همشهری آنلاین: شما برگه‌ی آزمایشگاه را به او می‌دهید و لذت مادر و پدر شدن را با هم قسمت می‌کنید؛ اما این همه‌ی ماجرا نخواهد بود. درست است که نه‌ماه انتظار شیرین و زیبا و احساس دل‌چسب مادری را پیش رو خواهید داشت، اما به دلیل ویژگی و پیچیده و خاص بودن فرایند رشد جنین در رحم مادر و اهمیت سلامت فرزندتان، باید با آگاهی و مراقبت کامل این دوران را طی کنید.
برای این منظور بیایید به چرخه‌ی زمان بارداری‌تان به چشم یک سریال ۴۰ قسمتی نگاه کنیم. آیا می‌دانید قرار است در این نه‌ماه چه اتفاقاتی برای شما و کودکتان بیفتد؟ سریالی که نقش اولش را خودتان بازی می‌کنید و بازیگر نقش روبه‌رویتان هم جنین داخل شکمتان است که شما هفته‌به‌هفته با دیدن عکسی که از طریق سونوگرافی از او در اختیار دارید، شاهد رشد و بزرگ شدنش هستید؛ البته یادتان نرود بازیگر اصلی شما هستید که قرار است در این سریال حسابی خودتان را نشان دهید تا بتوانید نوزاد سالمی را به دنیا بیاورید. برای بررسی رویدادهای دوره‌ی بارداری به سراغ صدیقه نجاری، کارشناس ارشد و باسابقه‌ی مامایی رفتیم تا در قالبی گویا و کاربردی و البته بر پایه‌ی آخرین یافته‌های تخصصی حوزه‌ی پزشکی برایمان از لذت‌ها و مخاطرات احتمالی دوران بارداری صحبت کند.
علائم بارداری چیست و یک خانم چگونه می‌تواند قبل از مراجعه به پزشک بارداری خود را تشخیص دهد؟
برای تشخیص حاملگی علائمی در نظر گرفته شده است که اولین و معمول‌ترین آن قطع قاعدگی، حالت تهوع و استفراغ، تغییر سایز سینه و احساس خستگی شدید محسوب می‌شوند، البته بسیاری از خانم‌ها غیرازاین نشانه‌ها، علائم دیگری را هم تجربه می‌کنند.
تشخیص قطعی بارداری چگونه صورت می‌گیرد؟ آیا ممکن است در تشخیص بارداری اشتباه کنیم؟
تشخیص قطعی بارداری با انجام آزمایش‌های معمولی آزمایش ادرار خون در آزمایشگاه انجام می‌شود. در صورت مثبت بودن جواب حاملگی، خانم‌ها باید بلافاصله برای مراقبت به پزشک متخصص یا مرکز بهداشتی درمانی مراجعه کنند تا با انجام آزمایش‌هایی خاص مثل سونوگرافی، حس کردن حرکات و شنیدن صدای قلب جنین از سوی پزشک یا ماما، بارداریشان تأیید شود و مادر باردار تحت کنترل قرار بگیرد.
در دوران بارداری از لحاظ جسمانی چه تغییراتی در بدن مادر اتفاق می‌افتد؟
در دوران بارداری دگرگونی‌هایی در بدن به شکل طبیعی و غیرطبیعی ایجاد می‌شود ازجمله ترش کردن، سوزش سر معده، نفخ، افزایش وزن، یبوست، گرفتگی ناگهانی عضلات، تکرر ادرار، بروز تغییرات در پوست و مو، کم‌خونی، تنگی نفس، بی‌خوابی، فشارخون بالا، هموروئید، زیادشدن ترشحات ناحیه تناسلی، واریس، خستگی و خواب‌آلودگی و افزایش ترشح بزاق دهان که در صورت مواجهه با آن‌ها، بهتر است به پزشکتان مراجعه کنید.
علائم غیرطبیعی در دوران بارداری به چه شکلی بروز می‌کند و اگر مادر باردار این علائم را در خود مشاهده کرد، چه کاری باید انجام دهد؟
در هر مقطعی از بارداری اگر با یکی از علائمی مانند تهوع و استفراغ شدید، خونریزی واژینال، تب شدید، ترشحات واژینال و خارش، سردرد شدید، تورم صورت و دست‌ها، تاری دید و دیدن جرقه جلوی چشم، خوردن ضربه به شکم و توقف حرکت جنین، افزایش قند خون یا دیابت بارداری و مسمومیت مواجه شدید، سریعاً به یک مرکز بهداشتی - درمانی یا پزشکتان مراجعه کنید.
چه زمانی باید افراد به پزشک مراجعه کنند و هرچند وقت یک‌بار این مراجعه ضروری است؟
لازم است خانمی که متوجه بارداری خود شده است، به‌طور منظم طی دوره‌ی نه‌ماهه‌ی بارداری خود تحت نظر پزشک یا ماما قرار بگیرد. اولین مراجعه هنگام آگاهی از باردار بودن فرد است و از ماه اول تا ماه هفتم؛ یک‌بار در ماه، از ماه هفتم تا انتهای ماه هشتم، هر دو هفته یک‌بار و در ماه نهم بارداری هر هفته یک‌بار مراجعه به پزشک ضروری خواهد بود. هر زن باردار در طول بارداری طبیعی به حداقل هشت بار مراجعه به پزشک نیاز دارد و در صورت مشاهده‌ی هرگونه علائم غیرطبیعی باید فوراً به مرکز درمانی یا پزشک مراجعه کند.
غربالگری چیست و چرا تست غربالگری از مادران سالم که هیچ سابقه‌ی بیماری ندارند گرفته می‌شود، اساساً به چه دلیلی آزمایش غربالگری گرفته می‌شود؟
در تست غربالگریِ سه‌ماهه‌ی اول بارداری ریسک سندرم داون، تریزومی ۱۸ و تریزومی ۱۳ محاسبه می‌شود. این تست به دو صورت انجام می‌شود؛ اندازه‌گیری‌های که با سونوگرافی خاصی انجام می‌شود که به آن « NT » می‌گویند، که از ابتدای هفته‌ی یازدهم تا انتهای هفته سیزدهم بارداری قابل انجام است. در این سونوگرافی مایع پشت گردن جنین اندازه‌گیری می‌شود که این مقدار در جنین‌های مبتلا به سندرم داون تمایل به افزایش دارد و طی آن علاوه بر مطمئن شدن از زنده‌بودن جنین، سن بارداری، بارداری‌های دوقلو و اختلالات هنگام تولد مشخص می‌شود. آزمایش دوم که روی خون مادر انجام می‌شود، سطح دو ماده‌ی « PAPP-A » و «بتا HCG آزاد» مورد اندازه‌گیری قرار می‌گیرد که در جنین مبتلا به سندرم داون مقدار دو ماده‌ی مزبور بیش‌ازحد انتظار هست.
دیابتِ بارداری چگونه قابل تشخیص است و این بیماری در کدام هفته در بدن زن باردار بروز خواهد کرد؟
آزمایش قند خون، آزمایشی است که طی آن ابتدا ناشتا از زن باردار نمونه گرفته می‌شود، بعد از گذشت یک ساعت به فرد ۵۰ گرم گلوکز داده می‌شود و قند خون را دوباره اندازه‌گیری می‌کنند، در این فرایند آزمایشی اگر فرد در خطر دیابت باشد، مشخص می‌شود. به‌طور کل دیابت بر دو نوع است، دیابت نوع اول که مادر قبل از شروع بارداری از بیماری خود مطلع است و دیابت نوع دوم که دیابت بارداری است و بعد از هفته بیستم خود را نشان می‌دهد.
مراقبت‌های خاص دوران بارداری که با هدف حفظ سلامت مادر و جنین و نیز جلوگیری از بروز عارضه‌ها و صدمات احتمالی انجام می‌شوند، چه ویژگی‌هایی دارند؟
هدف از مراقبت دوران بارداری، تأمین حفظ سلامت و آرامش روحی و جسمی مادر و جنین و پیشگیری از سوءتغذیه مادر باردار است. طی این مراقبت‌ها مادران برای زایمانی طبیعی آماده می‌شوند. آن‌ها آموزش‌های لازم را درزمینه‌ی خطرات، عوارض و مسائل طبیعی همراه حاملگی را فرامی‌گیرند که نتیجه‌ی آن حفظ سلامت جسمی و روحی مادر و کاهش مرگ‌ومیر مادران ناشی از عوارض بارداری می‌شود که در مورد مواردی چون سلامت جنین، پیشگیری و کاهش سقط‌جنین، کاهش تعداد نوزادان نارس و نیز مرده به دنیا آمدن نوزاد و در مجموع کاهش مرگ‌ومیر نوزادان خواهد بود.
در دوران حاملگی آیا نیاز هست فرد باردار بیشتر از دوره‌ی بارداری خود، به بهداشت فردی اهمیت دهد؟ البته منظورمان وسواسی بودن نیست!
بهداشت و مراقت‌های دوران بارداری بسیار پراهمیت است، لازم است زن باردار بین هشت تا ۱۰ ساعت در شبانه‌روز بخوابد زیرا خواب و استراحت مناسب یکی از ارکان اساسی در بهداشت جسم و روح زن باردار است. هم‌چنین انجام ورزش‌های سبک مانند پیاده‌روی، استحمام که سبب رفع خستگی و آرامش فرد می‌شود توصیه شده، البته در مورد ورزش لازم است حتماً با پزشک خود مشورت کنند تا با انجام حرکات نامناسب به سلامتی خود و فرزندشان آسیب وارد نشود. هم‌چنین لباس زن باردار باید لباسی راحت و تا حد امکان دوخته‌شده از الیاف طبیعی باشد، بهداشت دهان و دندان، مصرف نکردن داروهایی شیمیایی و دوری از دخانیات از عواملی است که باید در زمان بارداری رعایت شود.
در کنار رعایت بهداشت عمومی و جسمانی، رعایت بهداشت روانی مادر هم در دوران بارداری برای به بار آوردن فرزندی سالم ضروری است. ویژگی این مراقبت‌ها چیست؟
همان‌طور که بهداشت جسم در زمان بارداری حائز اهمیت است و در بخش‌های مختلف تعریف می‌شود، بهداشت روانی هم نیاز به توجه و مراقبت دارد زیرا حاملگی نه‌تنها در جسم بلکه از نظر روحی هم زن باردار را دچار دگرگونی می‌کند. تغییرات هورمونی در این دوره باعث بروز حالات عصبی، زودرنج شدن، بی‌حوصلگی و اضطراب می‌شود. وضع مالی خانواده، روابط بین زوجین، مسائل خانوادگی و ترس از زایمان باعث دگرگونی روحی در فرد می‌شود؛ در این دوره ۴۰ هفته‌ای وظیفه‌ی اطرافیان فرد باردار مخصوصاً همسر اوست که با همدلی و صمیمیت، محیط را برای او آرام نگه دارند.
یک خانم باردار در زمان حاملگی چه مواد غذایی را باید مصرف کند تا هم مواد مغذی مورد نیاز بدن خود و هم سلامت و نیازهای جنین را تأمین کند؟
عموماً توصیه می‌شود که زنان حامله در طی روز، میزان مصرف کالری روزانه‌ی خود را بین ۲۲۰۰ تا ۲۵۰۰ کالری نگه دارند و از همه‌ی گروه‌های غذایی استفاده کنند، به‌خصوص لبنیات و سبزی‌ها. مادر باردار باید روزانه چهار واحد لبنیات مانند شیر، کشک و ماست، بسته به مزاجش مصرف کند زیرا جنین بیشترین نیازش برای رشد و نمو به «کلسیم» است. هم‌چنین مادران باردار از مصرف مواد غذایی غیرضروری‌ای مانند کافئین، شیرینی‌ها و ماهی خام باید پرهیز کنند.
آیا می‌توان به‌طورکلی و در مورد همه‌ی زنان سن مناسب حاملگی را تعیین کرد یا این مسئله به شرایط و ویژگی‌های هر فردی بستگی دارد؟ به‌طور مثال، خانمی با سن بالای ۳۵ قصد بارداری دارد و نگران سلامت خود و نوزاد است، آیا این سن برای بارداری خطر و عارضه‌ای برای مادر و جنین نخواهد داشت؟
بهترین سن برای باردارشدن بین ۱۸ تا ۳۵ سالگی است. حاملگی در سنین زیر ۱۸ سال به دلیل بلوغ ناکامل و نداشتن آمادگی جسمانی و کمبود اطلاعات لازم، می‌تواند مشکلاتی را ایجاد می‌کند. از طرفی، مرگ‌ومیر نوزادان، زایمان‌های زودرس و سقط‌جنین از عوارض بارداری در سن پایین به حساب می‌آیند. در سوی دیگر این طیف سنی، بارداری بعد از ۳۵ سالگی را هم به‌عنوان بارداری پرخطر در نظر می‌گیرند چون در این سن خطرات و عوارض بارداری، بیماری‌های زمینه‌ای در مادر، ناهنجاری‌های جنین، مرگ‌ومیر مادر و جنین افزایش پیدا می‌کند. بهترین سن برای بارداری بین ۲۰ تا ۳۰ سالگی محسوب می‌شود.
بچه خوره یا حاملگی مولار چیست؟ آیا این مشکل، دلایل محیطی دارد، مثلاً آسیب‌هایی که ممکن است در اثر اتفاقات مختلف برای مادر پدید بیاید یا دلایل دیگری را می‌توان عامل این عارضه دانست که نوعی حاملگی کاذب است؟
در این نوع بارداری، بافتی مثل جنین به صورت غیرطبیعی در رحم رشد می‌کند. اگرچه این بافت، جنین نیست، اما رشد آن علائم بارداری را نشان می‌دهد. راه‌های تشخیص این عارضه از طریق انجام سونوگرافی در هفته‌ی ششم حاملگی است که صدای قلب جنین در این مقطع زمانی از دوره‌ی بارداری حتماً باید شنیده شود. حاملگی مولار همان علائم اولیه‌ی بارداری معمولی را دارد، از قبیل قطع شدن خونریزی ماهانه و تهوع صبحگاهی. هرگاه این بیماری تشخیص داده شود، در اولین فرصت باید اقدام به کورتاژ و تخلیه رحمی شود.
تهوع صبحگاهی
معمولاً در اوایل بارداری ۷۵ درصد زنان دچار تهوع صبحگاهی خفیف می‌شوند برای برطرف کردن آن بهتر است هنگامی‌که از خواب بیدار می‌شوید یک‌تکه نان برشته به همراه پنیر و گردو بخورید، در طول روز از میان‌وعده‌های کوچک مثل میوه، نان سوخاری همراه با ماست چکیده یا اصلاً چند دانه نخودچی استفاده کنید. به‌هیچ‌وجه نگذارید گرسنه بمانید. هم‌چنین یادتان باشد از خوردن غذاهای چرب، آبکی و سرخ‌شده پرهیز کنید.
یبوست
غذاهای را بخورید که مقدار زیادی فیبر دارند؛ مانند غلات سبوس‌دار، میوه و سبزی تازه. می‌توانید حبوبات همراه با روغن‌زیتون میل کنید. روزی حداقل هشت لیوان آب بنوشید. در روز چند حرکت ورزشی ملایم انجام دهید.
از خوردن غذاهای آماده و فست‌فود و مواد ملین پرهیز کنید، چای و قهوه هم کمتر بنوشید.
نفخ یا گاز روده
همیشه سعی کنید آرامش خود را در غذا خوردن حفظ کنید و غذایتان را آرام بخورید. به‌جای سه وعده غذای سنگین و حجیم، شش وعده غذای سبک بخورید.
خستگی
یک رژیم متعادل بگیرید که دارای مواد مغذی اساسی باشد. در طول روز خواب‌های کوتاه مانع بروز خستگی می‌شود؛ استراحت کافی فراموش نشود.
درد پشت
همیشه سعی کنید مستقیم و درست بنشینید وقتی برای مدتی مجبور هستید بایستید، زانوهای‌تان را به‌نوبت کمی خم کنید و وزن بدنتان را از روی یک پا به پای دیگر بیندازید، برای برطرف کردن درد ناحیه‌ی پشتتان، ورزش‌های ملایم انجام دهید.
گرفتگی ساق پا
هنگام خواب پای خود را کمی بالا بگذارید، می‌توانید برای این کار از یک بالش استفاده کنید. در بعضی‌اوقات هم دریافت بیشتر کلسیم و پتاسیم کمک‌کننده است. البته مصرف هرگونه دارو یا مکمل غذایی و ویتامین‌ها حتماً با دستور پزشک انجام شود.
هموروئید
کمی یخ با یک حوله‌ی نرم روی ناحیه درگیر عارضه بگذارید، روزی چند مرتبه در لگن آب گرم برای بهبود درد بنشینید، سپس خودتان را کاملاً خشک کنید، از دستمال‌های بدون عطر و بو استفاده کنید، پیاده‌روی و ورزش را هم فراموش نکنید. هنگامی‌که احساس نیاز به اجابت مزاج می‌کنید، به‌هیچ‌وجه آن را به تأخیر نیندازید، دقت کنید با رژیم مناسب غذایی و خوردن آب و رساندن فیبر کافی، می‌توانید دچار یبوست و اسهال نشوید. هم‌چنین غذاهای کم فیبر مثل بستنی، گوشت، نان سفید را هم مصرف نکنید.
واریس
استراحت و قرار دادن پا در سطحی بالاتر از سطح بدن و نیز پوشیدن جوراب‌های مخصوص برای کاهش درد بسیار مؤثر است.