همشهری آنلاین- علی‌الله سلیمی: رابطه میان علمای شیعه و کتاب و کتابداری از دیرباز رایج و معمول بوده و از چهره‌های شاخص در این خصوص می‌توان به شیخ آقا بزرگ تهرانی، صاحب کتاب گران‌سنگ «الذریعه» اشاره کرد که خود از دانشمندان کتاب‌شناس قرن چهاردهم هجری است و با تألیف دائره‌المعارف بزرگ الذریعه و کتاب «طبقات اعلام شیعه» گام بزرگی در شناسایی آثار و نسخ خطی اسلامی در حوزه‌های مختلف علوم برداشت. شاید آغاز آشنایی آقابزرگ با کتابشناسی و کتابداری را بتوان زمانی دانست که او در سال‌های پس از ۱۳۱۱ ق و در حوالی هفده هجده سالگی به هنگام تحصیل در مدرسه دانگی آن گاه که کتابدار مدرسه به سفر می‌رفت جانشین کتابدار مدرسه می‌شد و حدود پانصد کتاب آنجا را به طلاب مدرسه امانت می‌داد. اما به یقین نقطه عطف حیات کتابشناسانه آقابزرگ و فعالیت‌های او را در این زمینه باید سال ۱۳۲۹ ق دانست؛ سالی که او تألیف اثر دوران‌ساز خود یعنی الذریعه الی تصانیف‌الشیعه را شروع کرد و تقریباً شصت سال از عمر خود را بر سر آن گذاشت و در آن حدود پنجاه‌وپنج هزار اثر از نویسندگان شیعی از سده نخست تا سده چهاردهم هجری را معرفی کرد. تألیف این اثر نفیس باعث شد تا بسیاری شیخ آقابزرگ تهرانی را بزرگترین کتاب‌شناس جهان تشیع در سده اخیر بدانند. وی غیر از تحصیل، به واسطه ذوق سلیم و خط زیبای خود کتابهای قدیمی و معتبری را باز نوشت که بعضی از این کتب امروزه زینت‌بخش برخی کتابخانه‌ها و گنجینه‌هاست. شیخ از همان دوران کودکی و نوجوانی، راهش را انتخاب کرده و به کتاب و قلم، علاقه ویژه‌ای داشت، و نویسندگی و احیای متون و میراث علمی و فرهنگی را وظیفه دینی و رسالت فرهنگی خود می‌دانست. آقابزرگ تهرانی که از ده سالگی وارد حوزه علمیه نجف شد، از اساتید بسیاری از جمله میرزا حسین نوری، سید مرتضی کشمیری و حسین خلیلی تهرانی بهره برد. آقابزرگ تهرانی از محدثین مذاهب گوناگون اجازه نقل حدیث داشت و بسیاری از بزرگان از جمله؛ سیدمحمد صادق بحرالعلوم، سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی و محمدحسن مظفر از ایشان اجازه روایت داشتند. آقابزرگ تهرانی در کتابشناسی، فهرست نویسی و شرح حال نگاری و دیگر علوم مختلف همچون؛ تاریخ، کلام، اخلاق، فقه و ریاضی زبان زد بودند. ایشان پنج هزار جلد و دویست نسخه خطی از کتابهای علوم مختلف در کتابخانه بزرگی که تأسیس کرده بود، داشت و همواره اهل علم از این کتاب‌ها استفاده می‌کردند. سرانجام پس از هشتاد سال تلاش بی‌وقفه فقیه وارسته و کتابدان امین، شیخ آقا بزرگ تهرانی در ۱۲ اسفند ۱۳۴۸ در سن ۹۶ سالگی چشم از جهان فروبست و پیکر او را در آستانه کتابخانه‌اش دفن کردند.
تاریخ انتشار: ۷ آبان ۱۴۰۲ - ۱۶:۲۳
شیخ آقابزرگ تهرانی برای تألیف اثر دوران‌ساز خود یعنی الذریعه الی تصانیف‌الشیعه تقریباً شصت سال عمر گذاشت و در آن حدود پنجاه‌وپنج هزار اثر از نویسندگان شیعی از سده نخست تا سده چهاردهم هجری را معرفی کرد.