همشهری آنلاین-مرضیه موسوی: کوچه «سرطون» گذری باریک و قدیمی درست در همسایگی حمام «نواب» است که هفته گذشته در گشت و گذارهای خبرنگاران همشهری محله در محله امامزاده یحیی(ع) کشف شد؛ کوچه‌ای که به نام آشتی‌کنان معروف است و خط و خال به‌جامانده روی دیوارهای آن، خبر از روزگاری مرفه و سرشار از زندگی در این کوچه می‌دهد. با وجود تغییر بافت کوچه سرطون هنوز درهای چوبی کور با قفل‌های زنگارگرفته دیده می‌شود.
قصه‌های خواندنی تهران را اینجا دنبال کنید
سرطون آب حمام نواب را گرم می‌کرد
خیلی از اهالی ساکن در کوچه سرطون نمی‌دانند که دلیل نامگذاری این کوچه چیست. «ثریا شیخ‌آبادی» کمتر از ۷ سال است که در این کوچه ساکن شده. او می‌گوید: «یکی از همسایه‌ها برایم توضیح داده که سرطون به حمام نواب مربوط می‌شود و محلی بوده که در آن آب حمام گرم می‌شده.» کوچه سرطون، درست پشت حمام واقع شده است.
سرطون، اتاقکی است در پشت‌بام حمام‌های قدیمی که آب قنات اول به آن، وارد و بعد از گرم شدن، راهی خزینه می‌شد. «نصرالله‌حدادی»، تهران‌شناس می‌گوید: «سوختی که در سرطون به کار می‌رفت زغال بود یا فضولات حیوانی. کار در سرطون برای گرم کردن آب حمام کار ساده‌ای نبود و زحمت فراوان داشت. جعفر شهری، مورخ معاصر و تهران‌شناس مشهور یکی از افرادی بود که برای امرار معاش و تأمین هزینه‌های زندگی در سرطون کار می‌کرد.»
زنگ‌های نونوار، دیگر صدای بلبل نمی‌دهد
سرطون، کوچه‌ای باریک است. با خانه‌هایی که روزگاری روی پای خود ایستاده بودند و نقش و نگارهای باقی مانده در آن، خبر از روزهای اوج این کوچه در دل محله امامزاده یحیی(ع) دارد. خانه‌های سالخورده کوچه سرطون این روزها روی دوش هم سوار شده‌اند. دیوارها ترک برداشته و از رطوبت زیاد طبله کرده‌اند. نونوارترین چیزی که در این کوچه به چشم می‌خورد زنگ‌های خانه‌هاست که جای زنگ‌های بلبلی قدیمی نشسته است.
شیخ‌آبادی از ساکنان قدیمی کوچه می‌گوید: «تا ۱۰ سال پیش همه همسایه‌ها را می‌شناختم. اما حالا برخی همسایه‌هایم مهاجر هستند که هر چند وقت یکبار عوض می‌شوند. در گذشته این کوچه‌ها بروبیایی داشتند. همسایه‌ها برای هم جان می‌دادند و از فامیل به هم نزدیک‌تر بودند و در خیر و شر همدیگر سهیم می‌شدند. اما حالا کمتر این اخلاق در محله ما دیده می‌شود و کسی حالی از دیگری نمی‌پرسد.»
کوچه‌هایی برای آشتی
کوچه سرطون یکی از کوچه‌های آشتی‌کنان محله امامزاده‌یحیی(ع) است. باریکی کوچه مجال رد شدن ۲ عابر را همزمان از عرض کوچه نمی‌دهد. به همین دلیل در گذشته اگر افرادی با هم قهر بودند آنها را مجبور به عبور از این کوچه‌ها می‌کردند تا هنگام عبور با هم روبه‌رو شوند و کینه‌ها را کنار بگذارند. حالا در این کوچه همسایه‌ها آنقدر با هم صمیمی نیستند که روزی کارشان به قهر و دلخوری برسد. هیچ‌کدام از خانه‌های قدیمی کوچه سرطون نوسازی نشده و در نتیجه هیچ بخشی از کوچه با عقب‌نشینی، عریض نشده است. کوچه آنقدر باریک است که نمی‌توان با دورخیز کردن و فاصله گرفتن از دیوارهای یک خانه، حیاط آن را دید.
پنجره‌هایی که پوشیده شد
کوچه پر از پنجره‌هایی است که فاصله کمی از زمین دارند و اغلب رو به هم باز می‌شود؛ حدادی می‌گوید: «در گذشته برای ایجاد امنیت در محله‌ها و کوچه‌ها، خانه‌ها را نزدیک و پنجره‌ها را رو به هم می‌ساختند تا اگر اهالی به کمک نیاز داشتند بتوانند همسایه خود را به راحتی خبر کنند. تأمین امنیت اهل خانه دلیل باریکی کوچه‌ها و نزدیکی خانه‌ها به هم بود. به‌خصوص زمانی که هنوز پای روشنایی به کوچه و خیابان‌ها باز نشده بود.»
پنجره‌های رو به کوچه، کوچک و حصاری فلزی جلو آن را پوشانده است. «ابراهیم سخی» می‌گوید: «پنجره خانه‌های یک طبقه معمولاً پایین بود که طی چند سال گذشته پس از چند بار آسفالت، ارتفاع پنجره‌ها پایین‌تر آمده است.» حالا این پنجره‌های کوچک برای حفظ امنیت افراد داخل خانه کور شده و با تکه‌های مقوا یا توری و چیزهای دیگر آن را مسدود کرده‌اند: «همسایه‌ها معمولاً این پنجره‌های رو به کوچه را باز نمی‌کنند و خیلی‌ها برای اینکه کسی شیشه را نشکند آن را با مقوا پوشانده‌اند. شب‌ها نور از پشت شیشه‌های این پنجره‌ها در کوچه می‌تابد و سایه افراد پیدا می‌شود. برای همین بیشتر صاحبخانه‌ها ترجیح می‌دهند شیشه‌ها را بپوشانند تا توجه رهگذران به داخل خانه جلب نشود.»
خاطره‌هایی که هنوز زنده است
کوچه ۱۰۰ ساله سرطون و خانه‌های فرسوده‌اش تلاش می‌کنند که پابه‌پای زمانه پیش بروند. به همین دلیل هم جوی آب باریکی که کوچه را نصف می‌کند از حالت خاکی بیرون آمده و بهسازی شده است تا آب باران به خانه‌ها وارد نشود.
-----------------------------------------------------------------------------------------------
*منتشرشده در همشهری محله منطقه ۱۲ در تاریخ ۱۳۹۴/۰۶/۰۷