همشهری آنلاین - رابعه تیموری: در نگاه اول به نظر می‌رسد شرایط اقتصادی خانواده‌ها در نرخ فرزندآوری جامعه تاثیر گذاشته و با بهبود شاخص‌های اقتصادی خانواده‌ها موانع افزایش جمعیت نیز مرتفع خواهد شد، اما پژو هش‌های جمعیت‌شناسان وکارشناسان فرهنگی نشان می‌دهد دیدگاه‌های فرهنگی مرتبط با فرزندآوری بیش از عوامل اقتصادی بر کاهش جمعیت و موالید کشور تاثیر گذاشته است.
ناصر چاووشی معتثقد است برای مدیریت و بهبود سیاست‌های جمعیتی کشور، توجه به علل اقتصادی کفایت نمی‌کند و بدون توجه به لایه‌های فرهنگی موثر در شکل‌گیری وضع موجود نمی‌توانیم به این هدف دست پیدا کنیم. این آینده‌پژوه عوامل فرهنگی و فکری حاکم بر خانواده‌ها مانند سبک زندگی، نگرش‌ها و باورهای عمومی را در تعیین خط مشی و فرهنگ فرزندآوری جامعه موثر عنوان می‌کند و می‌گوید: «اگر افراد در زمینه آثار و پیامدهای کاهش جمعیت بر ابعاد مختلف کشور، آگاهی پیدا کنند، نگاه آنها به موضوع فرزندآوری شخصی و خصوصی نخواهد بود. ظرفیت‌های فرهنگی کشور باید مسئله گذر از بحران جمعیت و پیشگیری از سال‌مندی جمعیت را به‌عنوان یک مسئولیت اجتماعی که بر عهده تک‌تک اشخاص و نهادهای مختلف است، در جامعه مطرح کنند.» او معتقد است در جامعه‌ای که فردگرایی بر فرهنگ جامعه غالب باشد، رفاه فرد بر حفظ بنیان خانواده و جامعه ارجحیت پیدا می‌کند و اشخاص در موضوعات مختلف فقط به منافع مادی و شخصی خود می‌اندیشد.
ژست روشنفکری با تک فرزندی
چاووشی در واکاوی و تحلیل علل کاهش جمعیت کشور می‌گوید: «درباره فرهنگ فرزندآوری نگرش و نگاه خاصی بر جامعه حاکم است که در گرایش خانواده‌ها به تک فرزندی نقش کلیدی دارد. در این نگرش خانواده تک فرزند و یا کم‌فرزند دارای سطح فرهنگی بالاتری نسبت به والدین دارای تعداد فرزندان بی‌شتراست و خانواده‌ها، تربیت موفق فرزندان را مستلزم کم‌بودن تعداد فرزندان می‌دانند.» چاووشی به مغایر بودن فرهنگ فرزندآوری حاکم بر نسل امروز با فرهنگ جامعه ایرانی اشاره می‌کند و توضیح می‌دهد: «در نگرشی که بر شیوه فرزندآوری نسل امروز حاکم شده، شیوه و سبک زندگی غرب و مدل خانواده غربی، به‌عنوان الگو و مدل مقبول و موفق خانواده انتخاب شده است» او بر این باور است که در فرهنگ غالب جامعه که سیاست‌های جمعیتی کشور را تحت تاثیر قرار داده، با وجود تمایل به فرهنگ غربی، برخی باورهای قدیمی وجود دارد که سایر عوامل را تشدید می‌کند. او می‌گوید: «والدین ایرانی از گذشته تاکنون خود را مسوول تامین آینده فرزندان می‌دانند و برای این که از بار این مسئولیت خود کم‌کنند ترجیح می‌دهند فرزندان کم‌تری داشته باشند.»
فرهنگ فردگرا
این آینده‌پژوه به رسوخ عمیق بعضی از باورهای جمعیتی در کشور اشاره می‌کند و می‌گوید: «در کاهش نرخ جمعیت ایران بعضی از باورها دیده می‌شود که ورود آنها به فولکلور (فرهنگ عامه) از عمیق بودن آنها ناشی می‌شود.»
چاووشی شعارهای ”فرزند کمتر، زندگی بهتر»، “پسر یا دختر، دو بچه کافی است» و شعار «برای یک لیوان شیر، یک گاو نمی‌خرند» را استعاره‌های وارد شده در فرهنگ عامه نام می‌برد که با استفاده از گسترش فرهنگ فردگرایی و بهره‌گیری از ظرفیت ادبیات فولکلور کاهش تولید مثل و فرزندآوری را امری فردی، پسندیده و مقبول جلوه می‌دهند. او می‌گوید: «اگر نگرش‌های فرهنگی حاکم بر فرزندآوری خانواده‌ها اصلاح نشود، بهبود شرایط اقتصادی جامعه هم ما را از خطر پیری جمعیت نجات نمی‌دهد.»