همشهری - محمد سرابی: اگرچه آسفالت صاف و بدون دست انداز، آرزوی هر راننده‌ای است، اما به‌دلیل شتاب‌گرفتن خودروها و افزایش احتمال تصادف، در کنار چراغ‌ها و تابلوهای ترافیکی، گاردریل‌ها و نرده‌ها و همینطور سامانه‌های نظارتی باید از سرعت‌گیر هم برای کاهش سرعت خودروهای شخصی استفاده کرد. در زبان انگلیسی یک اصطلاح عامیانه برای سرعت‌گیر وجود دارد که نظر رانندگان درباره آن را نشان می‌دهد. sleeping policeman به معنای پلیسی است که به خواب رفته است. ظاهرا تأثیر سرعت‌گیر در کاهش شتاب خودروها و کاهش تصادف‌ها درست مانند یک مأمور پلیس در خیابان بودند که دیدن آن باعث می‌شد راننده شتاب خودرو را کم کند. در برخی زبان‌های شرق اروپا هم از ترجمه همین عبارت استفاده می‌شود.
نخستین سرعت گیر را کدام کشور ساخت؟
سابقه ثبت شده از ساخت سرعت‌گیر نزدیک ۱۰۰ سال است. نخستین سرعت‌گیر ثبت شده، سال ۱۹۰۶ در نیوجرسی آمریکا ساخته شده بود که ۱۳ سانتی‌متر ارتفاع داشت. در آن زمان سرعت خودروها کم بود؛ زیرا موتورها توان امروزی برای سرعت گرفتن را نداشتند، اما به همین نسبت قدرت سامانه ترمز هم کمتر بود. سرعت‌گیرها به‌صورت پراکنده و براساس وضعیت محلی ساخته می‌شدند و موضوع مهمی در شبکه ترافیک شهری محسوب نمی‌شدند، اما از نیمه قرن بیستم مطالعات علمی درباره سرعت‌گیرها شروع شد که در آن با محاسبات فیزیک و مکانیک، تأثیر مانعی مانند سرعت‌گیر را در حرکت خودروها محاسبه می‌کردند. با افزایش خودروهای شخصی و افزایش رفت‌وآمد در خیابان‌های مرکزی شهری که باعث تصادف می‌شد، سرعت‌گیرها هم بیشتر شدند. با ورود خودروهای الکتریکی به شهرها ممکن است روش‌های استفاده از سرعت‌گیر دگرگون شود.
دردسر برای ماشین های آتش نشانی و اورژانس
سرعت‌گیرها برای وسایل نقلیه اضطراری مانند ماشین‌های آتش‌نشانی و اورژانس یک چالش به‌حساب می‌آیند. این خودروها که اغلب سنگین هستند روی هر سرعت‌گیری ۳ تا ۵ ثانیه متوقف می‌شوند و آمبولانس‌هایی که بیمار حمل می‌کنند باید برای جلوگیری از آسیب دیدن مجروحی که حمل می‌کنند، گاهی بیشتر از این توقف کنند. در کشورهایی که خودروهای امدادی استاندارد متفاوتی با خودروهای سواری دارند می‌توان فاصله‌های دقیقی را در سرعت‌گیرها ایجاد کرد که با فاصله محور چرخ‌های آمبولانس تطبیق داشته باشد و رانندگان با تجربه‌خودروهای امدادی بتوانند از این فاصله‌ها بدون کاهش شتاب عبور کنند. مواردی از این نوع در کانادا و آمریکا آزمایش شده است و معیار فاصله قطعات سرعت‌گیرها ۱۳۰۰ تا ۱۵۰۰ میلی‌متر فاصله چرخ‌ها برای خودروهای شخصی است که با آمبولانس‌های آمریکایی سنگین تفاوت دارد. در استانداردهای خودروهای اروپایی چرخ‌های چپ و راست سواری شخصی فاصله کمتری نسبت به دیگر وسایل نقلیه دارند. از آنجا که هدف اصلی سرعت‌گیر کاهش سرعت خودروهای شخصی است، شهرداری‌های شهرهای بزرگ محاسباتی برای نصب سرعت‌گیر درنظر می‌گیرند تا بیش از همه بر خودروهای شخصی تأثیر بگذارد. با این حال استاندارد گسترده و قطعی در این‌باره وجود ندارد. برخی از خودروهای اضطراری مانند کامیون‌های امدادی آتش‌نشانی نیز در عقب ۲ محور چرخ دارند که این محاسبات را به هم می‌زند.
خطر سرعت گیر برای دوچرخه سواران و موتوری ها
سرعت‌گیر برای کاهش شتاب موتورسیکلت مؤثر است، اما مطمئنا برای دوچرخه ساخته نشده است. به‌طور کلی وسایل نقلیه ۲ چرخ، هنگام عبور از سرعت‌گیر دچار عدم‌تعادل می‌شوند؛ به همین دلیل برای عبور این وسایل نقلیه، در میان برخی سرعت‌گیرها یک شیار خالی گذاشته می‌شود. مشکل دیگر این است که دوچرخه‌ها و موتورسیکلت‌ها برای عبور از این شیار باید مسیر حرکت خود را تغییر دهند که خودروهای دیگر انتظار این حرکت ناگهانی را ندارند و احتمال تصادف را زیاد می‌کند.
بیشتر بخوانید: انتقاد عضو شورای شهر تهران از تعداد زیاد سرعت‌گیرهای تهران | در شب عامل تصادف هستند
انواع سرعت‌گیر
تصور بیشتر ما از سرعت‌گیر یک لایه آسفالت اضافی روی سطح خیابان یا قطعات پلاستیکی پیچ شده به سطح معبر است، اما سرعت‌گیرها انواع متفاوتی دارند که هریک برای کاربردهای جداگانه‌ای استفاده می‌شود.
سرعت‌گیرهای پهن یا speed bump با سرعت‌گیر معمولی تفاوت دارد. پهن بودن سطح آن باعث می‌شود که سروصدای ناشی از حرکت خودروها یا برخورد آنها به سرعت‌گیر معمولی کمتر شود. سرعت‌گیرهای پهن در مناطق مسکونی ساخته می‌شوند تا جریان ترافیک را کمتر کنند. سرعت‌گیرهای معمولی شتاب خودروهای سواری را به ۱۵ تا ۲۰ می‌رسانند، اما سرعت‌گیرهای پهن فشار کمتری به خودرو و سرنشینان می‌آورند و سرعت خودرو را ۲۵ تا ۳۵ کیلومتر پایین می‌آورند. با این‌حال سرعت‌گیرهای پهن در برخی نقاط تأثیر بهتری روی کندکردن جریان ترافیک دارند.
بالشتک‌های سرعت‌گیر یا speed cushions نوع دیگری از سرعت‌گیرها هستند که به‌صورت ورقه‌های لاستیکی بزرگ روی سطح خیابان نصب می‌شوند. این بالشتک‌ها معمولا ارتفاع زیادی ندارند، اما به‌دلیل تفاوت جنس با آسفالت و اصطکاک با تایر خودرو، راننده‌ها را وادار به کاهش سرعت می‌کنند. تفاوت بالشتک‌ها با سرعت‌گیرهای پهن این است که تمام عرض سواره‌رو را نمی‌پوشانند، اما به شکلی قرار می‌گیرند که چرخ‌های خودرو را درگیر می‌کنند. این ابزارها در مناطق مسکونی و پرتردد کاربرد خود را نشان می‌دهند. برای متمایز کردن رنگ سیاه بالشتک‌ها با آسفالت، روی آنها رنگ‌آمیزی می‌شود. بالشتک این امتیاز را دارد که به‌دلیل ارتفاع کم و سطح بیشتر، هرقدر وسیله نقلیه عبوری سنگین‌تر باشد، کمتر بر آن تأثیر می‌گذارد.
جدول‌های سرعت‌گیر یا Speed tables از همه انواع سرعت‌گیرها وسیع‌تر هستند، اما نکته متمایزکننده آنها این وسعت نیست. جدول‌های سرعت‌گیر سطح متغیری دارند. بخشی از سطح آنها با نوارها یا قطعات مربع‌شکل برجسته پوشانده شده و بخشی صاف است. هر ۴ چرخ خودروها در هنگام حرکت روی آنها قرار می‌گیرد و برای لحظاتی متوقف می‌شود. جدول‌های سرعت‌گیر کمتر در خیابان‌ها قرار داده می‌شود و رانندگان با محل آن آشنایی دارند. مهم‌ترین کاربرد این نوع سرعت‌گیر ترکیب آن با خط عابرپیاده است که نوعی گذرگاه در عرض خیابان ایجاد می‌کند. این روش در استرالیا کاربرد دارد و آن را گذرگاه وامبت می‌نامند. وامبت حیوان کوچکی شبیه کوالاست که به جای درخت روی زمین زندگی و حرکت می‌کند.
نوارهای سرعت‌کاه که Rumble Strips نام دارند، شاید یک نوع سرعت‌گیر به شمار نیایند، اما برای کم‌کردن شتاب خودرو همراه با هشدار به راننده‌ها کاربرد دارند. این وسیله که در بزرگراه‌های درون‌شهری و جاده‌های بین‌شهری ایران هم به کارگرفته شده است، با ایجاد لرزش در یک محدوده بزرگ به راننده اخطار می‌دهد که از جاده منحرف شده است یا در پیچ‌های خطرناک قرار گرفته و ممکن است کنترل خودرو را از دست بدهد. بعضی از نوارهای سرعت‌کاه هم روی خطوط سفید کار گذاشته می‌شود تا خودروها به محض عبور از این خطوط با لرزش مواجه شوند. این نوارها را می‌توان با تراش‌دادن آسفالت نیز ایجاد کرد. تفاوت نوارهای سرعت‌کاه با سرعت‌گیرها این است که تأثیر خاصی بر شتاب وسیله نقلیه ندارند، اما راننده را از احتمال خطر در برخی نقاط بزرگراه آگاه و احتمال لغزش خودرو را هم کم می‌کند. این نوارها که اغلب از جنس ترکیبات پلاستیکی است و ارتفاع کمی دارد، آلودگی صوتی ایجاد می‌کند و برای نصب در مناطق مسکونی مناسب نیست. از طرف دیگر تعداد زیاد نوارهای سرعت‌کاه در یک محدوده باعث سخت‌تر شدن یخ‌زدگی‌های زمستانی و افزایش تصادف‌ها می‌شود و در درازمدت آسفالت را فرسوده می‌کند.
بیشتر بخوانید: خبر بد برای جلوبندی سازهای تهران | خداحافظی با سرعت گیرهای ساندویچی در پایتخت
وقتی سرعت گیر باعث ترک خوردن دیوار خانه ها شد
اهالی شهر چینگفورد در شرق لندن از سروصدای سرعت‌گیرها شکایت دارند. به نوشته نشریه تلگراف، ساکنان می‌گویند که سرعت‌گیرها نه فقط سروصدا ایجاد می‌کنند، بلکه باعث تولید لرزه‌هایی شده‌اند که در دیوارهای خانه‌ها ترک ایجاد کرده است و شب‌ها زمانی که خودروهای سنگین از روی آنها می‌گذرند، سقف‌های خانه‌های اطراف را به لرزش درمی‌آورند. این محدوده قبلا با تردد شدید اتوبوس و کامیون روبه‌رو بود. در مسیر حرکت آنها سرعت‌گیر نصب شد اما حالا سروصدا هم به مشکلات قبلی اضافه شده است. ابتدا کسی ادعای اهالی را باور نکرد اما تصاویری از ترک‌خوردن دیوار و سقف خانه‌ها منتشر شد که ادعای آنها را تأیید می‌کرد. در سال۲۰۲۲ شورای شهر برای کاهش شتاب خودروها ۷ سرعت‌گیر در مسیر نصب کرد. در آن زمان به‌نظر نمی‌آمد که موضوع سرعت‌گیرها تا این حد جنجالی شود. دلیل ترک‌خوردن دیوار و سقف خانه‌ها این بود که خیلی از خانه‌های قدیمی ۲ طبقه با سقف شیروانی سفالی، پی عمیق ندارند و روی کمتر از ۳۰ سانتی‌متر پی ساخته شده‌اند. هنگام ساخت، خاک محکم بود و همین مقدار پی کافی بود اما این خاک رسی حالا بر اثر ارتعاش ناشی از سرعت‌گیرها حرکت کرده است. برخی ساکنان هم از لرزش پنجره‌ها و تکان‌خوردن مبلمان خانه هنگام عبور اتوبوس‌ها خبر می‌دهند. اهالی می‌خواهند که به جای سرعت‌گیر از دوربین‌های کنترل سرعت استفاده شود و جریمه‌ها مانع از شتاب خودروها شود اما شورای شهر تردید دارد که ایجاد سرعت‌گیرهایی که در کشور کاملا رایج است، تا این حد آسیب‌رسان باشد. این سرعت‌گیرها درکاهش تصادف مؤثر بودند و آمار ۹۷ جراحت جدی بر اثر تصادف در سال۲۰۱۸ اکنون به ۷۰ مورد رسیده است. بنا به‌نظر وزارت حمل‌ونقل انگلیس، کم‌کردن سرعت از ۳۰ مایل در ساعت به ۲۰ مایل در ساعت، میزان مرگ‌ومیر جاده‌ای را ۴۰ درصد کم می‌کند.
خیابانی که از میانه چینگفورد می‌گذرد، بی‌شباهت به جاده‌های ترانزیتی پررفت‌وآمد نیست. شهروندانی که با خبرنگار دیلی‌میل صحبت کرده‌اند، برای سال‌های طولانی و بعضی ۵۰ سال در چینگفورد زندگی کرده‌اند و حالا می‌گویند که به‌دلیل سروصدای سرعت‌گیرها نمی‌توانند شب‌ها خواب آرامی داشته باشند.
آزمایش خودروهای برقی
مرسدس بنز در طرح ساخت و ارتقای خودروهای برقی ناهمواری‌های سطح خیابان ازجمله سرعت‌گیرها را آنالیز می‌کند. صنایع خودروسازی برای تولید محصولات برقی به‌شدت درگیر محاسبات برای کارایی بیشتر و مصرف کمتر انرژی هستند و همین هم باعث شده که ارزیابی‌های دقیق‌تری از سطح خیابان‌ها به عمل آورند. مرسدس بنز که قبلا تحقیقات مشابهی در اروپا انجام داده بود، در آمریکای شمالی شهر بوستون را برای این کار انتخاب کرده و خودروهای آزمایشی مجهز به حسگرهای متعدد را در آن به حرکت در آورده است. داده‌های به‌دست‌آمده از این تحقیقات نه فقط برای شرکت‌های خودروساز بلکه برای مدیران شهری هم دارای اهمیت است، زیرا نقشه‌ای از پستی و بلندی‌های شهر به‌دست می‌دهد که قبلا ثبت نشده است. در شهر بوستون قبلا ناهمواری‌های سطح خیابان‌ها اندازه‌گیری شده بود و نتیجه به‌دست‌آمده نشان داد بیشتر این پستی‌وبلندی‌ها در جایی قرار دارد که محل عبور تاسیسات شهری است. این تطابق نشان می‌دهد خاک اطراف تاسیسات شهری نشست می‌کند یا جابه‌جا می‌شود که حفره‌هایی به‌وجود می‌آید، درحالی‌که قبلا به‌نظر می‌آمد سرعت‌گیرها مهم‌ترین مانع در مسیرهای صاف خیابان هستند. ممکن است آزمایش‌های مرسدس بنز نتایج بیشتری را نشان دهد.
استانداردسازی همه سرعت‌گیرها
چندی قبل یک سازمان هندوستانی اعلام کرد که قصد دارد سرعت‌گیرهای غیراستاندارد را شناسایی کند. براساس استانداردی که سازمان پونا در نشریه هندوستان تایمز اعلام کرده است این سرعت‌گیرها باید ۱۰ سانتی‌متر ارتفاع داشته باشند و شتاب خودروها را تا ۲۵ کیلومتر بر ساعت کاهش دهند. ظاهرا کنگره جاده‌های هند قبلا در این باره معیارهایی را اعلام کرده بود؛ مانند اینکه هر سرعت‌گیر باید تمام عرض سواره‌رو را بپوشاند، اما مسیر جریان باران را مسدود نکند. همچنین باید ۴۰ متر قبل از سرعت‌گیر تابلوهای هشدار آن نصب شده باشد. سطح سرعت‌گیر با رنگ‌های سیاه و سفید رنگ‌آمیزی شود و تمام معایب عمرانی آن که در اثر فرسودگی به‌وجود می‌آید، اصلاح شده باشد. بعضی از سرعت‌گیرهایی که در سال‌های قبل از جنس آسفالت ساخته شده‌اند به‌تدریج تبدیل به چاله‌های آب شده‌اند.
طراحی اشتباه خیابان‌ها
شهر لودهیانا بیشتر از شهرهای دیگر ایالت پنجاب هند با مشکل تصادف‌های رانندگی روبه‌روست. طراحی اولیه خیابان‌های شهر نادرست بوده و اصلاح آنها کار مشکلی است؛ اقداماتی مانند استقرار پلیس و نصب چراغ‌های راهنمایی خودکار هم نتوانسته مشکل را حل کند. بنا به خبری که تریبون ایندیا منتشر کرده است، اجبار استفاده از کلاه ایمنی برای موتورسواران و اخذ گواهینامه رانندگی برای خودروها، باعث شده میزان مرگ‌ومیر ناشی از تصادف ۴ درصد کاهش یابد که در مقابل آمار ۷۸ درصد مرگ ناشی از تصادف اهمیت زیادی ندارد. در شهرهای دیگر ایالت این آمار در حدود ۳۰ درصد است. اکنون ساخت سرعت‌گیر در نقاط مختلف شهر پیشنهاد شده است تا شاید با این روش بتوان سرعت خودروها و خسارات ناشی از آن را کاهش داد.
۱۰ هزار سرعت‌گیر
طی ۲ ماه گذشته شهرداری دیترویت ۱۰ هزار سرعت‌گیر جدید در این شهر نصب کرد. این کار زمانی انجام شد که شتاب خودروها در بخشی‌هایی از شهر، مخصوصا نواحی مسکونی‌غربی به شدت زیاد شده بود. از ۵ سال قبل اعتراض ساکنان دیترویت به شتاب دیوانه‌وار خودروها شروع شد. طرح‌های مختلفی برای کاهش شتاب خودروهای سواری به اجرا درآمد، اما نتیجه‌بخش نبود و دست آخر شهرداری، سرعت‌گیرها را نصب کرد. بنا به آماری که شبکه سی‌بی‌اس منتشر کرده است در سال ۲۰۲۱ سرعت‌گیرهایی در برخی خیابان‌ها نصب شدند و تعداد تصادف‌ها ۳۶ درصد کم شد. نتیجه نصب سرعت‌گیرهای امسال هم مثبت بوده است و شهرداری قصد دارد این تعداد را به ۲۰ هزار برساند.
سرعت‌گیر کافی نیست
در شهر سامرویل ماساچوست تردد خودروهایی که از خیابان‌های فرعی برای دورزدن ترافیک استفاده می‌کنند برای ساکنان خطرساز شده است زیرا با شتاب زیاد از معبرهای باریک می‌گذرند. در سال‌های گذشته سرعت‌گیرهایی برای کاهش شتاب این خودروها در معابر نصب شده است. هدف از ایجاد سرعت‌گیرها آرامش بخشیدن به جریان ترافیک و کاهش مرگ‌ومیر ناشی از تصادف‌ها بیان شده بود. این دست‌اندازها تا حدی مؤثر بودند، اما شهرداری قصد دارد باز هم شتاب خودروها را کاهش دهد زیرا آمار تصادف‌ها همچنان زیاد است. یکی از ایده‌های مطرح شده، تبدیل چهارراه‌ها به میدان‌های کوچک با نصب یک مانع در نقطه مرکزی آنهاست. همه این طرح‌ها ابتدا به‌صورت آزمایشی اجرا می‌شوند تا نتیجه آن بررسی شود.
بررسی همه موارد
نصب یا حذف سرعت‌گیرها در شهر کنوویچ در ایالت واشنگتن تبدیل به اختلاف نظری بین بخش‌های مختلف شهرداری شده است. در بخش شمالی مسیر، کنار دریاچه این شهر، تعدادی سرعت‌گیر وجود دارد که روزانه ۵ هزار خودرو از روی آنها می‌گذرند و دوربین‌های کنترل سرعت نشان می‌دهد که بیشتر آنها شتاب زیادی دارند. در نقشه‌های شهری، معابری که باید شتاب کنترل شده داشته باشند مشخص شده‌اند و بعد از ایجاد سرعت‌گیرها مشخص شد که برخی از آنها در خارج از نقشه قرار دارند؛ در نتیجه تعدادی از سرعت‌گیرها تخریب شدند. نظر ساکنان محلی هم باید لحاظ می‌شد. شورای شهر جلسه‌ای برای سرعت‌گیرها برگزار و محل هر کدام را جداگانه بررسی کرد. در آخر، رأی شورا این بود که ۶ سرعت‌گیر باید باقی بماند.
بیشتر بخوانید: آشنایی با نخستین قوانین راهنمایی و رانندگی در تهران