همشهری آنلاین- صفورا صادقی: میرزا تقی‌خان امیرکبیر غیر از اقدامات عمرانی و ساخت دارالفنون قریه‌ای به فاصله ۵ کیلومتری تهران ساخت که امیرآباد نام گرفت. اعتمادالسلطنه در این‌باره می‌گوید: «امیر در این قریه علاوه بر احیای اراضی و ایجاد قنات‌های متعدد، باغ و امارتی معتبر نیز احداث کرد و به واسطه آب و هوای مطبوع‌تر آن نسبت به تهران اغلب برای استراحت به آنجا می‌رفت.»
قصه‌های خواندنی تهران را اینجا دنبال کنید
باغ امیرکبیر
نصرالله حدادی، تهران شناس، می‌گوید: «امیرکبیر خارج از تهران باغ بزرگی در نظر گرفته بود که بتواند محصولات متنوع کشاورزی را از خارج بیاورد و آزمایشی کشت کند. یک نمونه غوزه وش پنبه از ینگه دنیا آورده بود و در این باغ کاشته بود. حتی گفته می‌شود امیر نوعی پنبه آبی رنگ داشت که قصد کرده بود در جاهای مختلف ایران بکارد ولی اجل مهلتش نداد و با نقشه شوم میرزا آقاخان نوری در حمام فین‌کاشان به قتل رسید.»
قریه امیرآباد خوش آب و هوا بود و ناصرالدین شاه برای استراحت به آنجا می‌رفت. در یکی از این سفرها دستور ساخت قورخانه (محل نگهداری سلاح) را در کنار روستای امیرآباد داد که چندین سال بعد به زندان قزل قلعه معروف شد. تا قبل ۱۳۲۰ اکثر زمین‌های منطقه کشاورزی بود و به کشت گندم و جو اختصاص داشت.
به گفته حدادی، این محله از ابتدا جزء املاک دولتی بود که اواخر دوره قاجار شخصی به نام ارباب جمشید آن اراضی را از دولت خرید. ولی بعد از ورشکستگی او دوباره در اختیار دولت وقت قرار گرفت و به تدریج اهالی امیرآباد، آن را از دولت خریداری کردند. از سال ۱۳۲۰ تا ۱۳۲۴ این محله در اختیار نظامیان آمریکایی قرار گرفت که برای برآوردن نیازهای خودشان شروع به ساخت و ساز کردند. یک ساختمان برای خوابگاه سربازان، تعمیرگاه موتوری، ساختمان بهداری، کارخانه برق و کارخانه یخ‌سازی از جمله بناهای مهمی بود که ساخته شد.
در سال ۱۳۲۳ خورشیدی طبق تصویب مجلس شورای ملی ۲۸۳۰۰ متر مربع از اراضی امیر آباد به رایگان در اختیار سفارت آمریکا قرار گرفت تا به‌عنوان گورستان از آن استفاده کنند.
اردوگاه متفقین خوابگاه شد
بزرگترین مجموعه خوابگاهی دانشجویی در خاورمیانه یعنی کوی دانشگاه، در شمال خیابان امیر آباد واقع شده است. زمین کوی در سال ۱۳۲۰ زمانی که متفقین به ایران آمدند، به آمریکایی‌ها واگذار شده بود. درواقع این اراضی اردوگاه سربازان آمریکایی بود که پس از تخلیه به درخواست دکتر علی اکبر سیاسی، رییس وقت دانشگاه تهران، در سال ۱۳۲۴ در اختیار دانشگاه قرار گرفت و از همان ابتدا برای ساخت خوابگاه در نظر گرفته شد.
حدادی در این باره می‌گوید: «در همان سال ۳۰۰ دانشجو اسکان داده شد. ولی در سال ۱۳۵۵ این تعداد به ۲۵۰۰ دانشجو رسید از آن به بعد ساختمان‌هایی که به این مجموعه اضافه شدند به کوی دانشگاه شهرت یافت. از همان زمان برخی نهادها و سازمان‌ها موظف بودند برای اسکان دانشجویان کمک کنند. برای مثال سازمان شاهنشاهی خدمات اجتماعی چند ساختمان خوابگاهی ساخت و با تجهیزات آماده بهره برداری شد. در میان سازندگان‌خوابگاه‌های دانشجویی نام چندین خیر سرشناس هم به چشم می‌خورد. مانند لاجوردی، همدانیان، رسولیان یزدی و فاتح یزدی که برای دانشجویان شهرستانی خوابگاه ساختند.»
به دلیل وجود این مجموعه بزرگ دانشجویی، و همچنین وجود یکی از بزرگترین پارک‌های تهران در جنوب این خیابان و موزه هنرهای معاصر و موزه فرش ایران، در حاشیه پارک لاله، این محله مورد علاقه قشر فرهنگی واقع شده است و اغلب پایتخت نشینان برای دیدن این موزه ها و استفاده از پارک لاله از این خیابان گذر کرده‌اند.
همچنین شایان ذکر است که موزه ملی تاریخ علوم پزشکی ایران در همین خیابان قرار دارد که سال ۱۳۸۰ به پیشنهاد دکتر مازیار اشرفیان بناب و با پشتیبانی سازمان میراث فرهنگی کشور، در بنایی قدیمی قاجاری تاسیس شد.
از میدان سان و رژه تا پارک لاله
حدادی می‌گوید که پارک لاله که از زیباترین و خاطره‌انگیزترین پارک‌های شهر است در ابتدای خیابان امیرآباد جنوب - شمال واقع شده است. این پارک با پیشنهاد فرح پهلوی در سال ۱۳۴۵ به محمدرضا شاه، به مرحله ساخت و بهره‌برداری رسید. زمین‌های این پارک از اراضی جلالیه بود که در زمان پهلوی اول برای سوارکاری و رژه مورد استفاده ارتش قرار می‌گرفت و به آن میدان سان و رژه می‌گفتند. این اراضی در مقابل مطالبات ارتش به وزارت دارایی وقت واگذار شد.
او با اشاره به اینکه وزارت مسکن و آبادانی وقت ماموریت یافت که این پارک را جانمایی و طراحی کند، چنین ادامه می‌دهد: «قسمت شمالی پارک برای اهداف فرهنگی در نظر گرفته شد و قسمت جنوبی برای احداث پارک. طرح اولیه به وسیله معمار معروف فرانسوی «ژوفه» تهیه شد. کامران دیبا و تعدادی از طراحان ایرانی و اروپایی نیز در طراحی و ساخت این مجموعه دخیل بودند. بعدها ساختمان زیبای موزه هنرهای معاصر و موزه فرش در گوشه غربی پارک لاله و ابتدای خیابان امیرآباد بنا شد. این پارک در ابتدا پارک فرح نام داشت که پس از پیروزی انقلاب اسلامی به نام لاله تغییر کرد.»
انرژی اتمی در قلب خیابان امیر
اولین فکر ایجاد یک مرکز فناوری هسته‌ای در ایران به حدود نیم قرن پیش برمی‌گردد. رفتن به دیار فرنگ و دیدن پیشرفت کشورهای اروپایی در قرن بیستم این ایده را به مسئولین وقت داد. در اواسط دهه ۳۰ خورشیدی دولت آن زمان اولین سفارشات خرید تجهیزات و لوازم مورد نیاز فعالیت‌های آموزشی و پژوهشی هسته ای توسط دانشگاه تهران انجام شد. احداث و بهره بردای از رآکتور تحقیقاتی ۵ مگاواتی تهران در سال ۱۳۴۶، سنگ بنای علوم و فنون هسته‌ای در محله امیرآباد گذاشته شد.
امروزه که انرژی بخشی جدایی‌ناپذیر از زندگی بشر در جوامع مدرن و صنعتی است. توانایی هر کشور یا جامعه در تولید انرژی و نحوه مصرف آن یکی از ویژگی‌های مهم در سنجش میزان پیشرفت آن کشور محسوب می‌شود. از این رو دسترسی به منابع انرژی ارزان و پاک از اهداف راهبردی کشورها محسوب می‌شود. یکی از روش‌های تأمین برق مطمئن و رسیدن به ثبات در عرصه مناسب برق، ایجاد تنوع در روش‌های تولید برق از جمله استفاده از نیروگاه‌های هسته‌ای است. استفاده از انرژی هسته‌ای برای مصارف صنعتی و کشاورزی و پزشکی از مهم‌ترین تولیدات این مجموعه اتمی است.