همشهری آنلاین - یکتا فراهانی: ویروس آنفلوآنزا اولین بار در سال ۱۹۳۳ از نمونه‌های آزمایشگاهی جدا شد. اولین پاندمی جهانی آنفلوآنزا در سال ۱۵۸۰ و در طول قرن نوزدهم نیز حداقل چهار پاندمی و در قرن بیستم سه پاندمی آنفلوآنزا رخ داده است که در هر یک از آن‌ها متناسب با تنوع تیپ‌های ویروسی، اپیدمیولوژی و شدت بیماری، میزان مرگ و میر و ناتوانی و آثار اجتماعی اقتصادی ایجاد شده، فراگیر و متفاوت بوده است.
اپیدمی آنفلوآنزا
دکتر علیجان تبرایی، استاد تمام ویروس شناسی پزشکی دانشگاه علوم پزشکی گلستان درباره آنفلوآنزا می‌گوید اولین پاندمی قرن بیست‌ویکم آنفلوآنزا سال ۲۰۰۹ میلادی رخ داده است. در ایران به رغم گزارش اپیدمی‌های متعدد پیشین، در متون تاریخی و طبی نخستین بار واژه آنفلوآنزا در دوره قاجار به کار رفته و اغلب گزارش اپیدمی این بیماری تحت عناوین دیگر حتی قبل از پاندمی معروف آنفلوآنزای اسپانیایی که بیش از ۵۰ میلیون نفر را در دنیا به کام مرگ فرستاد، در ایران آمده است.
ساختمان ویروس آنفلوآنزا
به گفته این ویروس شناس، آنفلوآنزا یک ویروس پوشش دار با ژنوم چند قطعه‌ای است که چهار تیپ،AB,C و D ازاین ویروس گزارش شده و تیپ‌های A و B آن توانایی ایجاد اپیدمی‌های فصلی به ویژه در فصول سرد سال را داراست و پاندمی‌های جهانی آنفلوآنزا فقط توسط تیپ A ایجاد می‌شود.
دکتر تبرایی می‌گوید در واقع به دنبال آلودگی یک سلول با دو ویروس متفاوت آنفلوآنزا، امکان جهش در ژنوم آن در قالب جابه جایی قطعات ژنی و خلق سویه جدیدی از آنفلوآنزا تیپ A با قابلیت انتقال مؤثر در جمعیت‌های انسانی فاقد یا با سطح ایمنی پایین وجود دارد و ممکن است موجب همه گیری جهانی شود.
آنفلوآنزا تیپ A به ساب تیپ‌های متعددی تقسیم می‌شود که تا کنون بیش از ۱۳۰ ساب تیپ به ویژه در پرندگان و بعضی نیز در انسان و خوک دیده شده است. بر این اساس، ساب تیپ‌های شایع امروزی (A (H۱N۱ و A (H۳N۲) هستند که باعث بروز آنفلوآنزای فصلی و پاندمیک می‌شوند.
راه‌های انتقال ویروس آنفلوآنزا
آنفلوآنزا سالانه بیش از یک میلیارد نفر با ۳ تا ۵ میلیون مورد شدید را آلوده می‌کند که با ۳۰۰ تا ۷۰۰ هزار مرگ همراه است. انتقال انسان به انسان ویروس آنفلوآنزا از مسیر قطرات تنفسی پخش شده در هوا ناشی از سرفه یا عطسه فرد آلوده یا سطوح و اشیا آلوده است که می‌تواند بخش‌های فوقانی و تحتانی دستگاه تنفس را درگیر کند.
امکان انتقال عفونت و نشانه‌های بیماری
به گفته این ویروس شناس، فرد آلوده به ویروس تقریباً یک روز قبل از شروع علایم تا ۵ تا ۷ روز امکان انتقال عفونت را دارد. علایم بیماری آنفلوآنزا معمولاً ناگهانی است و پس از یک تا دو روز بروز می‌کند. علایم عمومی بیماری شامل تب، لرز، دردهای ماهیچه‌ای، سرفه و گلودرد است که می‌تواند با آبریزش بینی، خستگی، اسهال و استفراغ نیز همراه باشد.
در شکل شدید بیماری مشکل در تنفس، پنومونی، برونشیت، آسم، عفونت گوش و مشکل قلبی نیز دیده شود. هرچند بعضاً پزشکان براساس بعضی علایم بیماری و گردش ویروس در جمعیت امکان افتراق آنفلوانزا از دیگر عفونت‌های تنفسی را دارند؛ اما تشخیص قطعی آنفلوآنزا با تست‌های ملکولی PCR آزمایشگاه امکان پذیر است.
علاوه بر آن آزمایشگاه‌های تشخیص ملکولی آنفلوآنزا وظیفه مهم پایش مستمر تعیین سویه‌های در گردش این ویروس را برای سامان دادن به کنترل بیماری و پیشگیری و درمان آن به عهده دارند.
چه کسانی بیشتر در معرض آسیب هستند؟
گروه‌های پرخطر این بیماری شامل افراد زیر یک سال و بالای ۶۵ سال، زنان باردار، افراد با سیستم ایمنی ضعیف، بیماران مزمن و ... هستند. بهترین توصیه برای پیشگیری از بیماری و خطرهای آن واکسیناسیون سالانه برای سنین بیش از شش ماه و به ویژه افراد آسیب پذیر است.
به گفته دکتر تبرایی، واکسن اثربخشی کامل ندارد؛ بنابراین شستن دست‌ها، تماس نداشتن دست با صورت، پوشاندن صورت هنگام سرفه و عطسه، پاک کردن سطوح آلوده و پرهیز از حضور در دورهمی‌ها جهت جلوگیری از انتقال ویروس الزامی است. با توجه به درمان‌های ضد ویروسی مناسب، استراحت، مصرف مایعات واستفاده از ماسک نیز توصیه می‌شود.
تغییر و جهش‌های ویروس
این ویروس شناس می‌گوید: ویروس‌های آنفلوآنزا مدام در حال جهش و تغییر هستند و سویه‌های جدیدی ایجاد می‌کنند و تولید آنتی بادی علیه یک سویه، تضمینی برای ایمنی در مقابل آنفلوآنزای جدید نیست.
نگرانی از پاندمی جدید آنفلوانزا در کنار گسترش آنفلوآنزای پرندگان در اقصی نقاط دنیا که مرگ و میر ۱۰۰ درصدی در پرندگان می‌دهد و امکان انتقال آن در افرادی که طولانی مدت با پرندگان سروکار دارند با مرگ و میر ۶۰ درصدی همچنان تهدیدی جدی برای جامعه جهانی است.
ضمن آنکه جهش‌های مستمر در ویروس آنفلوآنزای پرندگان که امکان انتقال انسان به انسان را مهیا کند بیش از بیش به نگرانی‌های بشر افزوده است.
بنابراین انتظار می‌رود تلاش جهانی برای مراقبت و پایش مستمر از ویروس آنفلوآنزای در گردش انسانی و پرندگان وجود داشته باشد و تحقیق، تولید داروها و واکسن‌های جدید و آموزش همگانی مشکلات مقابله با این بیماری را کاهش دهد.