علی وکیلی» که تازه به جرگه سینماچی‌ها پیوسته بود، سینمایی را در محل مدرسه زرتشتیان دایر کرد که مخصوص بانوان بود. اعلامیه‌هایی هم برای افتتاح و پخش فیلم در این سینما آماده شده بود که به مشتری‌هایی که به این سینما بیایند جایزه‌هایی هم اهدا می‌شود. همه کارکنان این سینما زن بودند. با افتتاح گراند سینما هم تعدادی از سئانس‌های روز این سینمای معروف لاله‌زار به خانم‌ها اختصاص داده شد و به این‌ترتیب بانوان هم راهی سینما شدند.
-----------------------------------------------------------------------------------------------
*منتشر شده در همشهری محله منطقه ۱۲ در تاریخ ۱۳۹۳/۰۶/۱۵