روزنامه همشهری؛ گروه خانواده_ رابعه تیموری :سید احمد فاضل‌زاده رئیس موسسه استنادی علوم و پایش علم و فناوری جهان اسلام ISC معتقد است برای تداوم این مسیر صعودی باید به چالش‌ها و موانع دانشگاه‌های کشور برای افزایش رتبه‌آوری‌های جهانی توجه جدی داشته باشیم. در گفتگوی زیر فاضل‌زاده به‌دستاوردهای دانشگاه‌های کشور در نظام‌های رتبه‌بندی جهانی پرداخته و به عوامل تسهیل کننده این مسیر پرداخته است:
سید احمد فاضل‌زاده رئیس موسسه استنادی علوم و پایش علم و فناوری جهان اسلام ISC
ارتقای جایگاه مراکز آموزش عالی کشور در رتبه‌بندی‌های جهانی اتفاق خوبی است که در سال‌های اخیر شاهد هستیم. چه عواملی سبب شده دانشگاه‌های کشوردر رتبه‌بندی‌های جهانی پیشرفت داشته باشند؟
در اکثر نظام‌های رتبه‌بندی جهانی معیار پژوهش نسبت به سایر معیارها وزن بیشتری دارد. بر اساس آمار پایگاه‌های استنادی بین‌المللی در سطح کشورهای اسلامی که جایگاه ممتاز ایران در تولیدات علمی و میزان استنادهای دریافتی را تایید می‌کنند، دانشگاه‌های کشور در رتبه‌بندی‌های بین‌المللی دانشگاه‌ها به‌جایگاه نسبتا مناسبی دست یافته‌اند و هرساله با کسب معیارهای لازم به این رتبه‌بندی‌های معتبر بین‌المللی راه پیدا کرده‌اند.
چرا در بعضی از سال‌ها رتبه دانشگاه‌های ایران تنزل داشته و این مسیر با افت‌وخیز همراه بوده است؟
دانشگاه‌های رتبه‌بندی شده ایران در به‌صورت کلی در حال افزایش است. افت رتبه ایران در برخی سال‌ها، لزوما به معنی ضعیف‌تر شدن عملکرد دانشگاه‌های ایران در آن سال نیست، بلکه ممکن است به دلیل پیوستن دانشگاه‌های جدید به این نظام‌های رتبه‌بندی باشد. گرچه، چنین عاملی، به احتمال بسیار قوی برای دانشگاه‌های واقع در رتبه‌های برتر جهان اثرگذار نیست و بیشتر در فضای رقابتی میان دانشگاه‌هایی با سطح عملکرد پایین‌تر و به دلیل بالاتر بودن شمار این‌گونه دانشگاه‌ها روی می‌دهد.
چشم‌انداز رتبه‌آوری دانشگاه‌های ایران در آینده را چطور می‌بینید؟
رصد وضعیت دانشگاه‌ها در طول سال‌ها، تقریبا نشان از تثبیت کلی رتبه دانشگاه‌های ایران دارد. گرچه این نکته تا اندازه‌ای امیدبخش است، اما باید توجه داشت که سالانه دانشگاه‌های جدیدی به این سامانه‌ها می‌پیوندند که ممکن است بر رتبه دانشگاه‌های ایران تاثیری منفی بگذارند؛
از سوی دیگر در سال ٢٠٢٣، رتبه‌های ایران، در دامنه‌ای بین ٣٨٠ تا ١۵٠٠+ قرار دارد و باید شمار بیشتری از دانشگاه‌های ایران به رتبه‌های بالاتر، (در شمار ۵٠٠ یا حتی ٢٠٠ رتبه برتر) ارتقا پیدا کنند.
وارد شدن دانشگاه‌های جدید سایر کشورها به این سامانه رقابتی تنها عاملی است که رتبه‌آوری دانشگاه‌های ایران را تحت تاثیر قرار می‌دهد؟ کدام یک از عوامل داخلی ممکن است بر رتبه‌آوری دانشگاه‌های کشور تاثیر منفی داشته باشد؟
وضعیت بودجه دانشگاه‌ها و شرایط دشوار پژوهش، که بر بروندادهای ایران تاثیر منفی داشته است، ممکن است به کاهش شمار استنادها و در نتیجه کاهش رتبه دانشگاه‌ها بیانجامد. هم‌اکنون نیز برخی دانشگاه‌ها با تنزل رتبه یا خروج از سامانه‌های رتبه‌بندی معتبر روبرو بوده‌اند.
در چه زمینه‌هایی تقویت دانشگاه‌های کشور ضرورت دارد؟
ارتقای دیپلماسی علمی و کاربردی کردن پژوهش‌های دانشگاهی از نیازهای جامعه دانشگاهی کشور است.
دیپلماسی علمی را می‌توان با برقراری همکاری‌های علمی بین‌المللی که نگارش مقالات علمی در مجلات معتبر بین‌المللی یکی از دستاوردهای آن است ارتقا بخشید.
کاربردی کردن پژوهش‌های دانشگاهی را هم می‌توان با ایجاد ارتباط میان صنعت و دانشگاه عملیاتی کرد.
ارتباط میان صنعت و دانشگاه راهی در جهت کاربردی کردن دانش تولید شده در دانشگاه‌ها و پل ارتباطی میان دانش و فناوری است که در پیشرفت و توسعه کشور نقش بسزایی دارد. رهبر معظم انقلاب هم بارها بر تکمیل زنجیره علم، فناوری و نوآوری با جامعه و صنعت، به‌منظور کمک به‌کاربردی نمودن دانش، طرح‌های تحقیقاتی و پارساها (پایان‌نامه کارشناسی ارشد و رساله دکتری) همواره تاکید نموده‌اند.
برای ایجاد ارتباط میان صنعت و دانشگاه چه اقداماتی انجام شده است؟
موسسه استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام (ISC) در اردیبهشت ماه سال ١٤٠١نظامی را معرفی و با آدرس https: //nan. ac در دسترس عموم قرار داده است. این نظام بر پایه مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی و برنامه‌های پیشنهادی وزیر عتف (علوم، تحقیقات و فن‌آوری) ایجاد شده و هدف از ایجاد آن، پایش و پردازش نیازهای کشور، مشارکت عموم متخصصین جامعه در حل مسائل کشور، استفاده از ظرفیت‌های گسترده موجود در کشور در کلیه سطوح و تکمیل زنجیره ایده تا پدیده و تجاری‌سازی نوآوری‌ها، دستاوردهای پژوهشی و اختراعات بوده است. نظام ایده‌ها و نیازها (نان) نیز ابزاری کارآمد در اختیار مدیران و سیاست‌گزاران علم و فناوری کشور جهت پایش، ارزیابی و کاربردی کردن تحقیقات، پایان‌نامه‌ها و رساله‌های دانشگاهی و توسعه فناوری‌های مورد نیاز جامعه، صنایع و شرکت‌های دانش‌بنیان می‌باشد. بر اساس برنامه‌های وزیر عتف ماموریت راه اندازی و توسعه نظام ایده‌ها و نیازها به موسسه بین‌المللی ISC محول شده و تاکنون اقدامات موثری انجام گردیده است.
با تحقق این اهداف، بستر مناسب برای مشارکت تمام ایرانیان مشتاق خدمت فراهم می‌شود و با ایجاد ارتباط صنعت و دانشگاه، کشور در مسیر پیشرفت و توسعه قرار می‌گیرد.
برای تداوم مسیر پیشرفت مراکز آموزش عالی کشور چه برنامه‌هایی دارید؟
برای کاربردی کردن تحقیقات در دانشگاه‌ها و موسسات پژوهشی نیاز به تعریف پروژه‌های کلان محلی و ملی در رفع حل مشکلات جامعه می‌باشد و باید زیرساخت‌های مربوطه ایجاد و تقویت شود.
ما باید دیپلماسی علمی را با جدیت دنبال کنیم. برقراری دیپلماسی علمی ابزاری برای توسعه قدرت نرم ایران است. ایران با حضور در محافل علمی جهانی می‌تواند، علاوه بر ارائه چهره فرهنگی، مذهبی و تمدن چندهزارساله خود، به افزایش نفوذ و عمق استراتژیک از طریق ارائه توانمندی‌های علمی خود بپردازد. تحقیقات علمی، برای برقراری دیپلماسی علمی میان کشورها ضروری است. دیپلماسی علمی و فناوری فرآیندی است که طی آن دولت‌ها، اهداف، مواضع و منافع خود را در عرصه بین‌المللی در حوزه‌های علمی و فناوری به نمایش می-گذارند و می‌تواند در حل مسائل جهانی، همرسانی دانش و تقویت همکاری‌ها یا کاهش تنش‌های بین‌المللی اثربخش باشد. دیپلماسی علمی مولد قدرت نرم است که می‌تواند تاثیری ویژه بر وجهه ملی و شهرت کشور داشته باشد.
راهکارهایی برای پیشرفت
رئیس موسسه استنادی علوم و پایش علم و فناوری جهان اسلام ISC برای تحقق برنامه‌های این موسسه و ارتقای رتبه‌های جهانی دانشگاه‌های کشور اقدامات زیر را لازم می‌داند:
- ارتقای بودجه آموزش عالی، به‌ویژه سهم بودجه پژوهشی
- بازنگری در روش‌های جذب استاد و دانشجو: به گفته احمد فاضل‌زاده در پیش گرفتن روش‌های نوآورانه‌ای مانند جذب دانشجوی استادمحور می‌تواند جذب دانشجو و فعالیت استاد را هدفمند ساخته و در راستای حل مسائل و چالش‌های اساسی صنعت و جامعه جهت‌دهی کند.
- تلاش برای جذب همکاری استادان بین‌المللی به‌ویژه استفاده حداکثری از فرصت‌های شبکه اینترنت و فضای مجازی برای ارائه خدمات آموزشی و همکاری‌های علمی.
- رفع موانع و ارتقای برنامه‌های مبادله دانشجو، و به‌ویژه جذب دانشجویان بین‌المللی
- تحلیل فرصت‌ها و تهدیدهای موجود در منطقه (به ویژه کشورهای اسلامی و همسایه) و بهره‌گیری از این فرصت‌ها و تهدیدها برای ارتقای همکاری، ارائه خدمات علمی و ارتباطات علمی در سطح وزارت، دانشگاه و محققان
- ارتقای سیاست‌ها و مشوق‌ها برای جذب حداکثری جوانان و اعضای هیات علمی و ممانعت از مهاجرت آنان (فاضل‌زاده مسائل اقتصادی را از مهمترین عواملی می‌داند که به جلای وطن منجر شده است).
- تلاش برای نهادینه کردن فرهنگ پژوهش محور در صنعت و جامعه. فاضل‌زاده دراین‌باره می‌گوید: «با آن که طرح‌های نوآورانه‌ای مانند سامانه «نان» و طرح جذب دانشجوی استادمحور در دست اجرا است، و با وجود سیاستگذاری‌های متنوع، همچنان گزارش‌هایی از چالش‌های اساسی جهت همکاری دانشگاه و صنعت می‌رسد که نگران کننده است.»
- ابلاغ آموزه‌های اصیل ایرانی-اسلامی از طریق انتشار علمی در حوزه‌های هنر، علوم انسانی و اجتماعی، از سیاست‌های اثربخش در ارتقای نفوذ علمی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران خواهد بود. فاضل‌زاده توضیح می‌دهد: «با این که سهم این حوزه‌ها از بروندادهای علمی کشور نسبت به گذشته رشد نشان می‌دهد، اما همچنان اندک و نیازمند سیاستگذاری و حمایت‌های ویژه برای حضور جهانی دستاوردهای پژوهشی حامل آموزه‌های ایرانی اسلامی است. اگرچه خوشبختانه آثار علمی این حوزه‌ها بطور گسترده در پایگاه ISC نمایه می‌گردد ولی لازم است با حمایت‌های ویژه دامنه دسترس‌پذیری برای افزایش ضریب نفود آنها افزایش یابد.»
- در سال‌های اخیر، وزارت عتف علاوه بر ارتقای جایگاه جهانی، بخشی از توجه خود را معطوف به سیاستگذاری و سرمایه-گذاری برای اولویت‌های پژوهشی و فناوری نیاز محور کرده و کوشیده است تا پژوهشگران را به آفرینش علم بومی برای حل چالش-های کشور هدایت کند. بالطبع، این بخش از تلاش‌های پژوهشگران، لزوما در آمار جهانی بازتاب نمی‌یابد که باید در جامعه داخلی عنوان شود تا موجب دلسردی و شبهه تضعیف مرجعیت علم ایران نشود.