همشهری آنلاین: عمده جمعیت ساکن در این محله را نظامیان بازنشسته نیروی هوایی و کارگران شاغل در واحدهای صنعتی منطقه تشکیل می‌دهند، اما می‌توان بافت غالب آن را متأثر از موقعیت نظامی پادگان نیروی هوایی و شاغلان در این مجموعه دانست. محله در مجموع به ۳ بخش شمالی، میانی و جنوبی تقسیم می‌شود که بخش جنوبی آن قدمتی ۳۵ ساله دارد، اما بخش‌های شمالی ومیانی آن دارای تاریخچه‌ای به قدمت دوره قاجاراست. در تصاویر موجود از پادشاهان قاجار، قسمت شمالی محله سرخه حصار با بافت جنگلی و آب و هوای خوش به‌عنوان مکانی برای برگزاری مراسم‌های آش‌خوری درباریان آن زمان معرفی شده است، عکس‌هایی که می‌توان آنها را در قلعه ناصرالدین شاه در همین محدوده یافت. در گشت وگذاری در بخش جنوبی و جوان محله، که تنها نقطه مسکونی این محدوده است، در گفت‌وگو با اهالی و کسبه، کتاب تاریخ و خاطرات محله را ورق زدیم.
قصه‌های خواندنی تهران را اینجا دنبال کنید
یک محله مرزی با جاذبه‌های گردشگری
محله سرخه حصار به گفته اهالی در گذشته، بخشی از روستای جوادیه در مسیر تهران به دماوند بوده است که به دلیل قرار گرفتن پارک جنگلی سرخه حصار در این محدوده، به همین نام خوانده می‌شد. با پیروزی انقلاب اسلامی و تقسیم‌بندی‌های جدید در محله‌های پایتخت، این محله از سال ۱۳۵۹ از حالت روستایی خارج و به محله‌ای از محله‌های شهر تبدیل شد. این محله در ورودی و خروجی شرق تهران قرار دارد و به‌عنوان پیشانی منطقه محسوب می‌شود که با مناطق ۸ و ۴ شهرداری نیز مرز مشترک دارد.
بر اساس آخرین مرزبندی که در سال ۱۳۸۵ انجام شده است، این محله از شمال به خیابان دماوند، از غرب به بزرگراه شهید دوران، از جنوب به پارک جنگلی سرخه حصار و از شرق به پایانه شهید بابایی و حریم منطقه ۱۳ محدود می‌شود. از نظر جمعیتی فقط ۶ هزار خانوار در این محله سکونت دارند. وسعت محله با توجه به صنعتی، تجاری و اداری بودن ۷۰درصد اراضی آن، ۱۰ هکتار است که به نسبت جمعیت آنکه دارای پراکندگی بالایی هستند. پارک و رودخانه سرخه حصار، بیمارستان شهید لواسانی و قلعه ناصرالدین شاه، از مراکز شاخص محله محسوب می‌شوند. وجود این مراکز، سالانه دست‌کم ۲ میلیون گردشگر را به این محله و منطقه ما جذب می‌کند. بر همین اساس، سرخه حصار را محله‌ای با قابلیت‌های بالای گردشگری در شرق تهران قلمداد کرده‌اند.
مهربانی، یادگاری از گذشته محله برای امروز
روزنامه‌فروش ۶۵ ساله محله از اینکه صاحب قدیمی‌ترین غرفه روزنامه‌فروشی محله است و برو بیایی میان روزنامه خوانان محله دارد، خوشحال است و می‌گوید: «اوایل، پیش برادرم در خواروبارفروشی کار می‌کردم. سال ۱۳۵۶ به واسطه یکی از دوستانم با صاحب غرفه روزنامه‌فروشی محله آشنا شدم و از همان موقع همکاری‌مان شروع شد. آن زمان غرفه‌های روزنامه‌فروشی، سبز رنگ و کوچک‌تر از غرفه‌های امروزی بود. ۱۲ سال طول کشید تا با کلی دوندگی موفق شدم آن غرفه را عوض کنم و اینجا را بگیریم.»
«غلامرضا میراب»، با ۳۷ سال سابقه روزنامه‌فروشی در محله سرخه حصار، می‌گوید: «همه اهل محل می‌دانستند به دنبال عوض کردن غرفه هستم و از پیگیری‌های ۳ ساله‌ام با خبر بودند. روزی که موفق به نصب غرفه جدید شدم، اهالی در محله شیرینی توزیع کردند. خیلی از آنها دسته‌جمعی یا تک تک به دیدارم آمدند مهر و محبت آن روز اهالی را فرموش نمی‌کنم و همیشه تلاش کرده‌ام پاسخگوی محبتشان باشم.»
از کارخانه آسفالت‌سازی تا یخ‌فروشی وساندویچی
«مرتضی وفاییان»، که ۳۲ سال در سرخه حصار زندگی می‌کند و شریک خاطرات تلخ و شیرین آن است، می‌گوید: «تازه از شهرستان به تهران آمده بودم و پول زیادی برای تهیه مسکن نداشتم. این‌طور بود که به پیشنهاد یکی از دوستانم به این محله آمدم، محله‌ای که هنوز خیابان‌هایش خاکی بود و زمین‌های ارزانی داشت. رفت و آمد نیروهای نظامی و کارکنان نیروی هوایی، یکی از امیدهایم برای ماندن در این محله بود. خانه خریدم و پاگیر شدم. اوایل، مغازه‌های زیادی اینجا وجود نداشت. خوب یادم هست نخستین واحدهای کسب محله، یک مغازه ساندویچ‌فروشی و یک خواروبارفروشی بود. یک سال بعد، تعدادی دکه یخ‌فروشی و میوه‌فروشی هم اینجا درست شد و محله رونق گرفت.»
او با بیان اینکه در ابتدا فقط ۱۶۷ خانوار در محله سرخه حصار سکونت داشتند، اضافه می‌کند: «با استقرار نخستین خانوارها در این محله و توسعه فعالیت‌های پادگان، کم‌کم تعداد واحدهای تجاری و اداری در سرخه حصار بیشتر شد و تعداد ساکنان هم به موازات آن افزایش یافت.» وفاییان، از وجود یک کارخانه ساخت آسفالت به‌عنوان نخستین مرکز صنعتی این محدوده خبر می‌دهد و می‌گوید: «سرخه حصار قبل از مسکونی شدن، یک زمین وسیع بود و یک کارخانه آسفالت در آن وجود داشت که دور آن دیوارکشی شده بود. با ساخت نخستین خانه‌های مسکونی در محله، کم‌کم کارخانه تخریب و در زمین آن مجتمع‌های مسکونی ساخته شد. بسیاری از اهالی اکنون در خانه‌هایی که به جای کارخانه آسفالت ساخته شد، ساکن هستند.»
نقش اهالی محله در پیروزی انقلاب
مسئول بازرسی پادگان نیروی هوایی در دوران مبارزات انقلاب اسلامی، به نقش کارکنان این نیرو که اغلب در سرخه حصار سکونت داشتند در پیشبرد مبارزات انقلاب اشاره می‌کند و آنها را عاملی مهم در به ثمر رساندن انقلاب اسلامی معرفی می‌کند و می‌گوید: «بعد از اینکه کارکنان نیروی هوایی با امام خمینی(ره) بیعت کردند و عکس آن در حضور امام منتشر شد، یگان‌های نگهبان شاهنشاهی با استقرار تانک و نیرو در مقابل پادگان نیروی هوایی، این مرکز و نیروهایش را به محاصره درآوردند. وقتی فرمانده گارد به داخل پادگان آمد، یکی از سربازان با شلیک گلوله او را زخمی کرد و درگیری شروع شد...»
«یدالله‌قمر» در ادامه می‌گوید: «خوب یادم هست به محض اینکه مردم ازدرگیری نیروهای گارد با دانشجویان و نیروهای داخل پادگان مطلع شدند، به سوی پادگان هجوم آوردند و حتی درهای بسته هم مانع آنها نشد. مردم، با استفاده از نردبان وارد پادگان شده، در اسلحه خانه‌ها را باز کردند و مسلح شدند. همین اتفاق کافی بود تا نیروهای گارد با دادن تلفات عقب‌نشینی کنند. حرکت مردم مسلح از همان لحظه به سوی کلانتری‌ها شروع و مراکز حیاتی رژیم، یک به یک به دست مردم فتح شد. و با این حرکت که جرقه‌اش به دست بخشی از ساکنان محله ما زده شد، روند پیروزی انقلاب اسلامی سرعت گرفت.»
امکانات محله
فقیرترین محله از نظر آموزشی
برخلاف محله پیروزی که غنی‌ترین محله منطقه از نظرتعداد مدارس و مراکز آموزشی است، محله سرخه حصار از این لحاظ، فقیرترین محله منطقه به شمار می‌رود. براساس آمارهای موجود، تنها یک مدرسه ابتدایی در این محله وجود داشت که آن هم به دلیل قرار گرفتن در طرح بزرگراه، چندی قبل تخریب شد. با وجود تأمین زمین معوض برای ساخت یک واحد آموزشی به جای مدرسه تخریب شده، آموزش و پرورش تاکنون اقدامی برای ساخت مدرسه جایگزین انجام نداده است و دانش‌آموزان این محله در مقاطع مختلف مجبورند برای تحصیل به مدارس محله‌های مجاور در فواصل ۴ و ۵ کیلومتری بروند که این موضوع، نگرانی والدین را از خطرات احتمالی در مسیر تردد فرزندان کم‌سن و سالشان به مدارس اطراف در پی داشته است. مدیریت سرای محله فقط موفق شده است زمینه را برای ایجاد یک مهدکودک در محله فراهم کند، اما این مرکز نیز پاسخگوی همه نیازهای کودکان محله نیست.
۴ مرکز مذهبی و فرهنگی
محله سرخه حصار که از بافت جمعیتی میانسالی برخوردار است، دارای ۲ مرکز مذهبی شامل مسجد حضرت ولی‌عصر(عج) و نمازخانه حضرت مهدی(عج) است که با تأمین اعتبار از سوی شهرداری منطقه در آستانه بازسازی و توسعه قرار دارد.
این محله از داشتن سینما محروم است و اهالی برای دیدن فیلم در سینماها باید مسیری چند کیلومتری را تا نزدیک‌ترین سالن طی کنند. وجود یک پایگاه بسیج و یک غرفه روزنامه فروشی از دیگر بضاعت‌های فرهنگی این محله است.
۳ مرکز ورزشی
هرچند محله سرخه حصار دارای بافتی قدیمی است، با این حال وجود ۳ مرکز ورزشی شامل پیست اسکیت منطقه، مجموعه چمن مصنوعی فوتبال و فضای ورزشی سرای محله نمی‌تواند تمام نیازهای ورزشی شهروندان این محله را تأمین کند. با این وجود، مراکز ورزشی این محله میزبان علاقه‌مندانی از سایر محله‌ها و حتی مناطق همجوار است.
یک بیمارستان
بیمارستان مجهز شهید لواسانی، تنها مرکز درمانی فعال این محله ۶ هزار نفری است. تاکنون اقدامی برای ایجاد داروخانه و درمانگاه در محله انجام نشده و از این نظر محله با فقر روبه‌رو است.
ارتباط کالبدی منطقه با میدان امام حسین(ع) و میدان شهدا.
موقعیت محله
قرارگیری منطقه در مسیر محور اصلی ورودی شرقی تهران.
عبور بزرگراه امام علی(ع) از درون بافت شهری و امکان دسترسی آسان به تمام نقاط شهر تهران.
عبور بزرگراه‌های سرخه حصار، شهید دوران و ادامه بزرگراه رسالت از حاشیه شرقی و بافت شرقی منطقه و ایجاد فرصت‌های ارتباطی فرا منطقه ای.
وجود بناهای باارزش تاریخی همچون ساختمان شرکت برق و پادگان دوشان تپه و پادگان نیروی هوایی.
برخورداری از ۳ محور مهم ارتباطی شامل دماوند، ۱۷ شهریور و پیروزی.
-----------------------------------------------------------------------------------------------
*منتشر شده در همشهری محله منطقه۱۲ در تاریخ ۱۳۹۳/۰۹/۱۶