همشهری آنلاین – مریم سرخوش: بر اساس بند الحاقی ۵ ماده ۷۳ لایحه برنامه هفتم توسعه قرار است برای انواع سیگار مالیات در نظر گرفته شود، مالیاتی که منجر به افزایش قیمت این محصول خواهد شد اما به گونه‌ای نیست که چندان تفاوتی در قیمت محصول دخانی داشته باشد. با این که دلیل اصلی گرانی سیگار کاهش مصرف عنوان می‌شود اما بسیاری تاکید می‌کنند که علاوه بر گرانی باید اقدامات دیگری هم برای کاهش عرضه، تقاضا و مصرف در نظر گرفته شود.
این در حالی است که مطالعات منتشر شده در سال ۲۰۱۹ میلادی هم نشان می‌دهد به طور کلی میزان مصرف جهانی سیگار در حال کاهش و شیوع مصرف آن از ۲۷/۸ درصد جمعیت جهان در ۱۹۹۰ به ۱۹/۶ درصد در ۲۰۱۹ رسیده، اما یک خبر بد هم وجود دارد، این که هر چند میزان مصرف سیگار کاهش یافته، اما با توجه به رشد کلی جمعیت جهان، تعداد افراد سیگاری در حال افزایش است. به همین دلیل کشورها اقدامات متفاوتی در مبارزه با مصرف دخانیات و این اپیدمی در نظر گرفته‌اند و برای کاهش مصرف سیگار علاوه بر افزایش مالیات بر دخانیات سختگیری‌های دیگری هم در نظر گرفته‌اند. اما این اقدامات در کشورهای در حال توسعه چندان مورد توجه نیست و این روند افزایشی قابل توجه است. به طوری که سازمان جهانی بهداشت پیش‌بینی کرده که ایران هم تا سال ۲۰۲۵ جزو کشورهای اول دنیا در مصرف دخانیات خواهد شد.
حذف تبلیغ مستقیم سیگار
با این حال وزارت بهداشت به دنبال کاهش مصرف و تقاضای دخانیات است و در این باره راهکارهای متعددی را برنامه‌ریزی کرده است. رئیس دبیرخانه ستاد کشوری کنترل دخانیات وزارت بهداشت درباره راهکارهایی که منجر به کاهش مصرف دخانیات می‌شود، به همشهری آنلاین گفت: ما تعدادی راهکار مبتنی بر کاهش تقاضا داریم که موثرترین آن همین بحث مالیات است. اما در کنار آن بحث تبلیغ، ترویج و حمایت مالی از دخانیات هم مطرح است. اینها سه موضوعی است که در بحث تبلیغ می‌گنجد و باید ممنوعیت جامع آن وجود داشته باشد.
مهندس بهزاد ولی‌زاده با بیان این که دو تبلیغ مستقیم و غیرمستقیم درباره دخانیات داریم، درباره تبلیغات مستقیم اظهار کرد: زمانی که سیگار در معرض دید عمومی قرار بگیرد یا برخی پیشنهادات برای فروش ارزان‌تر مطرح شود، تبلیغ مستقیم درباره سیگار صورت می‌گیرد. در این باره گاهی دیده می‌شود پیشنهاد خرید ۴ بسته و یک بسته رایگان از سوی فعالان این حوزه وجود دارد یا قفسه‌های تبلیغاتی در برخی مغازه‌ها برپا می‌کنند که منجر به ترویج مصرف و فروش بیشتر می‌شود.
محصول مرگ‌آور تولید و در کارهای عام‌المنفعه شرکت می‌کنند
ولی‌زاده با بیان این که بخشی از تبلیغ هم به حمایت‌های مالی از سوی صنایع دخانی مرتبط است، عنوان کرد: بخشی از صنایع دخانی تولید این محصول را انجام می‌دهند اما از سوی دیگر حمایت‌های مالی در برخی کارهای اجتماعی، اقتصادی و بهداشتی را برعهده می‌گیرند. این اقدام آنها اینطور وانمود می‌شود که علاوه بر تولید یک محصول منجر به مرگ افراد، اما کارهای عام‌المنفعه هم انجام می‌دهند. این کار ممنوع است و دولت‌ها نباید اجازه دهند که این صنایع در امور مربوط به مسئولیت‌های اجتماعی اینگونه رفتار کنند که اذهان عمومی را گمراهی بکشاند.
این مسئول با اشاره به انواع تبلیغات غیرمستقیم درباره سیگار هم بیان کرد: این مساله در شبکه نمایش خانگی و فضای مجازی به وفور دیده می‌شود. چندی پیش مطالعه‌ای از سوی مرکز پیشگیری از دخانیات انجام شد که با بررسی صحنه‌های مصرف دخانیات در ۳۰۰ فیلم و طی ۳ دهه نشان داد که این مساله مصرف سیگار در میان بازیگران زن و مرد را افزایش داده است. در این مطالعه عنوان شد که در دهه دوم مصرف سیگار در بازیگران مرد ۲ برابر و در بازیگران زن ۴ برابر و در دهه سوم مصرف سیگار در مردان ۴ و در خانم ها ۱۰ برابر شده است.
غربالگری رایگان مصرف دخانیات
ولی‌زاده با تاکید بر این که باید به مردم کمک کنیم تا دخانیات را ترک کنند و این یکی از وظایف دولت‌هاست عنوان کرد: بر این اساس در مراکز خدمات جامع سلامت وزارت بهداشت غربالگری‌های مرتبط با این حوزه به صورت رایگان انجام می‌شود. در صورتی که خود افراد اعلام کنند مصرف‌کننده هستند، به صورت رایگان خدمات ترک سیگار به آنها ارائه می‌شود. مطالعات هم نشان می‌دهد که یک نفر از هر دو نفر مصرف‌کننده تمایل به ترک دارد اما موفق نمی‌شود و در این باره باید مهارت‌های رفتاری به آنها آموزش داده شود یا در صورت وابستگی شدید، به آنها کمک دارویی شود.
وی درباره ارائه این خدمات در بخش خصوصی هم بیان کرد: پزشکان این بخش آموزش‌های لازم را دیده‌اند اما مراکز خصوصی برای ترک دخانیات هنوز به صورت جامع راه‌اندازی نشده‌اند. معاونت درمان وزارت بهداشت پیگیر است که پروتکل‌های مربوط به فعالیت بخش خصوصی در این حوزه را نهایی و ابلاغ کند.
۴۰۳۰ راه ارتباطی ترک سیگار
رئیس دبیرخانه ستاد کشوری کنترل دخانیات وزارت بهداشت با اشاره به راه‌اندازی یک راه ارتباطی برای دریافت این خدمات بیان می‌کند: شماره تلفن ۴۰۳۰ در این باره راه‌اندازی شده و با شماره‌گیری عدد ۵ پس از برقراری تماس با ۴۰۳۰ کلیه افراد می‌توانند برای ترک دخانیات مشاوره تلفنی بگیرند. کارشناسان آموزش‌دیده مشاوره‌های لازم به این افراد ارائه می‌کنند. البته اگر فرد وابستگی زیادی به دخانیات داشته باشد به نزدیک‌ترین مرکز جامع خدمات سلامت برای دریافت خدمات درمانی مستقیم راهنمایی می‌شوند.
او درباره این که آیا این غربالگری‌ها تاکنون موفق و منجر به ترک مصرف سیگار شده است، بیان کرد: تنها نقطه ضعف موجود این است که درباره افراد با وابستگی بالا، زمانی که به مرحله دارودرمانی می‌رسد، دریافت دارو رایگان نیست و مشمول هزینه می‌شود. البته اگر روانپزشک این دارو را تجویز کند، دارو به صورت رایگان در اختیار فرد قرار می‌گیرد اما در غیراینصورت مشمول بیمه نخواهد بود. اما نکته مهم اینجاست که با وجود همین هزینه هم فواید ترک سیگار آنقدر قابل توجه است که جبران این هزینه را خواهد کرد و از هزینه‌های سنگین بیماری و حتی مرگ جلوگیری می‌کند.
میوه‌های پرفایده روی بسته‌های تنباکو
این مسئول با تاکید بر این که یکی دیگر از راهکارهای کاهش مصرف هشدار و آموزش درباره مضرات دخانیات است، بیان کرد: بخشی از این هشدارها پیام‌هایی است که باید روی محصولات دخانی درج شوند و در هر دوره هم افراد مصرف‌کننده باید پیام‌های جدید دریافت کنند. البته مدت زمان زیادی است که این پیام‌ها به روز نشده‌اند و به دنبال این هستیم که تعدادی تصاویر جدید از سوی وزارت بهداشت به وزارت صنعت ابلاغ شود. اما در این باره ما با بحث بسته‌بندی این محصولات هم مواجه هستیم که به نوعی حالت تبلیغاتی روی خودشان دارد، این مساله به ویژه روی بسته‌های تنباکو بیشتر دیده می‌شود که با اسم‌های میوه نامگذاری شده‌اند.
ولی‌زاده ادامه داد: در بسته‌های تنباکو انواع میوه‌های پرفایده روی جعبه‌ها درج شده‌اند و این تبلیغ باید حذف شود. از سوی دیگر بسته‌بندی سیگارها هم در سایزهای باریک و شکیل انجام می‌شود و طراحی آنها به گونه‌ای است که حتی نوع مصرف‌کننده را هم تعیین می‌کنند. این بسته‌بندی‌ها خانم‌ها و جوانان را به استفاده از سیگارهای باریک ترغیب می‌کند چون این ذهنیت غلط را در آنها رواج داده که هر قدر سیگار باریک‌تر باشد منجر به کاهش وزن می‌شود یا آسیب کمتری دارد. این نوع بسته‌بندی‌ها گمراه‌کننده هستند و باید عوض شوند. در این باره پروتکل جدیدی برای بسته‌بندی استاندارد نوشتیم که باید از سوی وزارت صنعت اجرا شود تا بسته‌بندی محصولات دخانی شکل یکسانی داشته باشند.
تخلفی که پروانه فروش را باطل می‌کند
رئیس دبیرخانه ستاد کشوری کنترل دخانیات وزارت بهداشت راهکار دیگر را مرتبط با حوزه عرضه عنوان کرد و افزود: در عرضه محصولات دخانی چند نکته دارای اهمیت است. این که فروش دخانیات باید طبق ضوابطی انجام شود. از جمله این که محصولات دخانی قاچاق به هیچ عنوان نباید فروخته شوند. فروش نخی و زیر ۱۸ سال هم باید ممنوع شود. در این باره حتی جایگزینی کشت توتون هم مطرح است که شاید منتهی به کاهش مصرف نشود، اما جزو راهکارهای مبتنی بر کاهش عرضه است که باید کشورها اجرا کنند.
به گفته ولی‌زاده در بحث محصولات دخانی قاچاق، فروش زیر ۱۸ سال و نخی و دیگر الزامات، دستورالعملی تدوین شده که کلیه فروشندگان باید آنها را به صورت کامل اجرا کنند. در این دستورالعمل آمده است که هر یک از الزامات اجرا نشود، پروانه فروش محصولات دخانی آن واحد صنفی باطل می‌شود. این مساله باعث می‌شود افراد فعال در این حیطه، از قانون تمکین کنند و در اجرای آن همراه باشند. آنها می‌دانند اگر این مجوز را نداشته باشند، حاشیه سود فروش محصولات دخانی را هم از دست خواهند داد. بنابراین اجرای قانون را به همان نسبت سودی که روی محصولات دخانی برنامه‌ریزی کرده‌اند باید مورد توجه قرار دهند.
کسی حق ندارد در اماکن عمومی سیگار بکشد
ولی‌زاده گفت: یکی از مباحث مهم در کاهش مصرف دخانیات مبحث محفاظت از مردمی است که در معرض دود دخانیات قرار می‌گیرند. ثابت شده حدود ۱۰ تا ۲۰ درصد مرگ ناشی از مصرف دخانیات برای کسانی است که در مواجهه با دود آن قرار می‌گیرند، یعنی از ۶۰ هزار مرگ سالانه در کشور، حدود ۱۲ هزار نفر قربانیان مصرف دخانیات از سوی دیگران هستند. این در حالی است که طبق تبصره ماده ۱۳ قانون جامع کنترل دخانیات افراد در هیچ در امکنه و وسایل نقلیه عمومی، فروشگاه‌ها، اماکن آموزشی و ورزشی و... به هیچ عنوان افراد اجازه مصرف دخانیات را ندارند.
وی در پاسخ به این سوال که چرا این قانون اجرایی نشده و شاهد مصرف انوع دخانیات در تمامی فضاهای عمومی هستیم، بیان کرد: اجرای این قانون باید از سوی اتحادیه‌ها نظارت شود و ما هم در سیستم نظارتی وزارت بهداشت آن را انجام می‌دهیم. اما مشکل اینجاست جرائمی که برای این تخلفات در نظر گرفته می‌شود، بسیار ناچیز است و فرد پس از پرداخت جریمه دوباره به تخلف خودش ادامه می‌دهد. سایر دستگاه‌های نظارتی و حوزه صنعت باید روی این مساله توجه داشته باشند، چون فرد مصرف کننده دخانیات تنها به خودش آسیب نمی‌زند بلکه دیگران را هم دچار آسیب می‌کند. افراد هم از حقوق خودشان باخبر نیستند و نسبت به مصرف دخانیات توسط دیگران اعتراض و مقابله نمی‌کنند.
این مسئول افزود: در کشورهایی که قانون به درستی اجرا می‌شود، کسی حق ندارد با سیگار روشن در معابر عمومی تردد کند. اما در معابر عمومی ما این اتفاق رخ می‌دهد و بدون توجه به شرایط خاص افراد، مثل مادران باردار، سالمندان و... مصرف سیگار ادامه دارد و بسیار آسیب‌زاست. مطالعات نشان داده که نزدیک به ۴۰ درصد نوجوانان ۱۳ تا ۱۵ سال در معرض مواجهه با دود سیگار قرار دارند و این عدد برای گروه سنی بالای ۱۸ سال تقریبا هم همین است. این نشان می‌دهد که افراد در منزل و محل کار در آسیب جدی مصرف دخانیات دیگران قرار دارند و باید در این زمینه اطلاع‌رسانی گسترده‌ای انجام شود.
به گفته ولی‌زاده در این باره شماره ۱۹۰ برای شکایت مردمی در نظر گرفته شده و مردم می‌توانند شکایت‌های خودشان نسبت به مصرف دخانیات در اماکن عمومی را گزارش کنند تا کمکی به سیستم بازرسی و نظارت وزارت بهداشت داشته باشد.
امکان ندارد ریه فرد سیگاری سالم باشد
ولی‌زاده درباره این که برخی مردم تصور می‌کنند با وجود چند سال مصرف سیگار اما ریه سالمی دارند و این مساله حتی در تست‌های مرتبط هم ثابت شده، عنوان کرد: چنین تصوری کاملا اشتباه است. دخانیات عوارض کوتاه‌مدت دارد که از جمله آن تغییر بوی دهان، خراب شدن دندان‌ها، چروک شدن پوست صورت و کم شدن میزان حجم تنفسی است. فردی که دخانیات مصرف می‌کند، اگر خودش را در شرایط بدنی سخت، مثل تست ورزش قرار دهد، آن زمان با یک فرد عادی به لحاظ حجم ریه و کاهش حجم تنفسی کاملا متفاوت خواهد بود.
وی تاکید کرد: به هیچ عنوان امکان ندارد کسی که مصرف کننده دخانیات است از نظر ظرفیت تنفسی و سلامت ریوی با فردی که دخانیات مصرف نمی‌کند، برابر باشد. برخی افراد که با وجود مصرف دخانیات ادعای سلامت ریوی و تنفسی دارند، همه جنبه تبلیغی دارند. آمارها نشان می‌دهد ۹۰ درصد افرادی که دچار سرطان ریه می‌شوند، کسانی هستند که دخانیات مصرف می‌کنند؛ یعنی از هر ۱۰ مبتلا به سرطان ریه، ۹ نفر مصرف‌کننده دخانیات بوده‌اند. با این آمارها چطور ممکن است ریه این افراد سالم باشد.
رئیس دبیرخانه ستاد کشوری کنترل دخانیات وزارت بهداشت با بیان این که ممکن است این عارضه دوره کمون داشته باشد، عنوان کرد: ممکن است زمانی فرد متوجه ایجاد تومورهای سرطانی در ریه شود که دیگر کار از کار گذشته و فرد اثر درد را ندارد. افراد در این شرایط و به مرور خودشان را دچار مرگ تدریجی می‌کنند.