همشهری آنلاین: همسرت را که دیدی تشکر کردی بابت تحمل همه‌ی رنج‌ها و شب‌بیداری‌های دردناک و بی‌قراری و احساس منتشرشونده‌ی بی‌تابی در وجودش و صبری که در آن نه‌ماه، برای پروراندن کودکی سالم در رحم امن خود بر خویش هموار کرده بود. حالا سال‌ها از آن زمان گذشته است و فرزندتان جوانی برومند شده اما همسرت به عارضه‌ای دچار شده است که ناگزیر باید با جراحی، رحمش را خارج کنند و تو همچنان به جاودانگی رنج‌های مادرانه می‌اندیشی و از چشم‌های پرسشگر و جویای همسرت، چشم می‌دوزی به درخت سیب پر از میوه که با وقار در حیاط بیمارستان ریشه در خاک دارد.
بیماری‌های رحم گاهی اوقات در صورتی که به‌موقع درمان نشوند، فرد مبتلا را دچار عوارض بسیار می‌کنند و حتی گاهی می‌توانند موجب بروز سرطان شوند؛ امری که متأسفانه در کشور ما نسبت به دهه‌های پیشین رشد داشته است. یکی از آخرین اقداماتی که برای درمان بیماری انجام می‌شود، برداشتن رحم است که البته مانند بسیاری از بیماری‌های دیگر که با جراحی بهبود می‌یابند، ممکن است عوارضی هم داشته باشد که مهم‌ترین و تلخ‌ترین آن‌ها پایان امکان بارداری از سوی زنانی است که مورد عمل قرار گرفته‌اند. دراین‌باره با دکتر بهاره‌تقوی، متخصص زنان و زایمان، به گفت‌وگو نشسته‌ایم تا درباره‌ی بیماری‌هایی که درمانشان با برداشتن رحم میسر می‌شود، بیشتر بدانیم.
سرطان دهانه‌ی رحم چگونه اتفاق می‌افتد و افراد با مشاهده‌ی چه نشانه‌هایی باید به متخصص مراجعه کنند؟
سرطان سرویکس یا دهانه‌ی رحم سومین سرطان شایع در ناحیه‌ی تناسلی زنان است، سرطان دهانه رحم در بانوان هنگامی اتفاق می‌افتد که سلول‌های غیرطبیعی در قسمت پایین رحم به تعداد زیاد رشد و تکثیر شوند. علت اصلی به وجود آمدن این سرطان، ویروس پاپیلومای انسانی است که جزء یک گروه بزرگ از ویروس‌ها به شمارمی‌آید. از علائم سرطان دهانه‌ی رحم می‌توان به خونریزی ناحیه‌ی تناسلی بین دوره‌های عادت‌ماهانه، ترشحات غیرطبیعی از ناحیه‌ی تناسلی، خونریزی بعد از یائسگی، خونریزی و درد هنگام برقراری رابطه‌ی زناشویی و دردهای شکمی اشاره کرد. بیشترین افرادی که در معرض ابتلا به سرطان دهانه‌ی رحم هستند زنان سیگاری، زنانی که حاملگی‌های پشت سر هم و به‌دفعات زیاد داشته‌اند و نیز زنانی که هرگز بارداری را تجربه نکرده‌اند و در سنین بالای چهل‌وپنج‌سالگی به سرمی‌برند، کسانی که مدت‌زمانی طولانی از قرص‌های ضدبارداری استفاده کرده‌اند و همچنین خانم‌هایی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند، هستند. برای تشخیص اولیه‌ی این سرطان از تست پاپ‌اسمیر استفاده می‌شود که خانم‌ها می‌توانند از بیست‌ویک سالگی آن را انجام دهند. در مراحل بعدی، نمونه‌برداری انجام می‌شود که شامل برداشتن قسمتی از بافت دهانه‌ی رحم و بررسی آزمایشگاهی آن خواهد بود و در صورت مثبت بودن جواب آزمایش‌ها، درمان سرطان دهانه‌ی رحم با انجام روش‌هایی چون جراحی، پرتودرمانی و شیمی‌درمانی انجام می‌شود. درصورتی‌که این سرطان زود تشخیص داده شود، قابل‌درمان خواهد بود.
دلایل اصلی برداشتن و خارج کردن رحم در مورد برخی از خانم‌ها چیست؟ چه عواملی می‌تواند این اقدام را ضروری کند؟
برخی از علامت‌های شایع این اقدام، روی دادن خونریزی‌های بدون زمان و نامنظمی است که در رحم و بیشتر در زنان ۴۰ سال به بالا رخ می‌دهد. چنین بیماری مشخصی علل مختلفی دارد که معمولا با مصرف داروهای مناسب مشکل حل می‌شود ولی در برخی اوقات نیز درمان‌های دارویی جواب نمی‌دهد و فرد دچار عارضه نیاز به جراحی دارد که می‌توان به عللی چون دیابت و فشارخون اشاره کرد.
در برخی اوقات البته دلایل دیگری نیز نقش دارند که از میان آن‌ها باید به افتادگی حاد رحم و مثانه اشاره کرد که اگر این عارضه‌ها در زمان مناسب درمان نشوند، نیاز به برداشتن رحم ضروری است و با جراحی معمولی درمان نمی‌شود. این بیماری نشانه‌های مشخصی چون دردهای شدید لگنی، علائم ادراری و بسیاری موارد دیگر دارد که می‌توان با اعمال این‌گونه جراحی‌ها از شدت درد کم کرد.
دردهای لگنی به دلیل وجود واریس یا اختلالات عروقی دیگر در وریدهای لگنی هم ایجاد می‌شود که گاهی به دلیل زیاد بودن درد و عدم پاسخ گرفتن از مصرف مسکن‌های تجویز شده، جراحی برداشتن رحم هم ممکن است تجویز شود که باید گفت چنین شیوه‌ی درمانی آن‌قدرها هم سودمند نیست. از دلایل دیگر که موجب ضروری شدن جراحی رحم می‌شود، باید به بدخیمی‌ها یا سرطان‌های رحم، دهانه رحم یا تخمدان‌ها اشاره کرد.
همچنین عارضه‌ی دیگری که با برداشتن رحم و تخمدان‌ها خاتمه می‌یابد، بیماری اندومتریوز است. در این بیماری، بافت داخلی رحم در لگن، تخمدان‌ها، لوله‌ها و نیز روده‌ها گسترش یافته و موجب دردهای شدید لگنی به ویژه چند روز پیش از آغاز دوران قاعدگی می‌شود. البته این‌جا باید به این مسئله اشاره کنم که بر خلاف تصور عامه‌ی مردم، برداشته شدن رحم اصلا تأثیری در کاهش میل‌جنسی ندارد.
از علل دیگر، دردهای شدید زمان عادت‌ماهانه است که به درمان‌های دارویی پاسخ نمی‌دهد و تنها راه باقیمانده، جراحی است.
در عفونت‌های لگنی شدید که منجر به ایجاد آبسه در تخمدان می‌شود، در مواردی که با آنتی‌بیوتیک نتوان جان بیمار را نجات داد، اقدام به جراحی می‌کنیم.
از بیماری‌های دیگر رحمی می‌توان به آدنومیوز اشاره کرد. در این بیماری خانم میانسال با خونریزی‌های طولانی و درد شدید در دوران قاعدگی مراجعه می‌کند. چنانچه این بیماری تشخیص داده شود، درمان دارویی ندارد و در نهایت تنها راه درمان، جراحی و برداشتن رحم است.
پزشک زنان در موارد اورژانسی مانند خونریزی شدید پس از زایمان نیز مجبور به خارج کردن رحم برای کنترل خونریزی است و هدف نجات جان مادر است.
مهم‌ترین شیوه‌های برداشتن رحم کدام‌ها هستند و اساسا شیوه‌ی مناسبی در این زمینه توصیه شده است؟
از سه روش برای برداشتن رحم اقدام می‌کنند که در روش ابتدایی از راه شکم و با برش‌های ویژه جراحی می‌شود، دوم از راه واژن و بدون برش‌های شکمی است که میزان عوارض را تا حد زیادی کاهش می‌دهد و روش سوم لاپاراسکوپی یا همان جراحی با حداقل برش است که مزیت‌های ویژه‌ای دارد و در برخی بیماران خاص قابل جراحی است. اما برترین روش، جراحی از طریق واژن است و در صورتی که بیمار شرایط آن را داشته باشد، انجام می‌شود.
بعد از اقدام به جراحی چه مراقبت‌هایی ضروری است؟ عوارض اصلی این جراحی چیست؟
معمولا توصیه‌های مشخصی دراین‌باره از سوی پزشکان تجویز می‌شود مثل این‌که پس از عمل برداشتن رحم داروهای تجویز شده توسط پزشک را استفاده کرده، در صورت استفاده از پانسمان ضدآب مراقبت لازم از زخم انجام شود و از رسیدن آب به محل جراحی جلوگیری شود. لخته شدن خون در رگ‌ها، عفونت، خونریزی شدید و حساسیت به داروهای بیهوشی، چند مورد از شایع‌ترین عوارض جراحی هستند.
پیشنهاد می‌شود تا در روز سوم، پانسمان روی زخم را برداشته و پس از یک دوش کوتاه و ایستاده، زخم محل عمل را با شامپو و ترجیحا شامپو بچه شسته و با سشوار نیز خشک کرد. همچنین بین روزهای هفتم تا دهم پس از عمل، به پزشک معالج مراجعه شود در صورت بروز هرگونه تب، تورم، ترشح و کبودی موضع عمل یا خونریزی واژینال، پزشک را باید مطلع کرد.
بین این جراحی و نیز ازدیاد وزن ارتباطی وجود دارد یا به طور کلی اضافه‌وزن در زمره‌ی عوارض این جراحی قرار می‌گیرد؟
ارتباطی بین برداشتن رحم با افزایش فشارخون و ازدیاد وزن وجود ندارد. این تغییرات پس از چهل‌وپنج سالگی و در سنین یائسگی ایجاد می‌شود و با توجه به این‌که اغلب برداشتن رحم نیز در این سنین اتفاق می‌افتد، بیماران به غلط این مشکلات را به برداشتن رحم نسبت می‌دهند، در صورتی که این مشکلات ربطی به این عمل جراحی ندارند.
اما تحقیقات پژوهشگران نشان می‌دهد زنانی که با عمل جراحی، رحمشان را در می‌آورند، در مقایسه با سایر زنان از افسردگی بیشتری رنج می‌برند. زنانی که تحت عمل هیستروکتومی قرار می‌گیرند، با عوارض دوران یائسگی نیز دست‌وپنجه نرم می‌کنند که مشخصه‌ی بارز آن، تغییرات محسوس خلق‌وخو است.
شیوه‌های تکمیل بهبود پس از عمل چیستند و چه شیوه‌هایی را توصیه می‌کنید؟
بیمار بعد از برداشتن رحم ممکن است احساس کمبود کند و ناراحت شود که دیگر نمی‌تواند بچه‌دار شود. از طرفی شما درمی‌یابید که علائم شما برطرف شده و احساس بهبود و شانس ادامه‌ی زندگی را دارید. تسکین علائم می‌تواند بر کیفیت زندگی شما تأثیر بسیاری بگذارد. برای غلبه بر ناراحتی و پشیمانی بعد از عمل، بهترین راه، اطمینان از انتخاب صحیح است.
در یک کفه‌ی ترازو علل ضرورت برداشتن رحم و در کفه‌ی دیگر عدم قدرت باروری را قرار دهید و قبل از انجام جراحی مطمئن شوید که هیسترکتومی برای شما بهترین است. با پزشک خود صحبت کنید و اگر در لزوم آن شک دارید، نسبت به درخواست راه‌حلی دیگر، تردید نکنید. طی هیسترکتومی، پزشک با عمل جراحی، رحم شما را از لوله‌های تخمدانی، تخمدان‌ها و واژن جدا می‌کند. هیسترکتومی برای خانم‌هایی مطلوب است که دیگر قصد بچه‌دار شدن ندارند و از به‌کاربردن درمان‌های بی‌نتیجه و متعدد هم خسته شده‌اند.
اما گویا گاهی برداشتن رحم برای جلوگیری از دچار شدن به سرطان است.
باید بدانیم که جراحی برداشتن رحم، نخستین راه‌حل برای درمان عارضه‌ای که دچار آن هستند، محسوب نمی‌شود. ممکن است پزشک با توجه به شرایط بیمار، اول روش‌های درمانی دیگر، به ویژه دارودرمانی را به فرد پیشنهاد کند. برای مثال، در مبتلایان به آندومتریوز و میوم استفاده از قرص‌های پیشگیری از بارداری زیر نظر پزشک، می‌تواند تا حدی شدت خونریزی و درد لگن را کنترل کند، ضمن این‌که در مواردی می‌توان این عمل را به تأخیر انداخت تا فرد ابتدا باردار شود و سپس اقدام به برداشتن رحم کند. در صورتی که برداشتن فوری رحم، ضرورت داشته باشد و عملکرد طبیعی تخمدان‌ها حفظ شود، می‌توان تخمک را خارج کرد و با استفاده از رحم جایگزین یا اجاره‌ای، آن را پرورش داد.
ارتباط این جراحی با یائسگی چگونه است و چه میزان تأثیر دارد؟
این‌که بعد از انجام عمل جراحی فرد یائسه شود یا نه، به نوع عمل جراحی بستگی دارد. یائسگی زمانی رخ می‌دهد که عملکرد تخمدان‌ها کاهش پیدا کرده و دیگر هورمون استروژن ساخته نشود و این مسئله ارتباطی به این‌که فرد خونریزی ماهانه دارد یا نه، پیدا نمی‌کند. پس برداشتن رحم، لزوما به این معنا نیست که فرد، دچار یائسگی زودرس هم بشود اما در بعضی موارد، در حین هیسترکتومی علاوه بر رحم، تخمدان‌ها نیز از بدن خارج می‌شوند که در این حالت بروز یائسگی اجتناب‌ناپذیر است.
در این حالت فرد ممکن است در معرض عوارض یائسگی مثل گرگرفتگی، قرار بگیرد یا زمینه‌ی ابتلا به پوکی استخوان فراهم شود؛ بنابراین بعد از هیسترکتومی همراه با برداشتن تخمدان‌ها، ممکن است هورمون درمانی و استفاده از مکمل‌های کلسیم و ویتامین D ضروری باشد. از طرف دیگر چون سطح هورمون‌هایی که از تخمدان ترشح می‌شده، پایین می‌آید و سوخت‌وساز بدن کم می‌شود، تعدیل کالری دریافتی روزانه و انجام ورزش و فعالیت بدنی هم برای پیشگیری از اضافه‌وزن ضروری است.
برداشتن رحم یا هیسترکتومی چه زمانی الزامی می‌شود؟
بیش از یک پنجم بانوان در زندگی خود عمل هیسترکتومی را امتحان می‌کنند و باید گفت که این عمل در میان زنان دنیا بسیار معمول است. هیسترکتومی تقریبا در همه‌ی انواع سرطان رحم و یا سرطان دهانه‌ی رحم ضروری است و اغلب در مورد سرطان تخمدان هم تجویز می‌شود. با این حال اکثر عمل‌های هیسترکتومی‌در بانوانی صورت می‌گیرد که سرطان نداشته اما به دلیل خونریزی و درد شدید در رحم ترجیح می‌دهند رحم خود را بردارند. این‌گونه عمل‌های جراحی برای زنانی مناسب است که تمایلی به بارداری در آینده نداشته باشند. هیسترکتومی معمولا یکی از گزینه‌های درمانی در زنان مبتلا به فیبروئید، اندومتریوز، بیماری التهابی لگن یا دوره‌های سنگین قاعدگی است. برای زنانی که به پرولاپس رحم نیز مبتلا هستند، ممکن است پزشک برای ترمیم پرولاپس از هیسترکتومی استفاده کند.
شش نکته‌ی مهم در مورد جراحی رحم
۱ -برای شناسایی دلایل آزمایش بدهید
بهترین د لیل برای هیسترکتومی توسط پزشک تشخیص داده می‌شود، ولی در افرادی که خونریزی بیش از حدی دارند و غیرقابل‌تحمل است انجام می‌گیرد. دلایل دیگر این‌که چرا هیسترکتومی توصیه می‌شود عبارتند از پارگی رحم هنگام زایمان، فیبروئید، پرولاپس رحم، اندومتریوز، عفونت‌های رحمی، آدنومیوز، التهاب لگن یا رشد تومورهای سرطانی. بیشتر خانم‌ها در سنین جوانی این کار را انجام می‌دهند.
۲- انواع بیماری را بشناسید
انواع مختلفی که توسط متخصص انتخاب می‌شود شامل حذف کل رحم و دهانه‌ی رحم است. حذف لوله‌های فالوپ، رحم، دهانه‌ی رحم همراه با تخمدان‌ها در صورت لزوم هیسترکتومی که شامل برداشتن رحم بدون دهانه‌ی رحم است انواع متنوع از هیسترکتومی نیز وجود دارد.
۳- عوارض جانبی هیسترکتومی چیست؟
هیسترکتومی، می‌تواند برای زنانی که دارای غده‌های سرطانی در رحم خود هستند بسیار تسکین‌دهنده باشد. یا برای آن دسته از زنانی که خونریزی غیرقابل‌کنترل و یائسگی را تجربه می‌کنند کاربرد دارد. عوارض جانبی آن عبارتند از:
نوسانات خلقی ناشی از عدم تعادل هورمونی، عفونت‌های دستگاه ادراری، پوکی استخوان، افزایش وزن، بیماری‌های قلبی و خستگی کلی.
۴- جایگزین‌ها را استفاده کنید
تحقیقات مدرن نشان داده است که که بسیاری از زنان هیسترکتومی را برای برطرف‌شدن ناراحتی‌های دوران یائسگی انجام می‌دهند. جایگزین‌هایی برای کنترل خونریزی زیاد، پرولاپس رحم و فیبروئیدها از طریق داروهای خوراکی و تکنیک‌های دیگر وجود دارد.
۵- مراقب سابقه‌ی سرطان باشید
تخمدان‌ها اندام‌های مهم باروری در زنان هستند و تأثیر مشخصی بر هیسترکتومی دارند. اگر ردپای خانوادگی سرطان رحم را شناسایی کرده‌اید، تا رسیدن به سن یائسگی باید از این عمل جلوگیری کنید.
۶- از خودتان حسابی مراقبت کنید
اگر شما به هیسترکتومی دچار هستید، باید به دستورهای پزشک و مراقبت پس از عمل به شکل کامل توجه کنید. نباید وسایل سنگین را بعد از عمل بلند کنید.
استراحت به اندازه‌ی کافی، نوشیدن مقدار زیادی آب برای جلوگیری از یبوست و به دنبال آن انجام ورزش پیشنهادی توسط پزشک معالجتان.