همشهری آنلاین-مرضیه موسوی: با این حال معماری دهه ۳۰ و ۴۰ ساختمان‌های این کوچه و وجود بناهای تاریخی و مذهبی مثل آتشکده آدریان و کلیسای حضرت مریم در این کوچه، به ظاهر آن آرامشی نسبی داده است. نام این کوچه برای غریبه‌ها، بخشی از زندگی میرزای جنگل را به تصویر می‌کشد که دلیل نامگذاری این کوچه شده است. اما قدیمی‌ترها می‌دانند که قصه این خیابان، حکایت دیگری دارد.
قصه‌های خواندنی تهران را اینجا دنبال کنید
آینه دق روس‌ها
خیابان «میرزا کوچک خان» ریشه از خیابان سی تیر می‌گیرد و خود را به تقاطع خیابان نوفل لوشاتو می‌رساند. در سال ۱۳۲۳ بعد از برگزاری کنفرانس مهم رهبران ۳ کشور آمریکا، انگلیس و شوروی در تهران، ۳ خیابان مهم تهران به نام رهبران این کشورها نامگذاری شد. خیابانی که این روزها به نام خیابان میرزا کوچک خان می‌شناسیم، از آن سال نام خیابان استالین را به خود گرفت.
یکی از دلایل این نامگذاری نزدیک بودن این خیابان به سفارت شوروی بود. قصه «میرزا کوچک خان» شدن این خیابان به بعد از انقلاب بر می‌گردد و دلیل نامگذاری این کوچه به نام میرزا کوچک خان هم باز موضوع نزدیک بودن به سفارت روسیه بود؛ میرزا کوچک‌خان و نهضت جنگل، باید برای همیشه در حافظه تاریخی روس‌ها باقی می‌ماند.
حالا نام سه خیابان چرچیل و روزولت و استالین تغییر پیدا کرده است و کمتر کسی از اهالی خیابان میرزا کوچک خان این نام‌ها را به خاطر دارد.
همسایگی با آتشکده صد ساله
خیابان میرزا کوچک خان این روزها در مسیر یکی از محله‌ها و گذرهای تاریخی شهر تهران قرار دارد؛ خیابان ادیان یا همان خیابان سی تیر. یکی از ساختمان‌های قدیمی و مهمی که در این خیابان به چشم می‌خورد، ساختمان آتشکده آدریان است؛ آتشکده‌ای صد ساله در تهران که هنوز هم درهای آن به روی پیروان دین زرتشتی باز است و آیین‌ها و مراسم مختلفی در آن برگزار می‌شود.
«محمدرضا مافی‌نژاد» در همسایگی معبد آدریان مغازه دارد. او می‌گوید: «در مراسمی که در آتشکده برگزار می‌شود، خانم‌ها با روسری‌های سفیدرنگ و آقایان با کلاه‌های سفید حاضر می‌شوند. حضور این آتشکده قدیمی در خیابان سی تیر پای خیلی از گردشگران را به این خیابان می‌کشاند.»
مدرسه فیروزبهرام هم از دیگر بناهای تاریخی و ارزشمند خیابان سی تیر است که به شانه‌های آتشکده تکیه داده است.
هنوز هم رد قدیمی‌ها در این خیابان پیداست
خیابان میرزا کوچک خان، خیابانی پر رفت و آمد است و از آغاز صبح، صدای تردد موتورسیکلت‌ها و ماشین‌ها در آن به گوش می‌رسد. کوچه، بافتی نسبتاً قدیمی دارد و کمتر ساختمان نوسازی در آن به چشم می‌خورد. با این حال ساختمان‌های این کوچه به دلیل حضور ساکنان در خانه و جریان زندگی در آن، سالم و سر پا هستند.
«رضا براتی» سوپرمارکت کوچکی در خیابان میرزا کوچک خان دارد. او می‌گوید: «اهالی این کوچه تقریباً قدیمی هستند و همه همدیگر را می‌شناسند. به خاطر وجود کلیسا و آتشکده در خیابان میرزا کوچک خان، زمانی در این کوچه بیشتر ارامنه و زرتشتیان ساکن بودند. اما به مرور ساکنان جدیدی به کوچه آمدند.»
البته هنوز هم این محله ساکنان قدیمی خود را دارد. افرادی هم که از این کوچه رفته‌اند، هنوز عادت سر زدن به دوستان و هم‌محله‌ای‌های قدیمی خود را فراموش نکرده‌اند و به بهانه سر زدن به مغازه‌های این خیابان هم که شده، گاهی گذرشان به این محله قدیمی تهران می‌افتد.
نزدیک بودن به مراکز گردشگری خیابان سی تیر و محوطه میدان مشق و...، اهالی خیابان سی تیر را به گشت وگذار در مراکز تاریخی عادت داده است. براتی می‌گوید: «اگر وقت داشته باشیم، با دوستان سری به موزه‌ها و ساختمان‌های دیدنی این اطراف می‌زنیم. موزه آبگینه که نزدیک خیابان میرزا کوچک‌خان است، مورد علاقه اهالی این خیابان و خود من است.»
کلیسایی که مارکوف ساخت
کلیسای حضرت مریم، یکی از آثار ملی ثبت شده‌ای است که در خیابان میرزا کوچک خان جا خوش کرده است. این کلیسا در سال ۱۳۲۴ ساخته شد و معمار آن، نیکولای مارکوف روسی بود. کلیسای خیابان میرزا کوچک خان که متعلق به دوره پهلوی است در دهه هشتاد به ثبت ملی رسیده است. این کلیسا بیش از ۲۰ سال محل سکونت اسقف اعظم ارامنه بود و شورای خلیفه‌گری در دفتر این کلیسا برگزار می‌شد.
حالا این کلیسا روزهای یکشنبه ارامنه ساکن تهران و اغلب هم‌محله ای‌ها را به خیابان میرزا کوچک خان می‌کشاند. خیابان میرزا کوچک خان این روزها بیشتر از اینکه محل عبورو مرور هم‌محله‌ای‌ها باشد، محل گذر افرادی است که در مرکز شهر تردد می‌کنند و یا گردشگرانی که به قصد بازدید از خیابان سی تیر و در امتداد آن، خیابان میرزا کوچک خان می‌آیند؛ دو خیابانی که در امتداد هم، گذر ادیان در تهران را تشکیل می‌دهند.
خیابان لقمه‌ها
خیابان میرزا کوچک خان را با ساختمان‌های دهه سی و چهلی که دارد، نمی‌توان جدا از بافت خیابان سی تیر در نظر مجسم کرد. این خیابان روزگاری محل تجمع کافه‌های دانشجویی شهر تهران بود؛ کافه‌هایی که میان وعده و غذایی ارزان و با کیفیت مطلوب ارائه می‌دادند. رفت و آمدهای هر روزه اهالی تهران به این خیابان هنوز هم بازار فروش غذا در این خیابان را پررونق نگه داشته است.
«لقمه‌فروشی» های معروف خیابان میرزا کوچک خان، هنوز هم فرصت خوب و مناسبی است برای صرف ناهار و یا میان وعده‌ای در مرکز شهر تهران. ساندویچی‌ها و فست‌فودهای‌ریز و درشت هم که دیگر جای خود دارند. خیابان میرزا کوچک خان به چند مغازه اجناس نایاب فروشی‌اش معروف است؛ مغازه‌هایی که از کلاه‌های خز اصل روس و پالتوهای پوست گرفته تا عتیقه‌های برنزی و مجسمه‌های نقره و لباس‌های روسی و... را می‌توان در آنها پیدا کرد.
-----------------------------------------------------------------------------------------------
*منتشرشده در همشهری محله منطقه ۱۲ در تاریخ ۱۳۹۴/۰۷/۱۱