همشهری آنلاین- علی‌الله سلیمی: در کشور ما خدمات کتابخانه‌ای به نابینایان سابقه‌ای چندان طولانی ندارد و با استقرار اغلب کتابخانه‌های نابینایان در مراکز استان‌ها، دستیابی نابینایان ساکن در شهرهای کوچک و روستاها به امکانات کتابخانه‌ای ویژه نابینایان همواره با چالش‌های جدی مواجه است. با این حال و خوشبختانه در سال‌های اخیر به ویژه در دوره دولت سیزدهم در کشورمان کار سخت‌افزاری رایانه‌ای در کتابخانه‌ها برای نابینایان در اکثر استان‌ها انجام شده و فعالیت نرم‌افزاری یعنی تهیه برنامه‌های مدون و منظم الکترونیکی به روند این خدمات‌رسانی ویژه برای نابینایان سرعت بیشتری بخشیده است. موقعیت و جایگاه کتابخانه‌های عمومی ویژه نابینایان و کم‌بینایان در شرایط این روزها را با هم مرور می‌کنیم.
۱۰۸۵۰ نفر از نابینایان و کم‌بینایان کشور عضو کتابخانه‌های عمومی هستند
۶۰ کتابخانه عمومی در سراسر کشور به نابینایان خدمات ارائه می‌دهد
۱۰ درصد از جمعیت نابینابان کشور عضو کتابخانه‌های عمومی هستند
۴۳۲۰۰ نسخه کتاب بریل در بخش‌های نابینایان کتابخانه‌های عمومی وجود دارد
۱۳۰۰۰ عنوان کتاب صوتی در بانک اطلاعات بخش نابینایان کتابخانه‌های عمومی موجود است.
۷ کتابخانه مجهز به بخش ویژه نابینایان در استان تهران و در ۵ شهرستان اسلامشهر، تهران، ری، شمیرانات و ملارد و قرچک فعال است.
۱۰درصد کتاب های منتشر شده در کشور به کتاب بریل تبدیل می‌شوند.
۱۷۶۸، سالی است که نخستین کتابخانه نابینایان در بریتانیا با مجموعه‌ای به خط برجسته برای دانشجویان نابینا تاسیس شد و کتابخانه ملی نابینایان بریتانیا هم در ۱۸۸۲ آغاز به کار کرد.
۱۸۶۸، سالی است که در بوستون آمریکا نخستین کتابخانه ویژه خدمات به نابینایان آغاز به کار کرد. در این کشور، فکر ایجاد کتابخانه ملی برای نابینایان در ۱۸۹۷ توسط راسل یانگ، کتابدار کتابخانه کنگره، با ایجاد قرائتخانه‌ای برای نابینایان با حدود ۵۰۰ کتاب و صفحه موسیقی شکل گرفت.
۱۳۴۲، سالی است که در ایران، نخستین مدرسه برای نابینایان و نگهداری آنها توسط محمد خزائلی تحت عنوان «مجتمع نابینایان دکتر خزائلی» تاسیس شد. در ۱۳۵۰ دولت بودجه مستقلی برای این مدرسه در نظر گرفت. در همین سال «سازمان ملی رفاه نابینایان» تاسیس شد که وظیفه تهیه و توزیع کتاب‌های گویا و بریل را هم به‌عهده داشت.
۱۳۸۵، سالی است که کتابخانه نابینایان و گروه خدمات ویژه سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران راه‌اندازی شد. این مرکز شامل دو کتابخانه تخصصی کودک و نوجوان و کتابخانه تخصصی ویژه بزرگسالان است. منابع بخش خدمات ویژه کتابخانه ملی دو دسته هستند؛ بخش نخست ۱۳هزار نسخه منابع گویاست که به شکل نوار کاست ضبط شده در این بخش وجود دارند. همچنین ۶۰۰ عنوان کتاب بریل به زبان‌های فارسی و انگلیسی در آرشیو این بخش برای استفاده نابینایان موجود است.
- پس از تاسیس سازمان بهزیستی کشور، خدمات مربوط به کودکان نابینا به اداره کودکان استثنایی وابسته به وزارت آموزش و پرورش و رسیدگی به امور مربوط به نابینایان بزرگسال به سازمان ملی رفاه نابینایان واگذار شد که در همین زمان به «سازمان بهزیستی نابینایان رودکی» تغییر نام یافته بود. این مرکز وظیفه هماهنگی فعالیت‌های فرهنگی از جمله کتابخانه‌ها را به‌عهده دارد
مهم‌ترین کتابخانه‌های نابینایان در ایران
- کتابخانه رودکی
کتابخانه رودکی که بزرگ‌ترین کتابخانه ویژه نابینایان در ایران است، در ۱۳۵۲ رسما فعالیت خود را آغاز کرد. کتابخانه رودکی تنها کتابخانه در ایران است که به نابینایان شهرستان‌ها هم ارائه خدمت می‌کند. این کتابخانه ۴ بخش دارد: الف) کتابخانه عادی؛ ب) کتابخانه بریل؛ ج) کتابخانه گویا؛ و د) چاپخانه. در کتابخانه عادی که مساحت آن تنها ۳۵ مترمربع است، کتاب‌ها عمدتا برای تبدیل شدن به بریل و گویا، استفاده کارکنان بینا و گاه امانت به نابینایان تهیه می‌شود.
- کتابخانه موسسه آموزشی امام خمینی(ره)
کتابخانه گویای موسسه آموزشی امام خمینی در ۱۳۶۹ تاسیس شد. تعداد منابع آن ۱۱ هزار حلقه نوار است.
- کتابخانه مجتمع نابینایان دکتر خزائلی
این کتابخانه در ۱۳۴۲ تاسیس شد و ۶۰۰ جلد کتاب بریل و ۴۲۳ حلقه نوار دارد.
- کتابخانه مجتمع آموزشی نابینایان شهید محبی
این کتابخانه در ۱۳۴۳ در تهران تاسیس شد. حدود ۳۲ جلد از کتاب‌های درسی کل کشور در این کتابخانه به خط بریل چاپ می‌شود. موجودی این کتابخانه ۷۰۰۰ جلد کتاب بریل و ۵۰۰۰ حلقه نوار است.
- کتابخانه موسسه استثنایی عصای سفید
این کتابخانه سال ۱۳۶۹ در تهران تاسیس شد. موجودی آن ۵۰۰ جلد کتاب بریل و ۳۵۰ حلقه نوار است.
- کتابخانه موسسه نهادگذاری مطالعات علمی و پژوهشی گویا (خندق)
این موسسه، موسسه‌ای غیرانتفاعی برای ضبط کتاب‌های گویا برای دانشجویان و فارغ‌التحصیلان نابیناست که سال ۱۳۶۹ تاسیس شد. شعبه‌های آن در شهرهای اهواز، اصفهان، و شیراز دایر است. موجودی کتابخانه این مرکز ۲۵۰۰ حلقه نوار در ۱۲۰۰ عنوان است.
- کتابخانه «مرکز تحقیقاتی بنیاد جانبازان»
این مرکز عهده‌دار تهیه و ارائه کتاب‌های گویا به کسانی است که در جنگ تحمیلی نابینا شده‌اند. موجودی کتابخانه آن حدود ۵۰۰ عنوان کتاب گویاست.
- در تهران کتابخانه‌های دیگری نیز به افراد نابینا خدمات ارائه می‌دهند؛ از آن جمله می‌توان به بخش نابینایان کتابخانه‌های حسینیه ارشاد، شهید بهشتی، شورای کتاب کودک، مجتمع آموزشی نابینایان دخترانه نرجس، مجتمع دخترانه حضرت عبدالعظیم، مجتمع توانبخشی نابینایان خزانه و کتابخانه نابینایان دانشگاه الزهرا اشاره کرد