همشهری‌آنلاین - پروانه بندپی: از هر ۱۰۰ نفر در ایران، یک نفر - کودک یا بزرگسال - مبتلا به اختلال «اوتیسم» است و سالانه نزدیک به ۱۰ هزار نفر با اختلال اوتیسم به جمعیت کشور اضافه می‌شود. با این حال بسیاری از خانواده‌های ایرانی این اختلال را نمی‌شناسند و به دلیل عدم تشخیص علائم آن، کودک را نزد پزشک نمی‌برند. این در حالی است که بیش از ۴۰ سال از شناسایی این اختلال در دنیا می گذرد.
اوتیسم/ Autism (در خود ماندگی)، یک اختلال عصبی - رشدی است که در ۳ سال اول زندگی در فرد بروز پیدا می‌کند و تا پایان عمر با او همراه است؛ یعنی قابل درمان نیست اما قابل کنترل است. در فردِ دارای اوتیسم، بخش‌های مختلف مغز در همکاری با یکدیگر دچار مشکل می‌شوند و اگر این اختلال به موقع شناسایی نشود، مشکلات فرد بیشتر و پررنگ‌تر می‌شود و ممکن است در بزرگسالی و حتی تا پایان عمر با فرد بمانند و او و خانواده‌اش را رنج دهند.
امکان تشخیص اختلال اوتیسم در دوران جنینی وجود ندارد و عموما بعد از تولد تشخیص داده می‌شود. این اختلال مانند سندروم داون یا اختلالات دیگر نیست که امکان تشخیص آن در دوران بارداری وجود داشته باشد اما سن طلایی تشخیص آن «۳ سال اول زندگی» است.
بعضی‌ها در بزرگسالی متوجه اختلال خود می‌شوند
بسیاری از والدین در کودکی متوجه وجود اختلال اوتیسم در کودک خود نمی‌شوند. این در حالی است که اگر علائم اوتیسم در کودکی تشخیص داده نشود، این اختلال با فرد می‌ماند. البته دکتر سیدمحمدعلی میری، روانشناس کودکان استثنایی و عضو انجمن اوتیسم ایران می‌گوید: معمولا مواردی که فرد در بزرگسالی متوجه اختلال خود می‌شود، عموما در طیف خفیف قرار می‌گیرند. طیف متوسط و شدید در همان ۳ سال اول زندگی قابلیت تشخیص دارند.
دکتر میری در پاسخ به این سوال که آیا ممکن است فردی تا بزرگسالی متوجه اختلال اوتیسم در خود نشود، توضیح می‌دهد: بله، بعد از یک بازه زمانی که اطلاع‌رسانی و فرهنگسازی درباره اوتیسم زیاد شد و افراد بیشتری نسبت به این اختلال آگاهی پیدا کردند، موارد زیادی داریم که افراد با انجمن تماس می‌گیرند و علائم خود را اعلام می‌کنند و ما آنها را به روانپزشک ارجاع می‌دهیم و متوجه می‌شویم که فرد دچار اوتیسم است. البته همان طور که گفتم، کسانی که در بزرگسالی متوجه این اختلال در خود می‌شوند، در طیف خفیف قرار دارند.
از اختلال ناآگاهند و برچسب می‌زنند
با توجه به این که تشخیص علائم اوتیسم دشوار است، گاه با موارد یا اختلالات دیگر مثل انزوا، گوشه‌گیری، خجالتی‌بودن و ... اشتباه گرفته می‌شود. اغلب خانواده‌ها نیز به دلیل ناآگاهی از این اختلال، به کودک خود برچسب‌های مختلفی می‌زنند.
دکتر مرتضی پودینه، متخصص اختلال اوتیسم از آمریکا و متخصص گفتاردرمانی هم در این رابطه به همشهری‌آنلاین می‌گوید: ممکن است فرد اوتیسم به بزرگسالی برسد و همچنان از اختلال خود خبر نداشته باشد و خانواده‌اش هم چیزی در این باره نداند.
دکتر پودینه می‌گوید: این مورد در کشور ما خیلی زیاد است. بسیاری از خانواده‌های ایرانی از اختلال اوتیسم کودک خود خبر ندارند و به همین دلیل برچسب‌های مختلفی مثل کم‌هوشی، بی‌دست‌وپا بودن، دست‌وپاچلفتی بودن، بیش‌فعالی و... به آنها می‌زنند. متاسفانه این اختلال در جامعه ما در مقایسه با کشورهای دیگر هنوز ناشناخته است و نیاز به اطلاع‌رسانی و فرهنگسازی بیشتر دارد.
آیا اوتیسم بیماری است؟ | مهم‌ترین علائم اوتیسم در کودکان
این متخصص اوتیسم کودکان در صحبتش به این نکته مهم اشاره می‌کند که خیلی‌ها اوتیسم را بیماری می‌نامند. درحالی‌که ما آن را تحت هیچ شرایطی بیماری نمی‌نامیم و آن را "اختلال" می‌دانیم. درضمن درمورد اوتیسم نمی‌توان و نباید دنبال درمان بود. چون درمانی ندارد. اما علائم واضحی دارد که در همان کودکی می‌توان آنها را تشخیص داد و کودک را نزد پزشک مرتبط برد و آن علائم را کنترل کرد.
این متخصص اوتیسم در پاسخ به این سوال که والدین چگونه تشخیص دهند که کودک‌شان دارای اختلال اوتیسم است، می‌گوید: همه کودکان اوتیسم، تمام علائم این اختلال را یکجا ندارند. بستگی به سطح اختلال‌شان دارد که خفیف، متوسط یا شدید است. ما نمی‌توانیم بگوییم همه آنها مثلا همه این ۵ یا ۱۰ علامت را دارند. اما همه آنها معمولا در عملکردهای شناختی و فکری مشکل دارند. مثلا کودک اوتیسم در مقایسه با کودک معمولیِ هم‌سن خودش خیلی پایین‌تر است، یک سری مهارت‌های اولیه ذهنی و شناختی را ندارد. مثلا غذا خوردن و لباس پوشیدن مستقل را اصلا بلد نیست. همچنین هوش کمتری دارد. البته تعداد زیادی از اینها می‌توانند وارد دانشگاه شوند و تحصیلات عالیه داشته باشند، ازدواج کنند، درآمد خوب داشته باشند اما اکثر اینها از نظر عملکرد هوشی همچنان در گروه کم‌توان قرار می‌گیرند.
پودینه ادامه می‌دهد: یکی دیگر از علائم کودکان اوتیسم این است که معاشرت و ارتباطات اجتماعی آنها بسیار ضعیف و در بعضی از آنها در حد صفر است. کودکان اوتیسم عمدتا یک دایره دور خود می‌کشند و خودشان می‌روند وسط آن دایره و نسبت به هرکس که وارد آن دایره شود، گارد می‌گیرند و واکنش نشان می‌دهند.
به گفته این گفتاردرمان، ۳ حیطه ارتباطی، رفتاری و اجتماعی برای تشخیص اختلال اوتیسم خیلی مهم هستند. هرکدام از اینها علائمی دارند که باید به آنها توجه کرد. مثلا در حیطه ارتباطی، کودکان اوتیسم بازی نمادین ندارند. مثلا نمی‌توانند عروسک را تصور کنند یا مثلا ماشین اسباب‌بازی را به عنوان وسیله دیگری استفاده می‌کنند، نه به عنوان اسباب‌بازی. همچنین این کودکان در تقلید از دیگران دچار مشکل هستند. مثلا شما دستت را ببر بالا و از او بخواه که او هم دستش را مثل شما بالا ببرد. او نمی‌تواند. در حیطه کلامی هم خیلی ضعیفند و ممکن است اصلا کلام نداشته باشند. نکته دیگر این است که یک چیز را زیاد تکرار می‌کنند. مثلا با دست‌هایشان مدام پرپر می‌زنند و مدام این کار را تکرار می‌کنند. البته همه آنها، همه این علائم را ندارند.
کودکِ دارای اوتیسم را نزد چه متخصصی ببریم؟
دکتر پودینه در پاسخ به این سوال که والدین در صورت تشخیص یک سری علائم اوتیسم در کودک، او را باید نزد چه متخصصی ببرند، می‌گوید: بله دقیقا، خیلی از خانواده‌ها نمی‌دانند کودک خود را برای تشخیص اوتیسم نزد چه متخصصی ببرند و خیلی از آنها کودک‌شان را پیش متخصص اعصاب و روان یا نورولوژیست می‌برند و این بزرگ‌ترین اشتباه خانواده‌ها در حق این گروه از کودکان است.
این متخصص اوتیسم می‌گوید: تشخیص اوتیسم کودکان بر عهده روانپزشک کودک و فوق تخصص روانپزشک کودک است. نه نورولوژیست. اشتباه خیلی از والدین این است که به جای ارجاع کودک خود به روانپزشک، به متخصص یا فوق تخصص اعصاب کودکان مراجعه می‌کنند. البته نزدیکی تخصص‌ها به لحاظ هم‌پوشانی برخی رشته‌ها، مردم را به اشتباه می‌اندازد و گمراه‌شان می‌کند. اما گاهی خود نورولوژیست‌ها هم به این گمراهی دامن می‌زنند.
این گفتاردرمانگر تاکید می‌کند: روانپزشک کودک است که به لحاظ روانی می‌تواند کودک را آنالیز کند و مشکلات روانی او را تشخیص دهد. نه نورولوژیست. اگر کودک تشنج داشته باشد، باید او را نزد متخصص نورولوژی کودک یا همان متخصص اعصاب برد. اما وقتی کودک تکلم ندارد یا مشکل کلامی دارد، نباید پیش متخصص اعصاب کودک رفت. جالب این است که خیلی از متخصصان نورولوژی به والدین نمی‌گویند که باید کودک را نزد روانپزشک ببرند. همکار فوق تخصص نورولوژی می‌داند که ممکن است کودکی که کلام ندارد، اختلال خواب دارد و ... اختلال اوتیسم داشته باشد، اما او را می‌فرستد برای نوار مغز و ام‌آرآی و سی‌تی‌اسکن مغز.
دکتر پودینه می‌گوید: پیش می‌آید که نورولوژیست به تشنج یا مشکلی در مغز کودک شک کند اما خب اوتیسم کودک که در نوار مغز دیده نمی‌شود. بعد برای کودک دارو می‌نویسد و به والدین می‌گوید کودک‌تان با خوردن این داروها خوب می‌شود! در حالی که چنین متخصصی با کارنابلدی، کودک اوتیسم را از توانبخشی دور می‌کند و در "زمان طلایی" که ممکن است بشود اختلال کودک را کنترل کرد، او را در وضعیت ناگواری قرار می‌دهد که جبرانش گاهی غیرممکن می‌شود. به نظرم باید خیلی زیاد و مستمر به خانواده‌ها اطلاع‌رسانی کرد تا بدانند در این مواقع پیش چه متخصصی بروند.
برخی روانپزشکان هم کوتاهی می‌کنند | برای کودک فقط دارو می‌نویسند!
دکتر پودینه به این موضوع هم اشاره می‌کند که البته برخی از روانپزشکان هم در حق کودکان اوتیسم کوتاهی می‌کنند. او می‌گوید: مثلا برای کودک فقط دارو می‌نویسند! مگر می‌شود برای کودکی که کلام ندارد، رسپریدون تجویز کرد؟ پس توانبخشی چه نقشی دارد؟ متاسفانه مشاهده شده که عده‌ای از روانپزشکان هم کودک اوتیسم را به توانبخشی ارجاع نمی‌دهند و با دارو می‌خواهند کودک را نگه دارند.
این متخصص گفتاردرمانی تاکید می‌کند: باید به این نکته توجه داشت که یک کاردرمانگر نمی‌تواند گفتاردرمانگر هم باشد و برعکس. یک متخصص یا فوق تخصص روانپزشکی کودک هم نمی‌تواند هم فوق تخصص روانپزشکی کودک باشد، هم کاردرمانگر باشد و هم گفتاردرمانگر. هرکس تخصص خودش را دارد.