همشهری آنلاین-سودابه رنجبر: اما طی چند سال اخیر به دلیل رونق گرفتن پرورش و صید ماهی و سودآور بودن این فعالیت‌ها تا حدودی از حضور بومیان و ماهیگیران در اطراف تالاب عشق‌آباد جلوگیری و همین موضوع سبب مهجور ماندن تالاب شده است. وقتی شکار پرندگان در اطراف تالاب عشق‌آباد رواج پیدا کرد حضور افراد بومی و مردمی که فقط می‌خواستند از زیبایی‌های این تالاب لذت ببرند در اطراف دریاچه ممنوع شد اما نه رونق گرفتن صنعت پرورش ماهی و نه رواج شکار پرندگان نمی‌تواند دلیل منطقی برای مهجور نگه داشتن این تالاب باشد.
قصه‌های خواندنی تهران را اینجا دنبال کنید
وقتی اداره حفظ محیط‌زیست در منطقه فعال است می‌توان انتظار داشت که شرایط مناسبی را برای تفریح، پرنده‌شناسی و گردشگری در اطراف این تالاب مهیا کند. تالاب عشق‌آباد در ۲۵ کیلومتری مرکز شهرری در روستای عشق‌آباد قرار دارد. با این شرایط باز هم این تالاب از نظر بسیاری از دانشجویان محیط‌زیست و گردشگران طبیعت پنهان مانده است. با گشت‌وگذار نیمروزی و با همراهی کارشناس منابع طبیعی و کارشناس ارشد اقتصاد روستایی دانشگاه تهران بازدیدی از تالاب عشق‌آباد داشتیم تا بیشتر بتوانیم ظرفیت‌های این منطقه گردشگری را به اهالی و حتی به مسئولان شهری معرفی کنیم.
سفرمان را از نخستین ساعات روز آغاز می‌کنیم اما باز هم گرمای هوا آزاردهنده است. خیلی از کشاورزانی که در حاشیه جاده مشغول کار هستند، محصول‌شان را جمع کرده‌اند و زیر سایه تک درخت دشت استراحت می‌کنند.
به روستای «چال ترخان» در جاده ورامین می‌رسیم. از همانجا تغییر مسیر می‌دهیم به سمت عشق‌آباد؛ از کنار روستاهایی می‌گذریم که حالا خالی از سکنه شده‌اند و زمین‌های پهناور خود را به دست صنایع آلاینده سپرده‌اند. ۱۲ کیلومتر در جاده پیش می‌رویم تا به روستای عشق‌آباد می‌رسیم. بعد از پشت سر گذاشتن شهرک صنعتی، در انتهای روستا جاده‌ای هست که فقط یک تابلو دارد و روی آن نوشته است: «تالاب عشق‌آباد». مسیر خاکی است. از کنار نهال‌های سوخته کمربند سبز تهران می‌گذریم. نهال‌های سوخته‌ای که خبر از خشکی و کم‌آبی زمین‌های این حوالی می‌دهد. پیداست که سطح جاده به تازگی صاف شده است. این جاده تا چندی قبل بسیار ناهموار بود. چند هفته قبل رئیس سازمان حفظ محیط‌زیست از این تالاب بازدید کرده است؛ جالب اینکه «معصومه ابتکار» از وجود چنین تالابی بی‌خبر بود و در صحبت‌هایش گفته که این تالاب جزو گنجینه‌های طبیعی کشور و ظرفیت‌های گردشگری تهران است.
ورود افراد متفرقه ممنوع
نخستین تابلویی که بعد از رسیدن به حریم تالاب به چشم می‌خورد تابلویی است با این عنوان: «ورود افراد متفرقه ممنوع» چند دقیقه‌ای را منتظر می‌مانیم و با وساطت دهیار روستای عشق‌آباد قدم به محوطه اطراف تالاب می‌گذاریم. دهیار روستای عشق‌آباد که در این بازدید ما را همراهی می‌کند با اشاره به اتاقک‌های نیمه‌کاره اطراف تالاب عشق‌آباد می‌گوید: «پیش از این طرحی برای استقبال از بازدیدکنندگان این تالاب در دست مطالعه بود و چندین اتاقک به‌عنوان مرکزگردشگری ساخته شد اما این طرح خیلی زود رها شد؛ این ساختمان‌ها هم فرسوده و در حال از بین رفتن است.»
«قاسم پازوکی» می‌گوید: «یکی از کارکردهای اقتصادی این تالاب که اکنون بطور خصوصی استفاده می‌شود، پرورش ماهی است.
برای سرمایه‌گذاری گردشگری هم چندین اداره از جمله اداره‌های اوقاف، منابع طبیعی و میراث فرهنگی و گردشگری صاحب‌نظر هستند. گفته می‌شود کسی که اکنون از این دریاچه بهره‌برداری می‌کند تالاب را از اداره اوقاف و امور خیریه اجاره کرده است.»معاون رئیس اداره اوقاف و امور خیریه شهرستان ری هم با تأیید وقفی بودن زمین‌های روستای عشق‌آباد می‌گوید: «۶هزار هکتار زمین‌های عشق‌آباد وقفی است. این زمین‌ها موقوفه جلیلوندرضایی معروف به سهام‌الدوله است و پیش از اینکه فردی به نام الویری برای پرورش ماهی این تالاب را اجاره کند دانشگاه علوم پزشکی مستأجر این مــــوقوفه بود.» «محـــمد خالصی» می‌گوید: «مســـتأجر تالاب عشق‌آباد تمامی قوانین را درخصوص نگهداری تالاب و پرورش ماهی رعایت می‌کند و با حضور نماینده جلیلوندرضایی، بازدیدهای منظمی از تالاب انجام می‌شود و درخصوص مسائل مربوط به تالاب نماینده مرحوم جلیلوند رضایی پاسخگوست.»
مهمانان آسمانی
باورش سخت است که در دل دشتی اینچنین خشک که حتی نمی‌توان درخت‌ها و درختچه‌ها را سیراب کرد؛ تالابی به این زیبایی شکل گرفته باشد. گفته می‌شود شکل‌گیری این تالاب بر اثر شیب زمین و سرریز شدن آب‌های سطحی و زهکش‌های کشاورزی ایجاد شده است. تماشای پرندگانی که در آسمان پرواز می‌کنند و هر از گاهی با یک شیرجه در آب تالاب عشق‌آباد، ماهی را به منقار می‌گیرند و در کنار دریاچه مشغول خوردن آن می‌شوند صحنه بی‌نظیری را خلق می‌کند.
البته در این فصل تعداد پرندگان زیاد نیست و اغلب آنها بومی ری هستند. کارشناس منابع طبیعی درخصوص مهاجرت پرندگان به این تالاب می‌گوید: «فصل معتدل در کشور ما فصل ورود پرندگان مهاجر از منطقه سردسیرسیبری است و بیشتر پرندگان از شمال کشور و روسیه وارد مرزهای ایران می‌شوند و در مسیر رفتن به جنوب کشور به این تالاب می‌رسند. بیشتر این پرندگان مهاجر به دلیل وجود منبع غذایی، مدتی را در حاشیه تالاب و نیزارهای آن توقف می‌کنند.»
دریاچه‌ای به وسعت ۵۷ هکتار
«رسول پوراکبری» کارشناس ارشد اقتصاد و توسعه روستایی می‌گوید: «تالاب عشق‌آباد با فاصله‌ای حدود ۳۰ کیلومتر در شرق تهران و در مجاورت روستای عشق‌آباد شهرستان ری واقع شده است. این مجموعه شامل دریاچه‌ای با وسعت ۵۷ هکتار و ۷ حوضچه پرورش ماهی است که یکی از آنها از بقیه بزرگ‌تر است و ۶ حوضچه دیگر را هم تغذیه می‌کند. میزان آب دریاچه و حوضچه‌ها با توجه به فصل و کاربـری‌های مختلف در طـول سال متغیر است. پوشش گیاهی دریاچه و حوضچه‌ها بیشتر نیزار است؛ به‌طوری که گاهی اوقات پرندگان را با مشکل مواجه می‌کند. شرایط خاص مجموعه، محل مناسبی را برای تجمع پرندگان به‌طور دائم یا موقت فراهم کرده است. تالاب عشق‌آباد در ارتفاع ۹۶۰ متری از سطح دریا واقع شده و طول آن به حدود۷۰۰ متر مربع می‌رسد.
۱۵۱ گونه پرنده
پوراکبری با اشاره به انواع پرندگان مهاجر در اطراف تالاب می‌گوید: «تعداد کل‌گونه‌های مشاهده شده ۱۵۱گونه پرنده است که ۱۵گونه شکاری، ۱۲گونه مرغابی و ۲۵گونه سلیم و آبچلیک دیده شده است. البته این نتایج با توجه به تحقیقات میدانی دانشجویان دانشگاه محیط‌زیست به دست آمده است. در این منطقه شرایط بسیار مناسبی برای پرنده‌شناسی و تحقیقات علمی دانشجویان مهیا شده است.»کارشناس منابع طبیعی از وجود حیوانات دیگر در اطراف تالاب می‌گوید: «روباه، شغال، خرگوش و انواع جوندگان از جمله حیواناتی هستند که در اطراف تالاب زندگی می‌کنند. البته قورباغه باتلاقی، لاک‌پشت خزری و سوسمار چشم‌ماری هم در بین نیزارها زندگی می‌کنند.»
اول امکانات بعد جذب گردشگر
با وجود تلاش‌هایی هرچند ضعیف که در زمینه جذب گردشگر صورت گرفته همچنان مسیر دشوار دسترسی به تالاب و نبود امکانات رفاهی مانعی جدی بر سر راه جذب گردشگر است. در محدوده تالاب حتی یک سایه‌بان هم وجود ندارد تا گردشگران لحظه‌ای به آن پناه ببرند.
پوکه فشنگ و شکار غیرقانونی
وجود میخ‌های ساحلی و طناب‌کشی‌هایی که در دریاچه ایجاد شده است توجه هر بیننده‌ای را جلب می‌کند. البته سطح کمی از دریاچه اکنون طناب‌کشی شده است؛ کارگران نگهداری تالاب و پرورش‌دهندگان ماهی می‌گویند که برای جلوگیری از شکار ماهی‌ها توسط پرندگان، دریاچه طناب‌کشی می‌شود. تعدادی پوکه فشنگ در حاشیه دریاچه به چشم می‌خورد. دهیار روستای عشق‌آباد از شکار غیرقانونی در اطراف تالاب می‌گوید: «جالب است بدانید که با وجود کم‌بضاعت بودن اهالی عشق‌آباد، هیچ یک از اهالی بومی روستا، پرندگان را شکار نمی‌کنند اما شکارچیانی از مناطق دیگر وارد محدوده می‌شوند و شکار می‌کنند. البته نیروهای محیط‌زیست در فصل مهاجرت پرندگان در اطراف تالاب مستقر می‌شوند و سعی می‌کنند که از شکار پرندگان مهاجر جلوگیری کنند.»
«قاسم پازوکی» می‌گوید: «با اینکه تالاب در مجاورت روستای عشق‌آباد است اما اهالی از همجواری با تالاب هیچ بهره‌ای نمی‌برند. چه بسا با استفاده مطلوب از ظرفیت‌های گردشگری تالاب، سطح زندگی اهالی عشق‌آباد هم تغییر کند و فرصت‌های شغلی برای جوانان ایجاد شود. مسئول شورای روستای عشق‌آباد هم از مشکلات اهالی می‌گوید: «در بسیاری از شهرها و روستاها با شناسایی ظرفیت‌های گردشگری و اماکن تفریحی، سطح زندگی روستاییان پیشرفت قابل توجهی کرده است اما روستای عشق‌آباد با وجود همه ظرفیت‌ها هنوز از چنین موهبتی برخوردار نشده است.»
«احمد نفر» مهجور شدن تالاب عشق‌آباد را به ضرر اهالی می‌داند و می‌گوید: «در ضلع شمالی تالاب عشق‌آباد خط آهن تهران ـ مشهد قرار دارد و می‌تواند یکی از راه‌های دسترسی به تالاب باشد. یکی دیگر از مشکلات ما وجود کانال سرخه‌حصار در کنار تالاب است که مسیر قرچک را بسته است. با ساخت یک پل ۳متری روی کانال سرخه حصار می‌توان فاصله ۱۵ کیلومتری قرچک تا عشق‌آباد را به ۲ کیلومتر کاهش داد.»
جریمه نقدی برای شکارچیان
رئیس اداره محیط‌زیست شهرستان ری ظرفیت قابل تأمل تالاب عشق‌آباد را از ویژگی‌های منحصربه‌فرد دشت ری عنوان می‌کند و می‌گوید: «تالاب علاوه بر اینکه محلی برای پرورش ماهی از نوع ماهیان گرمابی و کپور و منبع اقتصادی مهمی است، در مسیر مهاجرت پرندگان هم قرار گرفته و هر ساله پذیرای تعداد قابل توجهی از پرندگان مهاجر است. وجود پرندگانی مثل کلاغ‌های ابلق و زاغی و سیاه، گنجشک خانگی، دم‌جنبانک ابلق، قمری خانگی، کبوتر چاهی، سنقر تالابی، کورکور سیاه، آبچلیک، حواصیل‌های خاکستری و سفید، خروس کولی، سلیم کوهی، خوتکا، اگرت، چلچله، چکاوک، اردک، سینه سرخ، سار معمولی، چنگر نوک سرخ، پرستوی دریایی، قرقی و سنگ چشم دم‌سرخ در این تالاب به ثبت رسیده است.»
«محسن شوکتی» فصل مهاجرت را از اوایل پاییز تا اواخر بهار اعلام می‌کند و می‌گوید: «در این مدت یگان حفاظتی اداره محیط‌زیست در محل مستقر است تا از شکار غیرمجاز توسط شکارچیان جلوگیری کند. البته هر ساله تعدادی از شکارچیان به جرم شکار پرندگان در فصل مهاجرت به دادسرا معرفی می‌شوند. سال گذشته هر شکارچی مبلغ یک میلیون تومان جریمه نقدی شد.»
رئیس اداره محیط‌زیست از تبلیغات برای جذب گردشگر در تالاب می‌گوید: «سال گذشته در روز جهانی تالاب‌ها با حمایت آموزش و پرورش، تعداد قابل توجهی از دانش‌آموزان مدارس را برای بازدید به تالاب عشق‌آباد دعوت کردیم و همچنین طی چندین خبررسانی برای جذب گردشگر در شهر و کشور اقدام کردیم؛ هرچند هنوز برای جذب گردشگر در این منطقه اتفاق چشمگیری نیفتاده است.»
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
*منتشر شده در همشهری محله منطقه ۲۰ در تاریخ ۱۳۹۴/۰۴/۲۹