همشهری آنلاین:گروه خانواده -مژگان مهرابی:سختی راه را بیشتر از مردان تجربه می کنند. حضور آنها به خصوص با کودکانی که همراهشان است یا در آغوش گرفته اند، خبر از ارادت عاشقانه آنها می دهد. این زنان نقش مهم خانواده محوری را خوب ایفا کرده و در ترویج فرهنگ ایثار یکه تاز میدان جهاد تبیین هستند. تا چند سال پیش فقط حضورشان در پیاده روی پررنگ بود و حالا موکب داری هم می کنند. بازتاب رفتاری آنها رساندن پیام اربعین حسینی به دنیاست. به باور دکتر فاطمه محمدی، جامعه شناس، زنان اصلاح کننده و تربیت کننده نسل های آینده هستند و از دامن آنها، حماسه سازان نهضت عاشورا تربیت می شود. درباره نقش زنان در اربعین امسال با او گفت و گو می کنیم.
در سال های گذشته خیلی خوش بینانه به حضور زنان در پیاده روی اربعین رفتار نمی شد. می گفتند جای زن در این مراسم نیست. در صورتی که زنان در واقعه کربلا با ترویج فرهنگ ایثار نشان دادند وجود زن می تواند هدایتگر هر تحولی باشد. به نظر شما نقش زنان و خانواده در اربعین امسال چگونه است؟
مناسک دینی و چیزهایی که در حوزه ادبیات دینی یا شعائر دینی ما تعریف می شود، اینکه نگاه جنسیتی به آن داشته باشیم. در حوزه جامعه شناسی تا حدود زیادی مقبولیت و محبوبیت عام ندارد. در دین اسلام به جز مسائل حدود شرعی تفکیک پذیری جنسیتی زن و مرد نداریم. مثلا اگر خانم ها در مراسم روضه برای اهل بیت(ع) گریه کنند اینقدر ثواب دارد و اگر آقایان اینکار را کنند میزان ثواب چقدر است. از تکفیک زنانه و مردانه مراسم دینی مخالم هستم. اینکه زن در پیاده روی اربعین می تواند شرکت کند یا خیر، را پسندم. البته من هم معتقدم که زن و خانواده در پیاده روی شرکت کنند. در این مناسک باشند. ولی راه حل هایی باید در نظر گرفته شود که زن در پیاده روی اربعین کمتر آسیب ببیند. اما نه اینکه جای زن در پیاده روی نیست. یک نکته را متذکر شوم، حضور زنان در کشور عراق به دلیل سختی ها قابل تامل است. اگر وقت دیگری هم به عراق سفر کنید همین شرایط وجود دارد. فقط راحت تر می شود هتل پیدا کرد. نکته مهمتر اساس واقعه کربلا و اتفاق سخت عاشورا است که در ساحت خانواده می توان تعریف کرد. فلسلفه کنشگری زنان کربلا مثل حضرت زینب(س)، حضرت رقیه(س) و حضرت رباب و دیگر زنانی که به آن سرزمین پا گذاشته اند و روایتگر واقعه عاشورا بودند. بعد از شهادت امام حسین و اصحاب، تا چند روزی حضرت زینت(س) علمدار امام بودند. اگر ایشان نبودند اتفاقاتی که در تاریخ تشیع رقم خورده را شاهد نبودیم. همچنین رسوا شدن دشمن و عزت و تکریم های مبانی اسلامی و کنشگری زنانه وجود نداشت.
کاش ما این تفکیک ها را انجام نمی دادیم. یک زمانی به دلیل مسائل امنیتی و هجمه داعش احساس خطر می شد. مقام معظم رهبری هم توصیه هایی را برای حضور زائران کرده بودند الان به برکت امام حسین امنیت برقرار شده است. به لحاظ امکانات، این سفر سختی های زیادی برای زن و مرد دارد. ای کاش طور دیگری درباره سفر بانوان می گفتیم. آن هم به دلیل حساسیت خانواده ها و آسیب پذیر بودنشان از توانایی کمتری برای پیاده روی برخوردارند. اما الان خانواده هایی را می بینیم که خانم همراه دخترش در پیاده روی شرکت کرده اما پدر خانواده حضور ندارد. زن ها در هر جریایی وارد شدند برکت هایی داشته اند و اتفاقاتی را رقم بزند که در تاریخ ثبت شده است. در کشور ایران از ابتدای انقلاب رخ دادهایی زیادی رخ داده است. زن ها ثابت کردند نقش پررنگی در اجتماع دارند. امام خمینی(ره) گفتند: «اگر زن ها نبودند این انقلاب ها اتفاق نمی افتاد.» زنان ما در دفاع مقدس وارد میدان شده و با همت خود موفق شدند بخشی از آبادان را پس بگیرند. شرایط فعلی ما حساس تر از آن موقع نیست. بنابراین زنان و دختران ما نقش مهمی در ترویج پیاده روی خانوادگی اربعین داشته و دارند. حرکتی مردمی که در جهان توانسته به عنوان اجتماعی خودجوش خود را نشان دهد.
حضور زنان و نگاه مادرانه آنها چقدر می تواند در فرهنگ سازی اربعین موثر باشد؟
بسترسازی مبانی دینی و اعتقادی و خیلی از هدایت گری های حوزه دینی به دست نگاه مادرانه است. در ادبیات دینی مان زیاد شنیده ایم که مادرم من را به روضه می برد یا او اولین بار پیراهن مشکی به تنم کرد. در واقع مادر به عنوان الگوی تربیتی معرفی شده است. اگر از کسانی که در مکتب امام حسین(ع) پرورش پیدا کرده اند بپرسید، اغلب می گویند مادر، مشوق شان بوده تا در مراسم عزاداری شرکت کنند. طبق پژوهشی که درباره حافظان قرآن انجام شده، بیشتر آنها گفته اند مادر، حامی شان بوده است. مادری که همه تلاشش را می کند تا فرزندش را متعالی بار بیاورد حالا به هر دلیلی نتوانسته در پیاده روی شرکت کند اما فرزندش را راهی کربلا می کند. عشق به امام حسین(ع) با زندگی همه ایرانی ها عجین شده است. سلام بر حسینی که اغلب ما بعد از نوشیدن آب می گوییم در واقع روایت عاشقانه و مادرانه زنان ایرانی است.
با توجه به حضور پررنگ زوار در کربلا و بازگشت آنها از شنبه چه توصیه هایی دارید؟
در ایام محرم، تا روز عاشورا همه شوری برای عزاداری دارند. این اتفاق بزرگ را هم زیبا ترسیم می کنند که در رسانه مکتوب یا تصویری و صوتی می خوانیم یا می بینیم. اما وقتی روز عاشورا تمام شد بساط عزاداری جمع می شود. سفره جمع می شود. خیلی ها دلتنگ شده که آیا محرم سال بعد زنده هستند تا عزاداری کنند؟ در مورد اربعین هم همین طور است. تا روز اربعین همه مردم برای عرض ارادت سر از پا نمی شناسند، اما بعد از بازگشت از سفر تعدادی تصویر و خاطره را آرشیو می کنند تا سال بعد که دوباره بخواهند به سفر بروند. چه خوب که بعد از تمام شدن واقعه آن را تحلیل کنیم. حضرت زینب(س) بعد از واقعه عاشورا کنشگری کرد. همین باعث شد نهضت کربلا زنده بماند. به نظر من اگر مجموعه ای می خواهد کار فرهنگی انجام دهد، بعد از بازگشت زوار دست به کار شود تا آثار ماندگاری را جمع آوری کند.
خدمتگزاری بانوان در موکب ها چه بازتابی می تواند داشته باشد؟
حضور زنان در مناسک های دینی مربوط از سال های دور بوده است. برگزار کنندگان روضه های خانگی خانم ها بوده اند. مادران ما نسلی را تربیت کردند که امروز خود هیئت دار امام حسین(ع) هستند. علاوه بر آن چند سالی می شود هیئت های زنانه شکل گرفته است. کسانی که امور هیئت را به دست دارند پس موکب داری برای شان سخت نیست. تا چند دهه پیش هم همین خانم ها مسئولیت آشپزی مراسم مذهبی را بر عهده داشتند. من با نگاه جنسیتی مخالم. چه شاخصه هایی برای امر موکب داری زنان تعیین شده است؟ آیا اصلا آقایان در موکب داری موفق هستند یا خیر؟ وجود موکب های زنانه برای خانم ها به خصوص کسانی که همراه با بچه هستند اتفاق خوبی است. به خصوص برای پیدا کردن مکان استراحت یا غذا گرفتن. زنان مدیرهای موفقی هستند و موکب داری را به دلیل دقت نظر بالا خیلی خوب انجام می دهند. اگر تصمیم گیرنده بودم، تعداد موکب های ویژه بانوان را بیشتر می کردم. چون بچه ها همراه مادرشان هستند.