همشهری آنلاین-مرضیه موسوی: حالا دیگر خبری از حمام قدیمی نیست اما نام کوچه همچنان حمام‌چال باقی مانده است. البته می‌دانید که در بازار، ۲ کوچه به همین نام وجود دارد؛ یکی در دل بازار پارچه‌فروش‌ها و دیگری کمی پایین‌تر از کوچه حمام سرپولک. این ۲ کوچه بعد از گسترش بازار و مهاجرت ساکنانش تغییرات زیادی کرده‌اند اما هر کدام سرنوشتی متفاوت دارند.
خواندنی‌های بیشتر را اینجا دنبال کنید
محله‌ای وسط بازار
بازار عباس‌آباد و جوی باریکی که کوچه حمام چال را همراهی می‌کند روزانه چند هزار کاسب و خریدار و باربر و رهگذر را در خود جای می‌دهد. مغازه‌های نقلی این کوچه که خیلی‌ها آن را با نام بازار «پارچه‌فروش‌ها» می‌شناسند صاحبانی سالخورده یا میانسال دارند که بیشترشان روزگاری از ساکنان همین کوچه بوده‌اند. به گفته ساکنان قدیمی و کاسبان امروزی کوچه حمام چال تا ۳۰سال پیش تمام ساختمان‌های این کوچه خانه‌های قدیمی و حیاط‌دار بود و اهالی روزگار خوشی در آن می‌گذراندند.
یکی از کاسبان که بیش از ۶۰سال در کوچه حمام چال زندگی و کاسبی کرده است می‌گوید: «تمام این کوچه پر از خانه بود. اگر مغازه‌ای هم در این کوچه دیده می‌شد مغازه‌هایی مثل قصابی و بقالی و نانوایی بود که در هر کوچه و محله مورد نیاز اهالی است. خانه ما در همین کوچه بود. همین‌جا بزرگ شدم و درس خواندم و حوالی همین کوچه مشغول به کار شدم. چه کسی فکرش را می‌کرد محله‌ای به این شلوغی و با این قدمت یک روز بیفتد درست وسط بازار. آینده برای هیچ‌کس روشن و آشکار نیست.»
حمام چال و ۳ حوض کوچکش
در کنار خانه‌های یک و ۲ طبقه کوچه حمام چال، ساختمان‌هایی مثل مسجد، مدرسه، امامزاده و حمام هم به چشم می‌خورد که با مرور زمان کاربری اغلب این ساختمان‌ها تغییر کرده است. «علی بیگی» به طاقه‌های رنگی پارچه مغازه‌اش تکیه می‌دهد و می‌گوید: «درست به جای ساختمان کنونی بانک، حمامی قدیمی بود. برای اینکه حمام راحت‌تر گرم شود آن را پایین‌تر از سطح زمین ساخته بودند. همه حمام‌های قدیمی را این‌طور می‌ساختند. حمام این کوچه ۳ حوض نسبتاً کوچک داشت که مردم به جای استخر از آن استفاده می‌کردند. آن زمان تقریباً همه خانه‌ها بدون حمام بود و همه از حمام‌های عمومی استفاده می‌کردند. ما و بقیه دوستانمان هم حداقل هفته‌ای یکبار به حمام کوچه می‌رفتیم. مزه نوشابه‌های تگری بعد از حمام که پدرم برایمان می‌خرید هنوز یادم است.»
همین حمام و ۳ حوض کوچک آن، دلیل شهرت کوچه به نام «حمام‌چال» است. با وجود گذشت بیش از ۳۰ سال از پایان حضور حمام قدیمی این کوچه در دل بازار هنوز هم این کوچه را با نام کوچه «حمام چال» می‌شناسیم.» حاج «عباس» از اهالی این کوچه می‌گوید: «اغلب کسانی که در این کوچه زندگی می‌کردند کاسب بازار بودند. آدم‌هایی که شاید شهرت زیادی نداشته باشند اما از اینجا تا سر گذر لوطی صالح همه همدیگر را می‌شناختند و با هم سلام و علیکی داشتند.»
به مسجد موقوفه حاج حسین ملک در کوچه اشاره می‌کند که از مهم‌ترین و قدیمی‌ترین بناهای کوچه حمام چال است و هنوز هم کاسبان کوچه، نماز ظهر را مهمان این مسجد هستند. همجواری با آستان امامزاده زین‌الدین(ع) در نزدیکی کوچه حمام چال هم برای همه کاسبان این کوچه بازاری پر از خاطره و روزهای خوش است.
سقف آبی دود خورده
کوچه حمام چال مثل اغلب کوچه‌های پیچ در پیچ و شلوغ و باریک بازار، سقفی از ایرانیت‌های آبی رنگ دارد که به کمک داربست‌های فلزی، آسمانی به رنگ آبی دودخورده و خط‌خطی دارد. چرخ‌های دستی و گاری‌های کوچک باربران، تنها وسیله حمل‌ونقل بار در این کوچه است که تردد عابران را مدام دچار وقفه و سکوت کوچه را خدشه‌دار می‌کند.
«ابوالفضل نایینی» روی صندلی رنگ و رورفته‌ای نشسته و توفیق اجباری‌اش گوش سپردن به هیاهوی گاری‌های دستی است: «آقا برو کنار. آقا مراقب باش! » او می‌گوید: «درست است که چرخ‌دستی‌ها سر و صدای زیادی در این کوچه به وجود می‌آورند. اما حقیقت این است که اگر این باربرها و گاری‌ها نباشند کاسبی ما هم در این بازار لنگ می‌ماند. به همین دلیل صدای آن را تحمل می‌کنیم. مردم و رهگذران هم بد نیست صبر و حوصله خود را بیشتر و مراعات حال باربران را کنند.»
از باربرانی می‌گوید که گاهی چند صدکیلو بار پارچه را روی گاری حمل می‌کنند و برای همین کنترل چرخ‌دستی‌ها و گاری‌های سنگین برایشان کمی سخت می‌شود و اگر مردم حواسشان به آنها نباشد دچار مشکل می‌شوند. شیب کم اما رو به بالای کوچه هم قوز بالا قوز باربران شده و کار را برایشان سخت‌تر می‌کند. گاهی هم که لوله‌ای پوسیده باشد و آبی در گذر جمع شود مشکلات این کوچه باریک و دراز بیشتر می‌شود.
دوباره حمام، دوباره حمام چال
دومین کوچه حمام چال چندان ارتباطی با کوچه‌ای به همین نام در بازار پارچه‌فروش‌ها ندارد. سراغ این کوچه را باید در چهارراه سیروس و پایین‌تر از کوچه حمام سرپولک بگیرید. کوچه حمام چال محله سرپولک کوچه‌ای است قدیمی و رنگ و روباخته که حمام قدیمی آن حالا به پارکینگی برای نگهداری از موتورسیکلت‌ها تبدیل شده و اثری از آثار حمام قدیمی در آن باقی نمانده، جز ارتفاع بنا که کمی از سطح کوچه پایین‌تر است. کوچه، خالی از هر ساختمان خاص است و چند خانه متروکه آن که تبدیل به انباری شده‌اند آرامش خوبی برای معتادان و بی‌خانمان‌ها در این کوچه رقم زده است. معضلی که حالا همه اهالی و کاسبان این کوچه پا به سن گذاشته از آن گله دارند و دلشان می‌خواهد این افراد به سر و سامانی برسند و مهمان ناخوانده کوچه قدیمی‌شان نباشند.
-----------------------------------------------------------------------------------------------
*منتشرشده در همشهری محله منطقه ۱۲ در تاریخ ۱۳۹۴/۰۵/۰۳