همشهری‌آنلاین - پروانه بندپی: هوای شهر تهران در ۱۲ سال اخیر، تقریبا در بیش از ۶۰ درصد روزهای سال آلوده بوده است. وارونگی دما در فصل‌های سرد، یکی از عوامل تشدید آلودگی هوا در شهر تهران است اما متخصصان و پژوهشگران می‌گویند مقصر آلودگی هوای پایتخت، وارونگی دما و حتی مازوت‌سوزی هم نیست و متهم ردیف اول، چیز دیگری است.
سالانه ۷ تا ۹ هزار مرگِ منتسب به آلودگی هوا در شهر تهران اتفاق می‌افتد که حدود ۶۰ درصد از مرگ‌ها در فصل‌های سرد سال رخ می‌دهد.
آلودگی هوا مختص تهران نیست و دیگر شهرها ازجمله اراک، اصفهان، اهواز و حتی شهرهای شمالی مثل رشت نیز درگیر این مساله بزرگ هستند. طبق آمارهای مرکز تحقیقات آلودگی هوای دانشگاه تهران، سالانه ۴۵ تا ۵۰ هزار مرگِ منتسب به آلودگی هوا در کل کشور رخ می‌دهد که ۷۰۰ تا ۱۰۰۰ مورد آن مربوط به کودکان زیر ۵ سال است.
کارشناسان معتقدند آلودگی هوای تهران با تعطیلی مدارس و اجرای طرح زوج و فرد خودروها و دورکاری کارمندان و انداختن تقصیرها گردن همدیگر حل نخواهد شد و تنها راهکار کنترل این معضل که جان مردم را به خطر انداخته، حذف خودروهای فرسوده از چرخه فعالیت، توسعه حمل و نقل عمومی و ارتقای کیفیت بنزین است.
افزایش ۱۰ درصدی غلظت آلاینده‌ها در پاییز امسال/ باید صبر کنیم آذر تمام شود
دکتر محمدصادق حسنوند، رئیس مرکز تحقیقات آلودگی هوای دانشگاه تهران و عضو هیئت علمی پژوهشکده محیط زیست در گفتگو با همشهری‌آنلاین، درباره مقایسه آلودگی هوای شهر تهران در پاییز امسال با پاییز سال گذشته می‌گوید: برای قضاوت درست درباره مقایسه آلودگی هوای پاییز امسال و پارسال باید صبر کنیم تا ماه آذر هم تمام شود. اما در حال حاضر با داده‌های تا سه چهار روز گذشته، واقعیت این است که آلودگی پاییز امسال مشابه سال گذشته است و حتی حدود ۶ تا ۷ درصد هم در برخی مناطق و برخی ایستگاه‌ها بالاتر از پارسال است. اما باز تاکید می‌کنم که قضاوت صحیح را زمانی می‌شود ارائه داد که آذرماه به پایان برسد.
به گفته دکتر حسنوند، پاییز امسال تا به اینجا به لحاظ تعداد روزهای آلوده تقریبا معادل پارسال بوده است و البته که پارسال، سال وحشتناکی از نظر آلودگی هوا بود. به طوری که فقط در یک سال ۱۴۰۱ نسبت به ۱۴۰۰ حدود ۲۷ درصد افزایش غلظت آلاینده‌ها را داشتیم که عدد بسیار بزرگی است. یعنی میزان غلظت PM۲.۵ که مهم‌ترین آلاینده شهر تهران است، در سال ۱۴۰۱ نسبت به سال ۱۴۰۰ حدود ۲۷ درصد افزایش پیدا کرد.
رئیس مرکز تحقیقات آلودگی هوای دانشگاه تهران می‌گوید: امسال هم با این روندی که داریم پیش می‌رویم، پیش‌بینی می‌شود که در مقایسه با سال ۱۴۰۱ بدتر هم بشود. چراکه بر اساس داده‌های سه چهار روز قبل، در ۶۰ تا ۷۰ درصد ایستگاه‌ها تاکنون ۶ تا ۷ درصد افزایش غلظت داشته‌ایم. اما اگر روزهای باقیمانده را هم محاسبه کنیم و در داده‌ها بیاوریم، قطعا نتیجه، افزایش ۱۰ درصدی غلظت آلاینده‌ها را نشان خواهد داد.
بیشتر بخوانید؛
آلودگی هوا در شمال و جنوب پایتخت یکسان است؟
عضو هیئت علمی پژوهشکده محیط زیست در پاسخ به این سوال که آیا آلودگی هوا در جنوب و شمال شهر تهران یکسان است، توضیح می‌دهد: واقعیت این است که آلودگی هوا در جنوب و شمال شهر تهران فرق می‌کند. ما بیشترین میزان غلظت آلاینده‌ها یا همان ذرات معلق را در مناطقی مثل منطقه ۲۱ در ناحیه شادآباد، منطقه ۱۷، ۱۸ و ۱۹ و همچنین حدود شهرری داریم. یعنی میانگین غلظتی که در جنوب غرب و جنوب تهران وجود دارد، نسبت به بالاهای مناطق ۱ و ۲ شهر تهران بیش از ۲ برابر است.
به گفته دکتر حسنوند، میانگین غلظت ذراتی که در مناطق جنوبی و جنوب غرب تهران وجود دارد، چیزی حدود ۴۵ تا ۵۰ میکروگرم است. در حالی که در شمال شهر تهران حدود ۲۰ تا ۲۵ میکروگرم است. یعنی تقریبا ۲ برابر. کتاسفانه این مناطق هم از نظر اقتصادی تحت فشارند و هم از نظر میزان آلودگی هوا و ما به این می‌گوییم "نابرابری مواجهه".
آمار مرگ‌ومیرهای ناشی از آلودگی هوا در کشور و پایتخت
رئیس مرکز تحقیقات آلودگی هوای دانشگاه تهران درباره آمار مرگ‌ومیرهای ناشی از آلودگی هوا می‌گوید: طبق آخرین آماری که در مرکز تحقیقات آلودگی هوای دانشگاه تهران برآورد کردیم، ۱۲ درصد از کل مرگ‌ها در ایران منتسب به آلودگی هوا است. سالانه حدود ۴۵ هزار نفر در کشور به دلایل منتسب به آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند و حدود ۷۰۰۰ تا ۹۰۰۰ مورد از این مرگ‌ومیرها مربوط به ساکنان تهران است.
دکتر حسنوند با بیان این که آلودگی هوا همه گروه‌های سنی و همه بخش‌های زندگی را تحت تاثیر قرار می‌دهد، می‌گوید: آلودگی هوا، آمار بالایی از مرده‌زایی را سالانه به خود اختصاص می‌دهد. ارتباط بین مرده‌زایی با آلودگی هوا به اثبات رسیده است. این معضل همچنین باعث بروز دیابت نوع ۲، بیماری‌های تنفسی، مرگ زودرس، ناباروری و بیماری‌های قلبی-عروقی می‌شود. این را فقط مطالعات داخلی نمی‌گوید و مطالعات خارجی متعددی روی این موضوع انجام شده است.
عضو هیئت علمی پژوهشکده محیط زیست همچنین به میزان خسارت آلودگی هوا بر اقتصاد کشور اشاره می‌کند و می‌گوید: آلودگی هوا سالانه حدود ۲۰ میلیارد دلار به اقتصاد کشور و حدود ۲.۵ میلیارد دلار به اقتصاد پایتخت خسارت وارد می‌کند. یعنی حدود ۴ تا ۵ درصد GDP یا تولید سرانه ناخالص داخلی. این عدد خیلی بزرگ است!
مازوت، متهم ردیف اول آلودگی هوا؟
بسیاری از رسانه‌ها، کارشناسان محیط زیست و حتی کاربران شبکه‌های اجتماعی مدام انگشت اتهام آلودگی هوای پایتخت را تنها به سمت مازوت‌سوزی صنایع می‌گیرند اما به گفته رئیس مرکز تحقیقات آلودگی هوای دانشگاه تهران، مازوت‌سوزی به هیچ عنوان متهم ردیف اول آلودگی هوای شهر تهران نیست.
دکتر حسنوند در این رابطه توضیح می‌دهد: این که مازوت‌سوزی در شهر تهران اتفاق می‌افتد، کاملا صحت دارد. هم در سال گذشته و هم در سال جاری قطعا از مازوت و یا سوخت‌هایی که حاوی گوگرد بالا هستند، استفاده شده است. چون پیک‌هایی بالا بودن دی‌اکسید گوگرد را در هوا نشان می‌دهد. اما عامل اصلی آلودگی پایتخت، سوزاندن مازوت نیست.
این پژوهشگر، خودروهای فرسوده را عامل اصلی آلودگی هوای شهر تهران عنوان می‌کند و می‌گوید: ممکن است در شهرهایی مثل اهواز و اراک منابع آلاینده متفاوت و مثلا از نوع مازوت باشد. اما در شهر تهران، منبع اصلی انتشار آلاینده‌ها موتورسیکلت‌ها و خودروها و از بین آنها خودروهای فرسوده هستند.
مازوت‌سوزی قطعا داریم اما ...
رئیس مرکز تحقیقات آلودگی هوای دانشگاه تهران می‌گوید: اگر مازوت عامل اصلی آلودگی هوای پایتخت بود، غلظت دی‌اکسید گوگرد باید خیلی بیشتر افزایش پیدا می‌کرد. در حالی که غلظت دی‌اکسید گوگرد در این شهر همواره کمتر از استاندارد بوده است. در حالی که غلظت ذرات معلق یا همان pm۲.۵ حدود ۶ تا ۷ برابر استاندارد است.
دکتر حسنوند تاکید می‌کند: درست است که بخشی از SO۲ یا دی‌اکسید گوگرد که از مازوت تولید می‌شود، منجر به تولید ذرات آلاینده می‌شود، اما سهم SO۲ نسبت به با انتشار آلودگی توسط خودروها به خصوص خودروهای فرسوده اصلا قابل مقایسه نیست. پس قطعا مازوت‌سوزی نمی‌تواند متهم ردیف اول آلودگی هوای تهران باشد.
این پژوهشگر محیط زیست می‌گوید: ممکن است در برخی نیروگاه‌ها و صنایع که در اطراف شهر تهران هستند، مازوت‌سوزی رخ بدهد و واقعیت هم این است که رخ هم می‌دهد، اما سهمی که خودروها در آلودگی شهر دارند، بسیار بالاتر است.
به گفته رئیس مرکز تحقیقات آلودگی هوای دانشگاه تهران، اگر مازوت به این میزانی که در رسانه‌ها به آن پرداخته می‌شود، به میزان بالا سوزانده می‌شد، الان باید دی‌اکسید گوگرد (SO۲) میزان غلظتش مقادیر بسیار بالایی می‌بود. در حالی که این طور نیست. گاهی در فصل سرد پیک‌هایی اتفاق افتاده اما نه به این شدتی که برخی رسانه‌ها نشان می‌دهند. بنابراین تاکید می‌کنم متهم اصلی آلودگی هوای پایتخت، تعداد بالای خودروهای فرسوده و عدم توسعه حمل و نقل عمومی است.
آمارِ از رده خارج کردن خودروهای فرسوده در حد صفر
تا سال ۱۴۰۱ قانونی در قانون هوای پاک وجود داشت که بر اساس آن، خودروساز موظف بود به ازای هر ۴ خودرویی که تولید می‌کند، یک خودرو را از رده خارج کند اما این قانون از سال گذشته دیگر اجرا نشد.
رئیس مرکز تحقیقات آلودگی هوا در این خصوص توضیح می‌دهد: با توجه به این که قیمت خودروهای فرسوده افزایش پیدا کرد، مجلس شورای اسلامی یک اصلاحیه ماده ۱۰ داد؛ اصلاحیه ماده ۱۰ برای تولید خودرو است. در این اصلاحیه اعلام کردند که لازم نیست خودروساز به ازای تولید هر ۴ خودرو، یک خودرو فرسوده را از رده خارج کند. کافی است ۱.۵ درصد از فروش هر خودرو را به حساب وزارت صمت بریزد. یعنی از این جیب به آن جیب! بنابراین تعداد خودروهایی که در تهران و کل کشور از رده خارج می‌شوند، از سال ۱۳۹۸ تاکنون تقریبا نزدیک به صفر بوده است. روند آلودگی هوای شهر تهران هم از همان سال ۱۳۹۸ به طور متوالی و ۴ سال پشت سر هم افزایشی شد.
دکتر حسنوند می‌گوید: تا سال ۱۳۹۳ هر سال حدود ۳۰۰ هزار خودروی فرسوده در کشور و ازجمله در پایتخت از رده خارج می‌شد، اما الان این روند مسکوت مانده است. ناوگان حمل و نقل عمومی هم خیلی وقت است که نوسازی نشده است. اگر همین الان شروع به خروج خودروهای فرسوده کنیم و سالانه ۴۰۰ هزار خودرو را هم از رده خارج کنیم، سال‌های بسیار زیادی طول می‌کشد تا خودروهای انباشت‌شده از رده خارج شوند. بنابراین انتظار این که کیفیت هوای شهر تهران به این زودی و به خصوص با اقدامات نمایشی درست شود، غیرمنطقی است.
رئیس مرکز تحقیقات آلودگی هوای دانشگاه تهران تاکید می‌کند که اگر مبنای کارهای ما مطالعات علمی باشد، حمل و نقل عمومی را توسعه بدهیم، خودروهای فرسوده را از رده خارج کنیم و کیفیت بنزین را استاندارد کنیم، قطعا در کاهش و کنترل آلودگی هوا موفق خواهیم شد. کشورهای دیگر هم برای کنترل آلودگی هوا درنهایت به همین نتیجه رسیدند و جز این، راهی وجود ندارد.