همشهری آنلاین؛ سرویس خانواده- سحر جعفریان:قانون فرزندخواندگی با شرایط سخت و دشواری دنبال می‌شد تا حدود سال ۱۳۸۸ که در پی امضای تفاهم‌نامه‌ای بین سازمان بهزیستی کشور و اداره کل امور اجتماعی قوه قضاییه، مورد بازنگری قرار گرفت. سال ۱۳۹۲ با رفع ایراداتی از مواد قانونی فرزندخواندگی اصلاحی، مصوب شد تا زنان و مردان مجرد در صورت واجد شرایط بودن، حضانت کودکان بی‌سرپرست و بدسرپرست را بر عهده گیرند. اما این پایان ماجرای قانون فرزندخواندگی نبود و سال ۱۳۹۶ قانونی متفاوت در این راستا به تصویب مجلس وقت رسید؛ قانون «امین موقت» یا «خانواده میزبان» یعنی سرپرستی موقت کودکان بدسرپرست.
ایستگاهِ موقت
هدف از پیشنهاد و تصویب طرح امین موقت، ضرورت توجه به کودکان بدسرپرست و نهادینه کردن فرهنگ فرزندخواندگی بود؛ چرا که با قانونی شدن و اجرای آن، کودکانی که در شرایط زیستی نامناسب خانواده اصلی خود روزگار گذرانده بودند، می‌توانستند از شانس و فرصت زندگی با خانواده‌ای مناسب و متقاضی برخوردار شوند. طرح امین موقت از سال ۱۳۹۶ ابتدا به صورت آزمایشی و محدود در برخی از استان‌ها مانند خراسان رضوی اجرا شد. طرحی که مورد استقبال خانواده‌های متقاضی فرزند با شرایط موقت قرار گرفت و در فواصل زمانی کوتاه در سایر استان‌ها نیز به اجرا درآمد. آمار سازمان بهزیستی کشور گواه این مطلب است که بیش از ۶۰ درصد کودکان مددجو در مراکز بهزیستی، کودکان بدسرپرست هستند. کودکانی که مهمترین نکته در واگذاری حضانت‌شان، احتمال بازپیوند به خانواده اصلی است. به عبارتی ساده این کودکان در اولویت واگذاری حضانت دائم قرار نمی‌گیرند چون والدین یا سرپرست نسبی آنها با بهبود شرایط حضانت می‌توانند بازگردند.
شرایط امین موقت
طرح امین موقت یک حکم قضایی است و تنها برای کودکانی صادر می‌شود که پدر و جد پدری آنها به‌صورت موقت امکان سرپرستی کودک را ندارند. همچنین در امین موقت تغییر شناسنامه و هویت صورت نگرفته و تعهدات مالی به نفع کودک انجام نمی‌شود. ضمن آنکه این نوع سرپرستی، موقت (۶ ماه تا ۲ سال) است و درصورت بازگشت شرایط پدر و جد پدری، حکم سرپرستی موقت فسخ می‌شود. بیشتر بودن سن یکی از زوجین از ۳۰ سال، عدم‌وجود محکومیت جزائی مؤثر به‌علت ارتکاب جرائم عمدی و مهجور، عدم‌ابتلا به بیماری‌های واگیر، عدم‌اعتیاد به الکل، موادمخدر و اعتیادهای مضر دیگر، صلاحیت اخلاقی و تمکن مالی زوجین یا یکی از آنها از شرایط الزامی امین موقت است. بعد از پذیرش کودک به‌عنوان امین موقت نزد خانواده میزبان، اگر والدین زیستی او مراجعه نکنند یا صلاحیت‌شان برای سرپرستی فرزندشان احراز نشود امکان تبدیل حکم امین موقت به سرپرستی دائم نیز وجود دارد.
الزاماتی قضایی برای صدور حکم سرپرستی موقت
یکی از نهادهای مرتبط با اجرای طرح امین موقت، نهاد دادستانی کل کشور و مراکز استان‌ها است. در واقع با ورود مستقیم نهاد دادستانی به این طرح و قانون، ارزیابی و تحلیل فرایند بازپیوند کودکان به خانواده یا تمهید پذیرش آنها از سوی خانواده‌های متقاضی فرزندخواندگی به عنوان یکی از مسائل مهم حقوقی و قضایی در اولویت قرار می‌گیرد تا با ایجاد هماهنگی کامل و جامع قضایی در کمیت و کیفیت صدور احکام واگذاری حضانت‌های موقت، هم فرهنگ فرزندخواندگی اشاعه یابد و هم تشریفات غیرضروری آن به درستی حذف شود. بدین ترتیب، زمان انتظار برای کودکان مشتاقِ حضور در محیط سالم و امن خانواده و نیز برای زوج‌های متقاضی فرزندپذیری به حداقل می‌رسد. صدور احکام تعیین امین موقت و سرپرستی و فرزندخواندگی دست‌کم ۲ تا ۴ ماه به طول می‌انجامد و دادستانی می‌تواند با استفاده از ضوابط پیش‌بینی شده در قانون حمایت اطفال و نوجوانان، با صدور موقت، اجازه وارد شدن کودک به‌صورت موقت تا صدور حکم لازم از سوی دادگاه را به خانواده‌های متقاضی فرزندخواندگی که شرایط و صلاحیت‌های قانونی آنها پیش‌تر در کمیته فرزندخواندگی بهزیستی با حضور کارشناسان متعدد تأیید شده، صادر کنند. با صدور حکم و اجرایی شدن آن، کودک به‌صورت آزمایشی در اختیار خانواده قرار می‌گیرد و از رسوب و ماندگاری غیرموجه در این مراکز جلوگیری می‌شود.
چالشی بر سر راه
تصوری که طرح امین موقت در اذهان عموم ایجاد می‌کند، واگذاری‌های موقت و متعدد کودکان است که در شرایط سنی آسیب‌پذیر قرار دارند. این شاید مهمترین انتقاد نیز به طرح امین باشد که سازمان بهزیستی بارها در دفاع از آن، دلایلی را بیان داشته است. یک اینکه طرح امین در راستای کیفیت‌بخشی به خدمات مرتبط با سرپرستی کودکان بدسرپرست اجرا می‌شود. دوم اینکه در صورت اتمام زمان حضانت موقت، کودک به خانواده دیگر جز خانواده اصلی خود سپرده نمی‌شود. سوم هم اینکه نگهداری کودکان بدسرپرست در مراکز پرورشگاهی، شیرخوارگاه ها یا خانواده‌های تجمعی نیز باعث ایجاد وابستگی در آنها می‌شود که اتفاقا میزان آن وابستگی بیشتر از وابستگی ناشی از حضور موقت آنها در یک خانواده متقاضی و تایید شده است. در نهایت سازمان بهزستی تاکید دارد فرآیند اجرای احکام سرپرستی موقت زیر نظر مستقیم کارشناسان و روانشناسان متخصص انجام می‌شود.
۲ هزار و ۳۰۰ کودک بی‌سرپرست و بدسرپرست در سال ۱۴۰۱ فرزنده خوانده زوج‌های متقاضی و خیر شدند.
۵ درصد رشد در قانون و فرهنگ پذیرش فرزندخوانده در سال ۱۴۰۱ نسبت به سال قبل از آن، ثبت شده است.
۷۵ درصد خانواده‌های متقاضی فرزندخوانده، پذیرش کودکان زیر ۲ سال، ۹۲ درصد متقاضی کودکان زیر ۵ سال و ۳ درصد متقاضی کودکان نیازمند درمان هستند.