همشهری آنلاین _ لیلا شریف: گوشه به گوشه شهر را به نام خود زده‌اند و درست زمانی که خورشید در آسمان کمرنگ می‌شود، با حرارت در خیابان‌های شهر شروع به‌کار می‌کنند.
حوالی عصر بسیاری از شهروندان برای عبور از پیاده‌روهای شهر باید مراقب هر قدم خود باشند تا مبادا ردی بر گوشه‌ای از بساط آنها بیندازند.
از اواخر دهه۸۰ که آهسته‌آهسته نخستین دستفروشان در خیابان‌های شهر جای گرفتند، مردم با روی باز از آنها استقبال و خرید از دستفروش‌ها را به‌عنوان راهی برای دست یافتن به خرید ارزان‌تر انتخاب کرده بودند و در گذر زمان نقاط مختلف شهر به‌عنوان جذاب‌ترین محل دستفروشی انتخاب شدند.
هر چند برخی افراد از حضور دستفروشان به دلیل مسائل اقتصادی حمایت می‌کردند اما افزایش جمعیت این اشخاص و همچنین مشخص شدن مافیای پشت پرده دستفروشی‌های شهر موجب شد تا افکار عمومی ساماندهی دستفروشان را طلب کند.
چهارراه‌ولیعصر و میدان‌تجریش نقاطی هستند که ساماندهی دستفروشان را تجربه کرده‌اند و آنها در میدان تجریش تنها از ساعت ۱۹ تا ۲۴ آن هم در شرایطی که شهرداری برای آنها مشخص کرده است، در میدان حاضر می‌شوند تا از این طریق سدی در برابر فروش محل دستفروشی و جابه‌جایی پول‌های کلان گذاشته شود.
استخدام در فضای مجازی
مدیریت محل بساط‌گستران و شیوه استخدام آنها موضوعی است که سعید بیگی، مدیرعامل و نایب‌رئیس هیأت‌مدیره شرکت ساماندهی مشاغل شهر تهران چندی پیش از آن پرده برداشته بود.
به گفته او «اگر در برخی از اپلیکیشن‌هایی که آگهی اینترنتی می‌گذارند جست‌وجو کنید، می‌بینید در حال استخدام دستفروش با حقوق‌های خیلی بالا مثل روزانه ۷۰۰هزار تومان، ۸۰۰هزار تومان یا حتی یک‌میلیون تومان هستند و نشان می‌دهد که مراودات ناسالمی وجود دارد. ما موارد مختلفی از این قبیل داشتیم مثلا در خیابان ۱۵خرداد، فردی را می‌شناسیم که ۸۰بساط دستفروشی دارد؛ خب مشخص است که این کاسبی آبرومندانه یک دستفروش معمولی نیست و در حال سوءاستفاده از این فضاست؛ چون این افراد در خیابان کنار یکدیگر می‌نشینند مدیریت این موضوع خیلی برای شهرداری ممکن نیست زیرا ممکن است یک دستفروش معمولی که کارش دستفروشی است و از این راه کسب درآمد می‌کند در کنار همان فرد سوءاستفاده‌گر بنشیند. به خاطر همین است که ما اصرار داریم بازاری در حد توان برپا شود و دستفروشان به آنجا بیایند و مدیریت شوند. از این طریق شناسایی دستفروشان واقعی و توانمند کردن آنها و حتی تهیه‌کردن مغازه برایشان راحت‌تر است.»
نیم‌نگاهی به اپلیکیشن‌های آگهی اینترنتی و جست‌وجو کلمه «استخدام دستفروش» ناگفته‌هایی از پشت پرده دستفروشی در خیابان‌های شهر را عیان می‌کند و در کنار افرادی که از سر نیاز به این شغل روی آورده‌اند، کم نیستند افرادی که از این راه درآمدهای بالایی کسب می‌کنند.
دستفروش پوشاک، کیف، کفش، اسباب‌بازی باسابقه حداقل یک‌سال کار و جای فروش و یا دستفروش سیار مترو بدون سابقه و... مواردی هستند که در آگهی‌های استخدام دستفروش بر آن تأکید شده است.
استخدام دستفروش با سابقه کاری
یکی از آگهی‌های ثبت‌شده در دیوار مربوط به استخدام دستفروش خانم در یکی از نقاط شرق تهران است. در تماس با آگهی‌دهنده مشخص می‌شود که نیروی مورد نیاز جذب شده است: «فعلا ظرفیتمون پر شده! چند تا دستفروش می‌خواستیم که گرفتیم.»
آنطور که این استخدام‌کننده توضیح می‌دهد، درآمد هر دستفروش توافقی و براساس میزان فروش است: «دستمزد توافقیه؛ هر چی فروش بره ۵درصد بهشون میدیم.»
وقتی از آگهی‌دهنده سؤال می‌شود که آیا فروشنده می‌تواند با این کار حداقل ۶ تا ۷میلیون تومان به‌دست بیاورد، با «آره» کشداری تأکید می‌کند که این میزان دستمزد برای فرد دستفروش حداقلی و البته قطعی است.
در میان آگهی‌ها یکی از افراد خواهان دستفروش اسباب‌بازی است؛ در آگهی‌اش تأکید دارد که دستفروش باید سابقه کاری حداقل یک‌سال را پشت سر گذاشته باشد تا امتیاز لازم را برای جلب نظر آگهی‌دهنده به‌دست بیاورد.مردی تماس تلفنی را پاسخ می‌دهد و در همان ابتدای صحبت تأکید می‌کند که «آیا فرد معرفی‌شده، قبلا دستفروشی کرده است یا خیر؟»، زمانی که متوجه می‌شود فرد معرفی‌شده تازه‌کار است، می‌گوید: «خب یه چیزی رو باید بگم، اینجوری نیست که این آدما استخدام ما بشن... یه‌سری جاها حالا توی ذهن ما هست اما خب شاید اون آدم جاهای بهتری درنظر داشته باشه... فقط مسئله اینه که ورود به این کار یکم سخته.»
خطر چاقوکشی و مرگ برای یافتن محل دستفروشی
مرد آگهی‌دهنده برای روشن شدن شرایط کاری بیشتر توضیح می‌دهد: «مثلا این بنده خدا بیاد سمت بازار، دیدید که بازار چقدر دستفروش داره، به این سادگی کسی نمیتونه اینجا بساط کنه، یهو میگیرن، چاقو میزنن و میکشن طرف رو. منم خودم این کار رو نکردم اما میدونم که وقتی یکی می‌خواد بیاد توی این کار باید قبلا دستفروشی کرده باشه، باید سابقه داشته باشه.»
در میان صحبت‌هایش مشخص شد که این فرد صاحب مغازه‌ای است و با همکاری چند نفر از دوستانش، اجناس را برای فروش بیشتر به دستفروش‌ها می‌دهند: «من با چندتا از رفیقام یه مدته که این کار رو شروع کردیم و جنس میدیم اصلا یه چیزای وحشتناکی دیدیم و شنیدیم که شاید باور نکنید. خود اون آدمایی که توی این کار هستن میان و از ما جنس میگیرن، اصلا اینجوری نیست که یه نفر یهویی بگه من از اینکار خوشم میاد و بیاد جنس بفروشه. اگه این طرف شما می‌تونه بره جایی پیدا کنه و جنس بفروشه، من مشکلی ندارم و جنس امانی رو بهش می‌دم.»
او در پاسخ به این سؤال که آیا محلی برای معرفی و شروع به کار یک دستفروش تازه‌کار سراغ ندارد؟، گفت: «خودش جا رو پیدا کنه، بهتره... مثلا اگه بازار بخواد من دیگه جنس نمی‌دم؛ چون به چند نفر سمت بازار، افسریه، امیراکرم و... جنس دادم اما سمت نیروی‌هوایی و صادقیه خیلی خوبه... هنوز کسی رو ندارم... و باید خودش پیدا کنه. قبلا تجریش هم خوب بود؛ اون زمان‌ها برای تجریش باید حداقل طرف ۱۰سال سابقه کار می‌داشت تا کار می‌کرد؛ بعضی‌ها میگفتن اونجا آدمایی بودن که با پرادو میومدن و میرفتن.»
درآمد حداقل ۶۰۰هزارتومان از فروش اسباب‌بازی
درآمد دستفروش‌ها وابسته به میزان فروش روزانه آنهاست و اکثر آگهی‌دهنده‌ها نیز بر این موضوع تأکید می‌کنند.
این استخدام‌کننده دستفروش هم در رابطه با حداکثر و حداقل دستمزد یک دستفروش توضیح می‌دهد: «داشتیم آدمی که توی روزهای پنجشنبه نزدیک به ۵۰عدد اسباب‌بازی فروخته و یکی هم بوده که روزی ۱۵ تا اسباب‌بازی میفروخته؛ معمولا کمتر از ۱۵تا نداریم و اگه بخوام حداقل کار رو بگم، روزی ۵۰۰ تا ۶۰۰هزار تومان برای دستفروش سود می‌مونه. منم جنس رو امانی می‌دم و دیگه یه‌میلیون و ۲میلیون پولی نیست که حتی سفته بگیرم.»
وقتی صحبت به ارتباط گرفتن با نیروهای مدیریت‌کننده دستفروش‌ها برای ورود به این کار می‌رسد، او با کمی مکث تأکید می‌کند: «بستگی داره که کجا می‌خواد بره؛ هر جایی رو که انتخاب کرد باید بره با دستفروشای ثابت اونجا صحبت کنه و آمار بگیره؛ چون بالاخره اینا به یه‌نفر پول می‌دن و کنار خیابون وایمیسن؛ باید شماره اون طرف رو گیر بیاره و ببینه نرخ چیه و هماهنگ بشه.»
حذف فروشنده‌هایی که فروش کمی دارند
آگهی دستفروش لباس در محدوده تهرانپارس نیز یکی از آگهی‌هایی بود که نیاز به فردی با حداقل یک‌سال سابقه کار داشت. یک خانم در توضیح شرایط مورد نیاز برای استخدام دستفروش توضیح داد: «حداقل و حداکثر درآمد بستگی به خود فرد داره؛ مثلا فروشنده یه تومن جنس ما رو می‌فروشه، برای خودش ۴۰۰تومن می‌مونه.»
او در پاسخ به این سؤال که اگر فروشنده تازه‌کار باشد، حداقل ۱۰۰ یا ۲۰۰هزار تومان در روز می‌تواند بفروشد؟ با خنده‌ای جواب داد: «آره؛ حتما می‌تونه.»
یافتن محل مناسب برای دستفروشی، گره مهم در این کار است و آنطور که از صحبت‌های استخدام‌کنندگان دستفروش‌ها مشخص شد، مسئولیت پیدا کردن محل دستفروشی و ارتباط با افراد شناخته‌شده این کار برعهده خود دستفروش است: «باید اون آدم سمت خونه خودش که بهتر میشناسه رو پیدا کنه؛ مثلا میگیم برو بازار یا مشیریه. الان بچه‌های ما همه‌جا هستند. زمان کار این آدم برای ما مهم نیست ولی ما فروش بچه‌ها رو توی یک‌هفته چک می‌کنیم که ببینیم چقدر فروخته و اگه فروشش خوب نباشه، دیگه بهش جنس نمی‌دیم.»
بیشتر آگهی‌ها خواهان استخدام دستفروش با سابقه کاری حداقل یک‌سال هستند و با گشت‌وگذاری در میان آگهی‌ها مشخص می‌شود که تنها دستفروش مترو نیازمند سابقه کاری نیست اما فروشندگان اینجا هم مافیای خود را دارند؛ مثلا در یک خط مترو اجازه حضور فروشندگان جدید را نمی‌دهند. زهرا یکی از شهروندانی است که تقریبا هر روز از مترو استفاده می‌کند.
او در یکی از سفرهای خود شاهد درگیری چند دستفروش بر سر حضور در قطارهای خط یک بوده است: «من معمولا از مترو استفاده می‌کنم و یه‌روز وقتی می‌خواستم به سمت بهشت‌زهرا برم، با صحنه عجیبی مواجه شدم. حوالی ایستگاه خزانه در خط‌یک، دستفروشی برای فروختن گل وارد قطار شد و همان لحظه چندتا از دستفروش‌ها با خشم به اون حمله کردن و از مترو انداختنش بیرون، میگفتن تو حق نداری وارد خط ما بشی.»
ارائه اسامی مافیای دستفروشی به پلیس امنیت
مسعود رنجبریان به‌عنوان مدیرعامل شرکت شهربان و حریم‌بان در گفتگو با همشهری، در رابطه با مافیای دستفروشی گفت: افرادی در میدان تجریش، خیابان ۱۵خرداد، چهارراه ولیعصر(عج) و ... به‌منظور برخورد با مافیای دستفروشی شناسایی شدند که تنها نامشان دستفروش بود، اما در واقعیت تعداد زیادی دستفروش را مدیریت می‌کردند و درآمدهای کلانی در اختیار آنها بود.
او افزود: اسامی‌شان را به پلیس امنیت دادیم و این افراد احضار شدند، اما از روند پرونده آنها اطلاعی ندارم. در خیابان‌های دیگر شهر نیز نیروهای شهرداری مناطق، مشغول ساماندهی و رفع سدمعبرها هستند، اما واقعیت این است که با توجه به تعداد بالای دستفروش‌ها، شاهد بازگشت برخی از آنها به محل دستفروشی هستیم.
رنجبریان توضیح داد: در این دوره مدیریتی همواره بحث ساماندهی دستفروشی مطرح است، به سمت جمع‌آوری و برخورد نرفته‌ایم، اما تجربه نشان داده است که مافیای دستفروشی اگر به جایی برسد که متوجه شود کسب‌وکار غیرمجاز و پول‌های نامشروعش در حال نابودی است، دست به اقدامات خشن می‌زند. ما در خیابان ۱۵خرداد و چهارراه ولیعصر(عج) با تهدید کردن نیروهای شهرداری روبه‌رو بودیم، اما خوشبختانه با حضور نیروهای پلیس درگیری خاصی پیش نیامد.
او با اشاره به درگیری سال گذشته چند دستفروش گفت: در همین راستا شاهد بودیم که سال گذشته یک درگیری در ۱۵خرداد میان دستفروش‌ها رخ داد، خودشان فردی را کشتند و بعد هم دیه او را دادند. مافیا به درآمد حداقلی برای گذران زندگی روزمره قانع نیست و در چهارراه ولیعصر(عج) شاهد بودیم که یکی از این مافیای دستفروش‌ها با ماشین سانتافه رفت‌وآمد می‌کرد.
رنجبریان تأکید کرد:خوشبختانه با تلاش نیروهای شهرداری توانستیم عملیات ساماندهی در برخی از نقاط شهر را به سامان برسانیم و نگذاریم دیگر به چهارراه ولیعصر(عج) بازگردند، اما این دستفروش‌ها در خیابان‌های دیگر شهر پخش می‌شوند و مافیا به‌دنبال کسب درآمدهای نامشروع است.