همشهری آنلاین-مرضیه موسوی:برخی می‌گویند: «امین السلطان» مؤسس این تلگرافخانه بود. حالا حداقل ۵۰ سال از متروکه شدن تلگرافخانه می‌گذرد اما هنوز نام کوچه «تلگرافخانه» است. کوچه‌ای نه چندان بزرگ که تنها چند ساختمان با متراژ نسبتاً بالا را در خود جای داده است و دیگر رد و اثری از تلگرافخانه در آن پیدا نیست.
خواندنی‌های بیشتر را اینجا دنبال کنید
مخروبه‌ای که زمانی تلگرافخانه بود
کوچه «تلگرافخانه» خانه‌هایی یکی در میان قدیمی و تازه‌ساز دارد. کوچه باریک و نه چندان بلندی که درست در نبش آن ساختمان معروف ۲۵۶ خیابان سعدی جا خوش کرده است. کوچه ۲ خانه مسکونی بیشتر ندارد. ۲ مغازه فروش آینه و تجهیزات سرویس‌های بهداشتی هم در کوچه فعالیت می‌کنند. انتهای کوچه یک چاپخانه هست و اوایل کوچه، زمین بزرگ خرابه‌ای که روزگاری ساختمان تلگرافخانه در آن قرار داشت. حضور این ساختمان قدیمی در کوچه، آن را به کوچه تلگرافخانه معروف کرده است. «صدیقه پارسا» ساکن خانه قدیمی دیوار به دیوار تلگرافخانه بیش از ۱۰ سال در این کوچه زندگی کرده است. او می‌گوید: «اوایل نمی‌دانستم در این کوچه تلگرافخانه‌ای بوده. بعدها وقتی در مورد نام این کوچه کنجکاو شدم از همسایه‌ها شنیدم مخروبه‌ای که در کنار خانه ما قرار دارد، قبلاً تلگرافخانه بود.» از پشت دیوار طولانی مخروبه چیزهایی پیداست. مخروبه با دری فلزی و قفلی که روی آن قرار دارد، از دسترس دور شده است.
کوچه‌ای ناآشنا برای ساکنانش
«تا ۱۰ سال پیش ساختمان قدیمی و فرسوده تلگرافخانه هنوز سرپا بود. اما از آن استفاده نمی‌شد و ملکی متروکه بود. بعدها ساختمان را خراب کردند و خرابه‌ای باقی ماند. اینجا از همان سال‌ها به نوعی تبدیل به گاراژ شد و حکم انبار را پیدا کرد. بعد هم در کوچک سمت کوچه بسته شد.» «امرالله اکبری» ۲۵ سالی می‌شود که نبش کوچه مغازه‌دارد. از وقتی این کوچه و خیابان سعدی را به خاطر دارد ساختمان تلگرافخانه متروکه بود. او می‌گوید: «اهالی کوچه خیلی قدیمی نیستند و کسی عمرش به استفاده از تلگرافخانه در این کوچه قد نمی‌دهد. از وقتی یادم می‌آید اسم این کوچه تلگرافخانه بود. اوایل نمی‌دانستم چرا. اما می‌شد حدس زد. اطلاعات زیادی از تلگرافخانه نداریم و آنچه می‌دانیم هم از کاسبان قبلی به گوشمان خورده است.»
مطمئن نیست که ساختمان تلگرافخانه همین خرابه متروکه ابتدای کوچه است یا ساختمانی قدیمی که در انتهای کوچه قرار دارد: «همیشه فکر می‌کردم تلگرافخانه، ساختمانی است که در انتهای کوچه قرار دارد. فکر می‌کردم بعدها ساختمان تخریب و ساختمان جدیدی جای آن ساخته شده است.»
حرف مفت نداریم
«محمد اکبری» فرزند بزرگ‌تر امرالله است و پابه‌پای او در مغازه کار می‌کند. ساکن این محله نیست اما قدمت تاریخی و تاریخچه محله‌های قدیمی شهر تهران را دوست دارد. او می‌گوید: «درباره تاریخچه این کوچه خوانده بودم که امین‌السلطان، تلگرافخانه را ساخته است. می‌گویند نخستین تلگراف در تهران در این تلگرافخانه ارسال شده است. در دوره و زمانه‌ای که مردم برای ارتباط‌های راه دور از نامه استفاده می‌کردند، امین‌السلطان برای اینکه مردم را با تلگراف آشنا کند هزینه‌ای از مردم نمی‌گرفت.»
او از برادرش می‌گوید که بیشتر از او در مورد این کوچه اطلاعات دارد اما به سفر رفته است. محمد اکبری از اصطلاحی می‌گوید که شنیده است نخستین بار در این تلگرافخانه استفاده شده است: «بعد از مدتی که مردم به ارسال تلگراف عادت کردند امین السلطان قاعده مجانی بودن تلگراف‌ها را عوض کرد. او کنار هر تلگرافی روی کاغذ اعلامیه‌ای زده بود و روی آن نوشته بود: «حرف مفت نداریم» یا «حرف مفت زدن ممنوع» اینطوری بود که این عبارت در بین تهرانی‌ها رسم شد.»
تلگرافخانه، شهر موش‌ها
همسایگی با مخروبه‌ای که روزگاری تلگرافخانه شهر بود برای اهالی این کوچه دردسرهایی به همراه دارد. به‌خصوص برای خانواده پارسا. او می‌گوید: «هرچه زودتر باید تکلیف این مخروبه که محل تجمع موش‌ها شده است روشن شود. چند روز پیش یک موش در پله‌های خانه‌ام دیدم.» همسایه‌ها می‌گویند زمین مخروبه تلگرافخانه را یکی از مغازه‌داران همین کوچه خریده است.
دیگر نشانی از ساختمان تلگرافخانه نیست
«قریشی» نام خانوادگی دومین و آخرین خانواده‌ای است که در کوچه تلگرافخانه سکونت دارد. دختر این خانواده قبل از اینکه کلید را در قفل بچرخاند و وارد خانه شود می‌گوید: «بیشتر ساختمان‌های این کوچه و خیابان سعدی تجاری است. حتماً مالک زمین تلگرافخانه هم قصد ساخت پاساژ و مجتمع تجاری در این ملک را دارد.» این خانواده ۱۵ سال ساکن این کوچه هستند و به نداشتن همسایه و زندگی در بین مجتمع‌های اداری و تجاری و مغازه‌ها عادت کرده‌اند. قریشی می‌گوید اسم کوچه را دوست دارد و همیشه این نام برای دوستان و افرادی که نشانی خانه را می‌پرسیدند موضوع جالبی است: «دلم می‌خواست ساختمان تلگرافخانه را می‌دیدم.»
-----------------------------------------------------------------------------------------------
*منتشرشده در همشهری محله منطقه ۱۲ در تاریخ ۱۳۹۴/۰۳/۱۶