همشهری آنلاین-محسن تولایی: موج جدید مهاجران افغانستان در ایران پس از استقرار دوباره طالبان در همسایگی شرقی چشمگیر بوده است. چندین دهه حضور اتباع افغان در ایران ناشی از بحران‌های امنیتی و جنگ داخلی در این کشور بوده است. همین یک مورد برای تصویب قوانین جامع مرتبط با امور مهاجران و راهکارهای اجرایی منسجم در کنترل حضور آنان در ایران کافی بوده است. دولت‌های مختلفی در سراسر دنیا با شرایط مشابه این پدیده مواجه هستند؛ در عین حال ضابطه‌مند کردن حضور اتباع خارجی بحث غالب در مدیریت جمعیت‌های مهاجر بوده است. سازمان ملی مهاجرت وابسته به وزارت کشور حداقل در بحث برنامه‌ریزی‌ها و سیاست‌های راهبردی جمعیت مهاجران در ایران یکی از متولیان اصلی محسوب می‌شود. آنچه در ادامه می‌خوانید پاسخ‌های روابط عمومی سازمان ملی مهاجرت به برخی سوالات مطرح شده در ارتباط با نگرانی‌های افکار عمومی درباره چهره جدید مهاجران در کشور هستند.
جدیدترین آمار مهاجرت افغان‌ها به ایران چه تعداد است؟
در خصوص آمار ورود مهاجرین به کشور طی چند ماهه گذشته اتفاق خاصی رو نداده است و تقریباً روند قبلی ادامه دارد با این تفاوت که عزم برای بازگشت اتباع غیر مجاز به کشور موطن‌شان دارای شیب تندتری از آهنگ ورود به کشور است.
آیا جمعیت غیرقانونی اتباع افغان در ایران برآورد شده است؟
حدود ۲۰ تا ۲۵ درصد برآورد حضور اتباع غیرقانونی در کشور نسبت به کل اتباع خارجی است.
راهبرد سازمان ملی مهاجرت در ارتباط با سرریز جمعیتی ناشی از ناامنی‌های افغانستان، کنترل اقامت، خدمات، اشتغال، آموزش و سایر موارد چه بوده است؟
سخت‌تر شدن شرایط حضور غیر قانونی در مقابل ارائه خدمات به افراد دارای حضور و اقامت قانونی در کشور از جمله راهبردهای تغییر مهاجرت غیرقانونی به سمت حضور قانونی اتباع در کشور است.
بازبینی و اصلاح قوانین، جلوگیری از تداخل وظایف و اقدامات و تعیین خطوط فاصل نقش‌ها در بین دستگاه‌ها ذیل کمیسیون ساماندهی وزارت کشور از جمله سایر راهبردهای این حوزه است.
از سویی تمامی اتباع خارجی مانند سایر کشورها باید به قوانین کشور میزبان احترام کامل گذارند و بر اساس آن عمل نمایند و طبیعی است که حق برخورد با قانون و هنجارشکنان خارجی قاطعانه‌تر و شدیدتر باشد.
تعیین اطلس مشاغل مورد نیاز، توجه به حساسیت‌های امنیتی و اجتماعی و هرم جمعیتی نقاط مختلف کشور بخش دیگری از سیاست‌ها و ملاحظات در دست اقدام این سازمان برای ساماندهی اتباع خارجی است.
اما مهمترین اقدام در ساماندهی نظام حکمرانی هوشمند است که بصورت مستمر و شبانه‌روزی در حال پیگیری و اجراست.
تاثیر حضور افغان‌ها در نرخ رشد اقتصادی ایران، نرخ بیکاری، یارانه‌های مصرفی و آمارهای کلان اقتصادی دیگر چه بوده است؟
یقینا حضور گسترده و بی‌برنامه اتباع خارجی موجب فشار مضاعف بر بخش‌هایی از اقتصاد کشور من جمله یارانه‌ها، هزینه‌های عمومی دولت در وزارتخانه‌های مختلف مانند آموزش و پرورش، بهداشت، نیرو و... می‌شود، اما از سویی در کشور دچار یک تغافل عامدانه در بهره‌گیری از ظرفیت اشتغال اتباعی خارجی در بخش‌های مورد نیاز و حتی فراسرزمینی، افزایش تولید، و فرار سرمایه‌های اتباع خارجی به کشورهای همسایه هستیم و این امر موجب شده فقط هزینه ها برای کشور باقی بماند.
وجود تمدن مشترک چندهزارساله، زبان و فرهنگ مشترک، زمینه های بسیار مناسبی برای تبیین اشتراکات است ولی به دلیل ضعف در طراحی‌ها و نداشتن برنامه مدون و مطالعه عمیق چالش‌ها و فرصت‌های فرهنگی و اجتماعی اتباع افغانستانی، تاکنون طرح جامع و مشخصی برای رفع چالش‌ها وجود نداشته است که سازمان برای این منظور راهبرد فرهنگی و اجتماعی مهاجرین را تدوین و ذیل آن برنامه های متنوعی را برای تحقق اهداف این سند طراحی و در حال اقدام دارد.
اصلی‌ترین برنامه شما برای حضور شناسنامه‌دار و قانونمند اتباع خارجی در ایران چیست؟
تمام مهاجرینی که بصورت مجاز در کشور حضور دارند به مرور طی ۳ماهه آینده کارت هوشمند اتباع و مهاجرین دریافت می‌کنند. جدول مشخصی با اولویت‌بندی زمانی برای این امر طراحی و در حال اجراست. ۴خدمت اقامتی، هویتی، بانکی و ارتباطاتی در مرحله اول و خدمات دیگری همچون تحصیل، سرمایه‌گذاری، اشتغال، تردد و... در مراحل بعدی به این کارت تعلق می‌گیرد. اتباعی که بصورت مجاز در کشور حضور دارند و شناسه یکتا دارند، با لحاظ جدول زمانبندی و فراخوان از طریق ادارات اتباع استان‌ها و دفاتر خدمات و اشتغال، تحویل کارت به آنها صورت می‌پذیرد. اعتبار کارت‌ها متناسب با نوع اقامت آنها غالبا یک‌ساله است.
کارت هوشمند مهاجرین چه تفاوتی با مجوزهای قبلی اقامت آنها دارد؟
تا پیش از این چندین کارت و یا دفترچه شناسایی برای اتباع و مهاجرین خارجی صادر می‌شد:
کارت آمایش متعلق اتباع افغانستانی است که تحت شرایط خاص نزدیک به ۲۰سال در کشورمان پناه گرفته و اقامت دارند.
دفترچه اقامت که بعلل مختلف از قبیل تحصیل، درمان و غیره به اتباع خارجی در کشور تعلق می‌گیرد.
کارت و یا پروانه اشتغال برای اتباع خارجی که با توجه به تخصص و نیاز بازار کار در کشور دارای مجوز اشتغال هستند.
برگه تردد که بمنظور تردد بین استانی اتباع دارای مجوز اقامت صادر می‌شود.
برگه حمایت تحصیلی که برای اتباع خارجی بمنظور تحصیل برخی از اتباع در سالهای گذشته صادر می‌شد.
و چندین مدرک دیگر که هریک برای موارد خاصی کاربرد داشته است.
کارت هوشمند به زبان ساده چه تاثیری در اقامت قانونی اتباع خارجی از جمله افغان‌ها در ایران دارد؟
پس از تشکیل سازمان ملی مهاجرت براساس یک تحلیل کارشناسی یکی از علل عدم ساماندهی موفق اتباع خارجی در کشور وجود مدارک چندگانه و شناسه های متعدد در این حوزه بوده‌است. برای برون رفت از این ضعف ساختاری، کارت شناسایی با شناسه یکتا برای اتباع خارجی طراحی و عملیاتی شده است، این کارت علاوه بر مدرک شناسایی، کارت بانکی اتباع خارجی در کشور نیز محسوب می‌شود و متصل به یک سیم کارت با شماره مشخص است که به تمامی اتباع خارجی با انواع کارت‌های شناسایی تعلق خواهد گرفت.
از کدام سامانه‌های پایش و نظارت هویتی اتباع افغان در ایران بهره می‌برید و چقدر بروز هستند؟
برای ثبت‌نام، دریافت، ارتباط و پیگیری احوالات مختلف و ارائه خدمات به اتباع، سامانه‌های جامع تحت عنوان سهما، «سامانه هوشمند مدیریت اتباع و مهاجرین خارجی» نیز طراحی و پیاده‌سازی شده است که چند فاز آن نیز تاکنون اجرایی شده است. البته با توجه به تعدد مدارک هویتی و اقامتی، بخش عمده‌ای از اتباع خارجی در کشور مجوزهای مختلف را دریافت کرده‌اند و در حال زیست و بهره‌گیری از خدمات گوناگون در کشور هستند و مشابه اتباع ایرانی از طیف گسترده‌ای از امکانات و زیرساخت‌های کشور سود می‌برند. با شکل‌گیری سازمان ملی مهاجرت و تجمیع تمامی خدمات در یک سازوکار مشخص بسیاری از اشکالات موجود نیز رفع می‌شود و حتی در سطح تراز یک جهانی، ان‌شاءالله با اتباع خارجی برخورد و مواجهه صورت خواهد پذیرفت.
چه پاسخی در ارتباط با برخی نگرانی‌های افکار عمومی نسبت به تبعات آسیب‌های اجتماعی و امنیتی مهاجرت غیرقانونی اتباع افغان دارید؟
بسیاری از کشورها با محدودیت منابع در اداره جوامع خود مواجهه هستند و حضور دائمی و بدون بازگشت اتباع سایر کشورها را نمی‌پذیرند، اما جمهوری اسلامی ایران با عنایت به دستور الهی «انما المومنون اخوه» و فرامین امامین انقلاب اسلامی در ۴۴سال اخیر آغوش خود را همواره بر مهاجرین کشورهای همسایه به رسم انسان‌دوستی و حمایت از مظلومین و درماندگان گشوده است. از طرفی کشورهای مدعی حقوق بشر نه‌تنها کمک خاصی به ایران نکرده‌اند بلکه سالهاست سخت‌ترین تحریم‌ها را نیز بر کشور تحمیل کرده‌اند. دولت مردمی در سالهای آغازین گام دوم انقلاب برای ساماندهی هرچه بهتر این امر، کمر همت به تشکیل سازمان ملی مهاجرت بسته است.
از چه سیاست‌هایی برای اعطای اقامت در ایران پیروی می‌شود؟
به طور کلی اخذ اقامت برای اتباع خارجی به دلیل برخورداری از آثار حقوقی، سیاسی، امنیتی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و ارتباط مستقیم و تنگاتنگ با امور حاکمیتی و منافع ملی هر کشوری از موضوعات حائز اهمیت و حیاتی است و از شرایط و مقررات خاص برخوردار است. اخذ اقامت بر اساس اصول حقوقی بر ۲روش ذاتی و اکتسابی انجام می پذیرد. شرایط اخذ اقامت برای اتباع خارجی دارای شرایط خاصی است که صرفا از طریق روش‌های اکتسابی مانند تحصیل، سرمایه‌گذاری، تجارت، کار، ازدواج و غیره می‌توان آن را با احراز شرایط و طی نمودن فرایندهای خاص درخواست و پس از طی مراحل تعیین شده و اخذ استعلامات خاص دریافت کرد.