همشهری آنلاین - مریم باقرپور: به گفته کارشناسان میراث فرهنگی، بسیاری از این آثار تاریخی و یادمان‌های فرهنگی ایران علاوه بر نمایش جلال و شکوه کشور و هنرمندی مردمان این دیار بر اساس شواهد، پیام‌آور صلح و دوستی و برادری میان مسلمانان و پیروان ادیان دیگر هستند. چون در دوره‌ای زرتشتیان زمین خود را در اختیار مردم برای ساخت مدرسه قرار دادند یا فردی علاوه بر سکونتش در محله تهرانپارس، بانی ساخت مدرسه و معبر شد. اگر می‌خواهید با سرگذشت این مجموعه‌های تاریخی منسوب به اقلیت‌های دینی آشنا شوید و سفری متفاوت به دل تاریخ داشته باشید، این گزارش را بخوانید.
نام مقصد: خانه گدار
نشانی: خیابان انقلاب، خیابان قدس، خیابان پورسینا، نبش کوچه جلالیه، پلاک ۲
نزدیک‌ترین ایستگاه اتوبوس: قدس
نزدیک‌ترین ایستگاه مترو: انقلاب
روزها و ساعات فعالیت: تمامی روزهای هفته ساعت ۱۰ تا ۲۴
امکانات رفاهی: پارکینگ در خیابان‌های اطراف، رستوران
امکان عکاسی: دارد
سال ساخت: دوره اول پهلوی
زمان ثبت ملی: ندارد
شرط بازدید: رایگان
معرفی: در میان کوچه‌های خیابان انقلاب تهران، ساختمان سفیدرنگ و مدرنی دیده می‌شود که روزگاری محل اقامت آندره گدار، معمار معاصر فرانسوی بود. او یکی از شناخته شده‌ترین معماران خارجی دوره پهلوی به‌شمار می‌آمد.
تلفیق معماری مدرن ایران و اروپا
در ورودی ساختمان گدار، ستون‌هایی دیده می‌شوند که به‌نظر می‌رسد، تحت‌تأثیر ساختمان‌های ایران باستان به مجموعه اضافه شده‌اند. آندره گدار در ساخت این خانه تلاش کرده تلفیقی از معماری مدرن ایران و اروپا باشد، اما در بخش عمده ساختمان، معماری ایرانی به چشم می‌خورد که علاقه آندره گدار به این سبک معماری را نشان می‌دهد.
طاق‌هایی مانند ایوان کسری
در طبقه اول ساختمان، از طاق‌های گردی استفاده شده که به مانند معماری دوران ساسانیان در ایوان کسری است. طبقه دوم خانه در زمان پهلوی دوم به مجموعه اضافه شده و در آن زمان به‌عنوان زایشگاه بیژن شناخته می‌شد. خانه گدار بعد از انقلاب اسلامی به دانشگاه تهرن سپرده شد و تا مدتی کلاس‌های رشته مامایی در آن تشکیل می‌شد. این خانه برای مدتی متروکه و بدون استفاده بود، در نتیجه ساختمان تا حدود زیادی تخریب شد، اما پس از مدتی زیرنظر یکی از معماران معاصر ایران مرمت و بازسازی شد و اکنون محلی برای حضور شهروندان است.
نام مقصد: استودان گبرها (برج خاموشان)
نشانی: شهر ری، چهارراه خط آهن، پشت دانشگاه آزاد اسلامی، سمت راست جاده مشیریه، کوه بی‌بی شهربانو
نزدیک‌ترین ایستگاه اتوبوس: قالیشویی
نزدیک‌ترین ایستگاه مترو: شهر ری
روزها و ساعات فعالیت: هر روز
امکانات رفاهی: پارکینگ، مسیر پیاده‌روی
امکان عکاسی: دارد
سال ساخت: مربوط به دوران ساسانی
زمان ثبت ملی: در مرحله ثبت
شرط بازدید: دریافت مجوز از سازمان میراث فرهنگی یا همراهی با تور
معرفی: یکی از بناهای جذابی که از دوره زرتشتیان در دامنه کوه‌های بی‌بی‌شهربانو قرار گرفته استودان یا استخوان‌دان گبرهاست. زرتشتیان که معتقد بودند اجساد مردگان نباید دفن یا سوزانده شود، اجساد را در این محل قرار می‌دادند.
معماری ۳ هزارساله در جنوب پایتخت
استودان‌ها به شکل استوانه‌هایی با ارتفاع ۶ متر، با سنگ و ساروج ساخته می‌شدند. یک استوانه بدون سقف که پرندگان بتوانند به راحتی وارد آن شده و از بقایای اجساد مرگان تغذیه کنند و معماری آنها به ۳۰۰۰ سال پیش می‌رسد. این روش دفن در این مکان که به برج خاموشان هم معروف است تا دوران پهلوی ادامه داشت، اما در این دوره به‌دلیل آلوده‌شدن فضای شهری و انتقال بیماری‌ها این مراسم انجام نشد و از این زمان تا امروز این مکان‌ها به مرور بی‌استفاده باقی ماند.
شهر خاموشان
استودان گبرها در دامنه کوه بی‌بی‌شهربانو بنایی است مدور از سنگ لاشه و ساروج و بدون سقف. ۲ ورودی در شرق و غرب دارد و سردر مجموعه تخریب شده است. قطر بنا ۲۰ متر و ارتفاع دیوار آن به ۶ متر می‌رسد. این مکان سال ۱۳۸۷ مرمت و کارهایی هم برای ثبت ملی آن انجام شده است. اکنون بعد از قریب ۹۰ سال تلاش‌هایی برای قرار گرفتن این محل در زمره آثار ملی با نام «شهرخاموشان» صورت گرفته است.
نام مقصد: عمارت ارباب هرمز
نشانی: بزرگراه شهید بابایی، خیابان استخر، بلوار استقلال، خیابان توحید، محوطه شمالی پارک پلیس
نزدیک‌ترین ایستگاه اتوبوس: پارک پلیس
نزدیک‌ترین ایستگاه مترو: تهرانپارس
روزها و ساعات فعالیت: هر روز ۹ تا ۱۷
امکانات رفاهی: پارکینگ
امکان عکاسی: دارد
سال ساخت: دوره قاجار
شماره ثبت ملی: ندارد
شرط بازدید: ندارد
معرفی: عمارت ارباب هرمز از یادگارهای دوره قاجار و دیدنی‌های تهران در ۲ طبقه است که می‌توان تلفیقی از معماری سنتی با معماری غربی را در آن دید. از این عمارت اکنون به‌عنوان موزه گرافیک ایران استفاده می‌شود.
مهاجرت از هندوستان به تهران
هرمز آرش، معروف به ارباب هرمز یکی از زرتشتیان متولد در محله خیرآباد یزد بود. او تمام دارایی خود در هندوستان را به ایران آورد و سال۱۳۲۷ خورشیدی، تهرانپارس فعلی را از بیوه ابوالقاسم‌خان بختیار، بی‌بی عظیمه‌خانم بختیار، ۳ دانگ به نام خود و ۳ دانگ به نام همسرش، در وسعت ۳۶میلیون مترمربع مساحت، شامل ۳ قریه مجیدآباد، مهدی‌آباد و حسین‌آباد خرید.
تغییر در معماری
عمارت ارباب هرمز در ابتدا به شکل امروزی‌اش نبوده. گفته می‌شود قبل از هرمز آرش، بنای عمارت کوچک‌تر و به سبک کوشک ساخته شده بود، اما با حضور هرمز آرش بنا بازسازی شد و از غرب و شرق توسعه پیدا کرد تا به یک بنای ۹۰۰متری امروزی تبدیل شد. این بنا در ۲ طبقه روی زمین و یک طبقه زیر زمین ساخته شده است. طبقه اول، تالاری بزرگ و مجلل با ۸ ستون است که سقف گچبری دارد. طبقه دوم نیز از اتاق‌هایی به سبک معماری قاجاری تشکیل می‌شود.
نام مقصد: خانه موزه مقدم (خانه اربابی)
نشانی: ضلع شمالی خیابان امام خمینی، خیابان شیخ هادی، پلاک۲۵۱
نزدیک‌ترین ایستگاه اتوبوس: البرز
نزدیک‌ترین ایستگاه مترو: حسن‌آباد یا دانشگاه امام علی(ع)
روزها و ساعات فعالیت: یکشنبه تا جمعه، ساعت ۹ تا ۱۷
امکانات رفاهی: پارکینگ، کافی‌شاپ و محلی برای استراحت
امکان عکاسی: دارد
سال ساخت: ۱۳۴۵ شمسی
شماره ثبت ملی: ندارد
شرط بازدید: پرداخت هزینه ۳۰ هزار تومان
معرفی: موزه مقدم یکی از خانه‌های تاریخی تهران، محل سکونت خاندان محمدتقی‌خان احتساب الملک از صاحب‌منصبان مشهور دربار قاجار بود. سپس این خانه در اختیار دکتر محسن مقدم، استاد باستان‌شناسی دانشگاه تهران و همسر فرانسوی‌اش سُلما، قرار می‌گیرد و در دهه۴۰ از آن به‌عنوان گران‌ترین خانه به‌خاطر آثار تاریخی‌اش نام برده می‌شود.
بانوی ارمنی در ساختمان اربابی
ساختمان اربابی در زمان حیات دکتر محسن مقدم و با کمک دکتر ابوالقاسمی، یکی از شاگردانش در دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران، به شکل قلعه‌های قرون وسطی اروپا ساخته شده است. این ساختمان از بخش‌های مختلفی مانند اتاق کدخدا، حمام کوچک و خانگی با کاشی‌های قاجاری با مضمون استحمام، اتاق صدف، اتاق تدخین و زیرزمین با تزیینات سفالی تشکیل شده است. ایوان قاجار هم یکی از ایوان‌های این عمارت است که در ضلع شمالی ساختمان اربابی روی چند ستون و طاق قرار دارد.
موزه در عمارت اربابی
این روزها در خانه موزه مقدم یا ارباب، آثار ارزشمند جمع‌آوری شده که شامل دو دسته‌اند. دسته اول را کاشی‌ها، قطعات سنگی تراشیده شده و… با بهره‌گیری از فضاهای سنتی و تاریخی خانه تشکیل می‌دهند و دسته دوم کلکسیونی از پارچه، چپق و قلیان، سفالینه، شیشه، تابلو نقاشی، مسکوکات، مهرها، اسناد تاریخی و ... را شامل می‌شود.
نام مقصد: مدرسه فیروز بهرام
نشانی: خیابان جمهوری، خیابان میرزاکوچک‌خان
نزدیک‌ترین ایستگاه اتوبوس: سی تیر
نزدیک‌ترین ایستگاه مترو: فردوسی
روزها و ساعات فعالیت: طول هفته از ساعت ۸ تا ۱۴
امکانات رفاهی: پارکینگ، کافه، بوستان و مکانی برای نشستن در اطراف مدرسه
امکان عکاسی: دارد
سال ساخت: ۱۳۱۱ شمسی
شماره ثبت ملی: آبان ۱۳۷۸ به شماره ۲۴۹۴
شرط بازدید: با هماهنگی قبلی از داخل و بازدید و عکاسی از نمای بیرونی
معرفی: مدرسه فیروز بهرام از قدیمی‌ترین بناهای آموزشی پایتخت و یادگار بهرام بیکاجی است که به احترام شخصیت او و فرزند مرحومش، فیروز بهرام بیکاجی یا به اختصار فیروز بهرام نامگذاری شد.
مدرسه‌ای روی زمین زرتشتیان
این دبیرستان روی زمین انجمن زرتشتیان پایه‌گذاری شد و به سرپرستی نیک‌اندیش اردشیر کیامنش ساخته شد و در کمتر از یک سال به بهره‌برداری رسید. هنگام ورود به ساختمان دبیرستان، سنگ مرمری روی دیوار به طول تقریبی ۵.۱ متر و عرض یک متر جا گرفته که در آن با خط نستعلیق تاریخچه ساخت مدرسه را توضیح داده‌اند. طراح مدرسه هم جعفرخان معمارباشی است. او از اسلوب‌های هخامنشی در طراحی استفاده کرده و معماری این اثر مانند کاخ شهربانی و سردر باغ ملی، تلفیقی از معماری اروپایی و معماری کهن ایرانی است.
کتابخانه‌ای از گذشته تا امروز
کتابخانه فیروز بهرام حدود ۲۵۰۰جلد کتاب دارد که موضوع‌هایی مانند علوم ریاضی و فیزیک، ادبیات، فلسفه، هنر و رمان را شامل می‌شود. در این کتابخانه بخشی به نگهداری نشریات داخلی منتشر شده در دبیرستان، پایان‌نامه و تحقیقات دانشجویان رشته‌های معماری و مرمت آثار تاریخی با موضوع دبیرستان فیروز بهرام اختصاص یافته است. این کتابخانه در سال۱۳۷۷ بازگشایی شد.
نام مقصد: خانه وارطان
نشانی: میدان فلسطین، خیابان طالقانی غربی، پلاک۵۱۴
نزدیک‌ترین ایستگاه اتوبوس: طالقانی
نزدیک‌ترین ایستگاه مترو: فلسطین یا انقلاب
روزها و ساعات فعالیت: تمامی روزهای هفته
امکانات رفاهی: پارکینگ
امکان عکاسی:دار
سال ساخت: ۱۳۲۰
زمان ثبت ملی: به شماره ثبت ۲۴۳۷۴
شرط بازدید: ندارد
معرفی:
خانه وارطان به سفارش عبدالرحیم عطارزاده، از تجار بزرگ دهه ۲۰ توسط معمار وارطان هوانسیان ساخته شده است. او ارمنی‌تبار و از مدافعان سرسخت معماری مدرن در ایران بود که در سال۱۳۶۱ درگذشت.
معماری مدرن در خانه تاریخی
بنای خانه‌اش به سبک معماری مدرن در ۳ طبقه ساخته شده و تلفیقی از سبک معماری مدرن و ایرانی است. این خانه بعدها به دکتر تفضلی فروخته شد؛ سپس توسط شرکت عمران و بهسازی شهری وزارت شهرسازی خریداری و مرمت شد تا به عنوان یک خانه تاریخیف میزبان رویدادهای متنوع فرهنگی و هنری باشد. گالری خانه وارتان پس از ورود، نخستین مکانی است که دیده می‌شود. نمایشگاه‌های مختلف عکس، نقاشی و آثار هنری در این گالری برگزار می‌شود یا محل برپایی مسابقه‌های فرهنگی، هنری است.
خانه‌ای که گالری شد
حیاط خانه با نیمکت‌های چوبی و حوض تزیین شده است و نقاشی دیواری، یکی از داستان‌های شاهنامه را روایت می‌کند. در قسمتی از حیاط، یک اتاق شیشه‌ای ساخته شده و به کافه کتاب تبدیل شده است. دکوراسیون داخلی کافه کتاب، ساده و معماری ایرانی است. قفسه‌های کتاب هم حاکی از آن است که کتاب‌ها به رایگان امانت گرفته و می‌توان در کافه به مطالعه مشغول شد. در فضای پشتی حیاط خانه وارطان اتاق‌هایی هست که درکاربری جدید خود تبدیل به آرت شاپ شده‌اند.
بناهایی متفاوت به سبکی خاص
بناهای وارطان از معماری مدرن پیش از جنگ جهانی دوم، آرت نوو، دیدگاه‌های باوهاوس و آثار آدولف لوس و لوکوربوزیه متأثر بود. سبک معماری هوانسیان را در نداشتن استفاده از تقارن، رعایت اصول عقلانی و عملی، خالص‌گرایی فرم‌ها، پنجره‌های افقی به سبک لوکوربوزیه، ایجاد خم در نبش ساختمان‌های دو نبش، روکارسازی‌های سیمانی با رنگ‌های مختلف، پلکان‌های معلق، لبه‌های سیمانی بالای پنجره‌ها، دور ساده سقف یا به‌اصطلاح «چفته وارطان» می‌توان یافت. تمامی این موارد در خانه وارطان دیده می‌شود.
نام مقصد: خانه شهریار فریبرز
نشانی: خیابان نوفل لوشاتو، کوچه گوهرشاد، پلاک۸۵
نزدیک‌ترین ایستگاه اتوبوس: حافظ
نزدیک‌ترین ایستگاه مترو: فردوسی
روزها و ساعات فعالیت: تمامی روزهای هفته
امکانات رفاهی: پارکینگ
امکان عکاسی: دارد
سال ساخت: ۱۳۰۹
زمان ثبت ملی: سال ۱۳۸۴ به شماره ثبت ۱۳۰۷۷
شرط بازدید: رایگان
معرفی: خانه «شهریار فریبرز» به یکی از زرتشتیان قدیمی ساکن تهران تعلق دارد که در ۲ طبقه ساخته شده و زیرزمین و آب‌انبار دارد. همچنین بنا دارای ۲ در ورودی است که یکی از ضلع شمالی ساختمان به خیابان نوفل لوشاتو و دیگری از ضلع غربی ساختمان به کوچه گوهرشاد می‌رسد.
استاد برجسته در خانه قدیمی
دکتر شهریار فریبرز یکی از ۲ استاد برگزیده زرتشتی در ششمین جشنواره علمی و فرهنگی زنده‌یاد دکتر مینا ایزدیار بود. او سال۱۳۲۹ در شهر تهران به دنیا آمد. تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در تهران گذراند. سال۱۳۵۱ در رشته مهندسی مکانیک، مقطع کارشناسی دانشگاه پلی‌تکنیک تهران فارغ‌التحصیل شد. در سال۱۹۸۱ میلادی کارشناسی ارشد خود را در همین رشته از دانشگاه تافس آمریکا دریافت کرد. او موفق شد در سال۱۹۸۶ مدرک دکتری همین رشته و در سال۱۹۸۸ مدرک فوق‌دکترا را از دانشگاه لی‌های آمریکا دریافت کند. شهریار فریبرز حدود ۳دهه استاد دانشگاه صنعتی امیرکبیر در شاخه مهندسی مکانیک و مکانیک جامدات بود.
یادگار دوران تحول
این عمارت قدیمی یکی از یادگارهای زیبای معماری دوران تحول ایران است. گچبری‌های جذاب در محل اتصال دیوارها به سقف، بالکن‌ها و در ستون‌ها، ساختمان را تزیین کرده‌اند. بخش دیگری از این تزیینات، حجاری‌هایی هستند که در ورودی شمالی ساختمان کار شده‌اند.