روزنامه همشهری؛ گروه خانواده_ رابعه تیموری :کسانی که از نظر اقتصادی ضعیف و متوسط هستند بیشتر غذا را دور می‌ریزند یا طبقه مرفه و کسانی که غم نان ندارند؟ بیشتر چه مواد غذایی دور ریخته می‌شود؟ سرنوشت این غذاها چه می‌شود؟ راهی هست که از دورریز غذا جلوگیری شود؟ این پرسش‌ها و ده‌ها پرسش بی‌پاسخ دیگر سبب شد یک روز پاییزی کفش و کلاه کنیم و چند محله مختلف تهران را زیر پا بگذاریم. در تعدادی از خانه‌های هر محله را بزنیم و از آنها بخواهیم سطل زباله خود را به ما نشان دهند! گفتگو درباره محتویات این سطل‌های زباله و شنیدن صحبت‌های کدبانوهای این خانواده‌ها خالی از لطف نبود:
اولین خانه‌ای که در آن را می‌زنیم در جنوب شهر تهران قرارگرفته است. خانه‌ای قدیمی که لابه لای آپارتمان‌های تازه ساز خیابان با سماجت جا خوش کرده است. سن کدبانوی خانه لااقل ٦٠ سال را رد کرده و به قول خودش یک آشپز تمام‌عیار است. در سطل زباله منزل زبیده اعلمی مواد غذایی مختلف مانند یکی، ٢ کیلو گوجه‌فرنگی کپک‌زده، مقدار زیادی ته دیگ برشته برنج و شیرابه‌های روغن سوخته به چشم می‌خورد. او برای روانه کردن این مواد غذایی به داخل سطل زباله توجیه و برهان‌های زیادی دارد: «چند روز پیش‌دستفروش گوجه‌فرنگی ارزان آورده بود و با جعبه می‌فروخت. وقتی به خانه آوردم دیدم ته جعبه کپک‌زده است. من و همسرم که معده و دندان ته دیگ خوری نداریم و مجبوریم آنها را دور بریزیم. وقتی برای میهمان آشپزی می‌کنم، روغن زیاد می‌ریزم که غذا ترد و خوشمزه شود، ولی بقیه آن را دیگر نمی‌توان استفاده کرد.» کدبانوی خانواده اعلمی به تجربه دریافته که اگر صیفی دست چین بخرد، برای ته دیگ به‌جای برنج موادی مانند سیب‌زمینی را به‌کار ببرد و با انتخاب ظرف کوچک‌تر در آشپزی از روغن کم‌تری استفاده کند دورریز غذا و هم‌چنین هزینه پخت‌وپزش کمتر می‌شود، اما انگار هنوز تصمیم نگرفته شیوه خرید و آشپزیش را تغییر دهد.
کم‌خرید کردن را خست می‌دانند
تا به محله‌ای دیگر سرک بکشیم، تعداد سطل‌های زباله‌ای که در مسیرمان به چشم می‌خورد، کم‌نیست، ولی به هر یک از سر کنجکاوی سرک می‌کشیم انبوهی از نایلون‌های چرب و چیل پیش‌روی ما است که در تعداد زیادی از آنها نان‌های خشک و کپک‌زده به چشم می‌خورد. یکی از بانوان محله می‌گوید: «بیشترین دورریز نان اینجا نان سنگک است که به دلیل پخت نامناسب، خیلی زود سفت می‌شود و کپک می‌زند. قبلا نمکی‌های دوره گرد در محل می‌چرخیدند و نان‌های خشک را برای مصرف دام خریداری می‌کردند، اما حالا نه از نمکی‌ها خبری هست و نه غرفه‌های خرید ضایعات در دسترس هستند که نان‌ها چنین سرنوشتی پیدا نکنند.» در محله تهرانپارس اهالی محل، بانوی خانواده غروی را به صرفه‌جویی می‌شناسند. زهراسادات غروی سطل زباله آشپزخانه اش را که زباله اندکی گوشه آن جمع شده به ما نشان می‌دهد و می‌گوید: «بسیاری از افراد خرید دانه‌ای و دست چین میوه و صیفی‌جات را نشانه خست می‌دانند و بسیار پیش‌آمده که وقتی به فروشنده سفارش خرید چند عدد میوه یا چند قطعه مرغ و گوشت را داده‌ام با تعجب به من نگاه کرده و غرزده است، ولی من توجه نمی‌کنم و حتی برای همراه کردن اهالی محل و همسایه‌ها با خودم هم تلاش کرده‌ام.»
آشپزی برای حیوانات هم دورریز دارند
او همسایه‌ای را سراغ دارد که دورریز غذایی که هر وعده برای سگ و گربه خانگی خود می‌پزد یک سطل زباله را تمام‌وکمال پر می‌کند. غروی می‌گوید: «در گذشته بسیاری از غذاهای دورریز خوراک حیوانات خانگی می‌شدند، ولی الان بعضی از حامیان حیوانات در مورد تغذیه صحیح آنها قوانین عجیب و غریبی گذاشته‌اند که برای تهیه غذای این حیوانات مقدار زیادی از مواد غذایی را هدر می‌دهند! همسایه ما حتی چربی‌ها و قسمت‌های زائد گوشت را برای حیوان نمی‌پزد و آنها را دور می‌ریزد.» در محله‌های شمال شهر به سراغ کسانی می‌رویم که در طبقات پایینی مجتمع‌های مسکونی زندگی می‌کنند تا مجاب کردن آنها برای کشاندن سطل زباله تا حیاط مجتمع خیلی دشوار نباشد. آنیتا لبافی‌نژاد در آشپزی و رسیدگی به‌کارهای منزل به کدبانوی خانواده امیری کمک می‌کند. در سطل زباله آشپزخانه خانواده امیری دسته‌های سبزی و صیفی که انگار پاک نشده به داخل سطل سرازیر شده‌اند خودنمایی می‌کنند. لبافی‌نژاد می‌گوید: «خانم خانه گیاه‌خوار است، ولی مواد غذایی که استفاده می‌کند خیلی زود پلاسیده می‌شوند و باید مواد غذایی تازه برای آشپزی استفاده کنم.» همه اعضای این خانواده ٤ نفره ذائقه یکسانی ندارند و طبخ غذاهای مختلف سبب شده دورریز غذای سفره آنها زیاد شود. لبافی‌نژاد می‌گوید: «بچه‌ها غذای مانده دوست ندارند و وقتی اشتها ندارند یا همراه دوستانشان بیرون غذا می‌خورند مقدار زیادی از غذایی که می‌پزم باقی می‌ماند که با آنها می‌توان یک میهمانی ترتیب داد.»
فرهنگ قدم به قدم اصلاح می‌شود
کشورهایی مانند ژاپن از این خوشنامی برخوردارند که در هر موقعیت اقتصادی و اجتماعی قرار دشته‌اند نام آنها در فهرست کشورهای اسراف کننده مواد غذایی به ثبت نرسیده است. کنجکاوی در مورد رمز و راز خوشنامی مردم این کشور در خودداری از اسراف مواد غذایی ما را به صحبت‌های یوسوکی اوکازاکی معاون مرکز همکاری ژاپن و خاورمیانه می‌رساند که با افتخار عنوان می‌کند صرفه‌جویی و پرهیز از اسراف به‌عنوان یک ارزش در فرهنگ مردم کشورش نهادینه شده وکودکان ژاپنی صرفه‌جویی را از کودکی و در خانه و مدرسه می‌آموزند. مجید جاویدی که سالیان درازی را در این کشور گذرانده می‌گوید: «مردم این کشور بسیاری از عادت‌های تغذیه‌ای صحیح گذشته خود را حفظ کرده‌اند. مثلا در سرویس‌های غذاخوری آنها تعداد ظرف‌های بزرگ به بشقاب‌های سرو که وسط میز می‌گذارند محدود می‌شود و برای صرف غذا از ظروف کوچک استفاده می‌کنند. تنوع در طبخ غذا و کم‌بودن حجم آنها از ویژگی‌های آشپزی مادران ژاپنی است. آنها رعایت این اصول را باعث حفظ سلامتی و پرهیز از پرخوری فرزندان خود می‌دانند.»
راه‌حل‌های خلاقانه
بهروز حقیقی که در زمینه روش‌های تغییر الگوی مصرف مواد غذایی مطالعات زیادی دارد، می‌گوید: «در بسیاری از کشورها مانند کشور ما جمعیت‌های مردمی فعال شده‌اند که با تحویل گرفتن غذای اضافه منازل و رستوران‌ها و رساندن آنها به‌دست افراد نیازمند به بهبود الگوی مصرف بپردازند. در میان فعالان صنف عرضه غذای بعضی از کشورها هم در این زمینه خلاقیت‌هایی به خرج داده‌اند که نمونه آن را در عرضه غذای یکی از کارآفرینان سعودی به نام مشعل الخراشی می‌بینیم که با تغییر دیزاین غذا حجم کم‌تری از غذا را عرضه و در هزینه و مصرف مواد غذایی صرفه‌جویی می‌کند، اما درآمد و مشتریان بیشتری جذب می‌کند.» این کارشناس تغذیه معتقد است این الگوهای مصرف را در فضای خانواده نیز می‌توان استفاده کرد.
چند پیشنهاد
پیشنهادات زیر توصیه های مینا کریمی کارشناس علوم تغذیه و استاد دانشگاه برای کدبانوهای خانواده است که به کاهش دورریز غذای خانگی کمک می‌کند:
• مواد غذایی را به مقدار مورد نیاز تهیه کنید و پس از تهیه فهرستی از مواد غذایی مورد نیاز هفتگی یا روزانه خود به خرید بروید.
• ماندن مواد غذایی در یخچال کیفیت آنها را کاهش می‌دهد و باعث دورریز آنها می‌شود، روش‌هایی مانند نگهداری در فریزر، تهیه رب، کم‌پوت و... را برای جلوگیری از فاسدشدن مواد غذایی امتحان کنید.
• زمان بسته‌بندی مواد غذایی را با برچسب مشخص کنید تا در زمان مناسب مصرف شوند
• برای حفظ سلامت اعضای خانواده استفاده از همه مواد غذایی ضرورت دارد و شما به‌عنوان کدبانوی خانواده با اصلاح ذائقه غذایی اعضای خانواده می‌توانید علاوه بر حفظ سلامتی آنها، درکاهش دورریز مواد غذایی هم نقش داشته باشید.