همشهری آنلاین - سحر جعفریان: خط سیرِ داستان این زنان از دریا آغاز و با قایق و بَلَم، نخ، طعمه، قلاب، مِشقل و انتظار به دریا نیز ختم می‌شود. صیادی برای این زنان به جز از اندرونی خانه، کارآفرینی با تولید و فروش سمبوسه و ادویه بندری، روغن کوسه، زیورآلات صدفی و حنابندی دست و پای گردشگران است؛ صیادی به سبک زنانه برای اینان، همان زندگیِ جاریست.
زنان هِداک، ۱۰۰ تا ۴۰۰ بغل آن طرف‌تر
این صحنه پر تکرارِ روزها و شب‌های بسیاری از جزایر مختلف کشور است که در آن به وقتِ گرگ و میش صبحگاه یا ستاره‌چین شبانگاه، ده‌ها زنِ ماهیگیر در حالی که رنگارنگی لباس محلی‌شان از دور پیداست، دوش به دوشِ همسر، برادر و یا سایر زنان ماهیگیر که عزمِ دریا برای کسب رزق دارند، قایق به آب می‌اندازند. حکایت این صحنه پرتکرار اما در جزیره «هنگام» با آن دلفین‌های بازیگوش، لاک‌پشت‌های پوزه عقابی و خاک نقره‌ای درخشنده، حکایت دیگری‌ست. در این جزیره، صیادی، شغلی مختص به مردان نیست بلکه زنان نیز در آن، کباده‌کش‌اند. زنان ماهیگیرِ هنگامی در کنار رتق و فتقِ امور خانه یا تولید و فروش انواع صنایع دستی و اقسام خوراکی‌های بومی و محلی، روزی از دریا می‌گیرند. پاییز و کمی هم از زمستان به شرط آن که دریا رام و آرام باشد، فصلِ رونق کسب و کار ماهیگیران است. به ویژه برای زنان ماهیگیر که معمولا با هزاران دشواری مانند نداشتن مجوز صید، گرانی سوخت، هزینه‌های استهلاک قایق، نداشتن بیمه و فقدان تسهیلات حمایتی ویژه بانوان شاغل، ۱۰۰ تا ۴۰۰ بغل آن طرف‌تر از خطِ ساحل (۱۰۰ تا ۴۰۰ متر)، طعمه نخِ قلاب به آب می‌سپارند. بخت و اقبال اگر یارشان باشد به طور میانگین ۱۰ تا ۲۰ کیلو ماهی صید می‌کنند اما بوده روزهایی هم که علی‌رغم در کار بودن ابر و باد و مَه و خورشید یا همان مساعد بودن هوا و باقی شرایط، هیچ ماهی، فریبِ طمعه قلابشان (روده مرغ، میگو یا حلزون دریایی) را نخورده.
نخستین مجوزهای صیادی برای زنان
«صغری عرب»، یکی از چندین زنِ ماهیگیر هنگامی‌ست که از ۹ سالگی گویی «جاشو» ی (کارگر کشتی یا قایق) پدرش بوده و نخستین بار در همان سال‌ها ماهی (سنگ‌سر) صید کرده بود. حالا بیش از ۳۵ سال است که کارش، به دام انداختن ماهی‌هاست تا خانه‌اش به قدر کفایت نان داشته باشد. خاله صغری می‌گوید: «ماهیگیری، شغل شماره یک اهالی این جزیره از مردان و زنان تا پیران و جوانان است چرا که سبک زندگی در این منطقه از ابتدا در پیوند با ریشه‌های تاریخی‌ای بوده؛ ریشه‌هایی که تحت تاثیر فاصله اندک (دسترسی سریع و آسان) میان سکونتگاه و صیدگاه (دریا) شکل گرفته‌اند. دقیقا به همین خاطر است که جزیره هنگام را با زنانِ ماهیگیرش می‌شناسند. زنانی که نه از سر تفریح مانند زنان در سایر جزایر شمالی و جنوبی کشور که برای امرارمعاش، ساعت‌ها روی آب در انتظار صید ماهی می‌نشینند و چشم به نشانه‌هایی مانند بقایای چند صد ساله کشتی پرتغالی غرق شده نزدیک ساحل می‌دوزند تا گم و دور نشوند.» این بانوی صیاد هنگامی کوتاه ادامه می‌دهد: «با اینکه ساکنان جزیره ما ماهیگیری را به عنوان شغل برای زنان پذیرفته‌اند و از طرفی نیز بعد از سال‌ها دوندگی و تلاش، نخستین مجوزهای صیادی به زنان هنگامی اعطا شده اما این شغل هنوز دردسرهای خاص خود را برای زنان دارد؛ مانند فروشِ ارزان صید روزمان که نصیب پاچال‌ها (ماهی‌فروشان دوره‌گرد) می‌شود یا هزینه‌های تعمیر و سوخت قایق‌هایمان که خیلی بالاست و فقط زنانِ صیادی که مجوز دارند می‌توانند از یکسری تسهیلات حمایتی برخوردار شوند.» در سال ۱۴۰۱، ۱۵ فقره مجوز صید به هر ۲ بانوی صیاد در جزیره هنگام اعطا شده که «نادیه میرزاپور» با ۳۰ سال سن و «معصومه قنبری» با ۵۸ سال سن به ترتیب کوچکترین و بزرگترین بانوان ماهیگیر جزیره هستند.
همه‌اش خطر نیست؛ برکت هم هست
«اعظم باشک»، از دیگر زنان ماهیگیر است که در بوشهر سکنی دارد. او گاهی سوار بر لنج صیادیِ همسرش (ناخدا یدالله تورنگ) دریا می‌رود: «من با قلاب، ماهی می‌گیرم چون این شیوه ماهیگیری، طعم واقعی ماهی را از بین نمی‌برد. مجوز صیادی ندارم چون ماهیگیری را محدود و نزدیک ساحل انجام می‌دهم. راستش اینجا در استان بوشهر و جزیره‌های اطرافش هیچ زنِ صیادی، مجوز صید ندارد حتی «خاله هِیله» که با ماهیگیری روزگار می‌گذراند و بچه‌هایش را بزرگ می‌کند. گاهی با قایق موتوری زنان همسایه به صید می‌رویم؛ اینطوری هم ایمنی‌اش بیشتر است و هم دور هم خوش می‌گذرد دیگر.» او همچنین ماهیگیری را به ۳ فرزندش آموزش داده: «صیادی ما زنان همه‌اش خطر وغرق شدن قایق، تمام شدن سوخت وسط دریا و امثالهم نیست یک روزهایی دریا برایمان برکت دارد و بیشتر از رزق روزمان، ماهی صید می‌کنیم؛ آن روزها از همان لحظه اول برای مشتری‌هایی که به صورت آنلاین صفحه مجازی یکی از زنان صیاد گروه‌مان را دنبال می‌کنند، فیلم و عکس می‌گیریم تا پیش از اینکه پایمان به خشکی برسد، همه‌شان به فروش برسند. البته بازارچه ساحلی هم هست که مسافران زیادی از محصولات دریایی تازه آن خرید می‌کنند.»
به صید ۱۰ کیلو در روز هم راضی هستیم
یکی از جوان‌ترین ماهیگیران جزیره هرمز بندرعباس «راحیل منصوری» است که با برقع طلایی (روبند بندری) چشمانش را قاب گرفته. روزهایی که دریا آرام است، راحیل، نوزاد تازه متولد شده‌اش را به مادرش می‌سپارد و همراه زنان همسایه چند کیلومتر در سطح آب به دنبال رزق حلال پیش می‌روند: «تا همین چند سال قبل خودم قایق داشتم اما راستش بدون مجوز و سوخت سهمیه‌ای، صیادی بیشتر از سود برایم ضرر داشت. به همین خاطر تصمیم گرفتم قایقم را اجاره بدهم و خودم همراه باقی زنان بر روی یک قایق کار کنم. اینطوری پول سوخت را بین خودمان تقسیم می‌کنیم تا اگر روزی، ماهی هم قسمت‌مان نشد، چندان ضرر نکنیم. حالا که ماهی گران شده، اگر روزی ۱۰ کیلو هم صید کنیم و به یخچالی‌ها کیلویی ۱۷۰ تا ۲۱۰ هزار تومان بفروشیم؛ باید برقع‌هایمان را از خوشحالی، هوا بیندازیم.» راحیل به واسطه نَقل و داستان‌های شبانه مادرش به ماهیگیری علاقه‌مند شده اما حالا به سبب جبر مالی خانوادگی، به دریا گذر می‌کند: «صیادانی که با تور صیادی می‌کنند و گاه شبانه و غیرمجاز ماهی می‌گیرند، باعث می‌شوند ماهیگیران خُردی مانند من و چند زنِ دیگر روزیِ یک روز را هم نداشته باشیم چه برسد به ارتزاق با چند سر عائله! آنها با این کارشان به محیط زیست هم آسیب می‌زنند.» او هر روزی که از دریا باز می‌گردد با دلتنگی و حسرت قایقش را که پهلوگاه شرقی جزیره جای گرفته، نگاه می‌کند. دوست داشت با آن روی آب شناور باشد و صید کند.
معیارهایی برای دریافت مجوز صید و صیادی برای بانوان
بیش از ۳۰ هزار نفر از طریق صیادی و صید ماهی در جزایر مختلف کشور امرارمعاش می‌کنند که ۴ تا ۵ درصد ازاین آمار به بانوان صیاد و ماهیگیر و بیشتر در جزیره هنگام استان هرمزگان اختصاص دارد. «مسعود بارانی»، مدیرکل شیلات استان هرمزگان از چگونگی اعطای مجوز به بانوان صیاد می‌گوید: «ماهیگیری در برخی جزایر به ویژه در جزیره هنگام، یک شغل بومی است که مردانه و زنانه ندارد. بنابراین در این شرایط لازم است از بانوان ماهیگیر حمایت قابل توجهی صورت گیرد. همچنان که با بررسی‌های انجام شده سال گذشته برای نخستین بار ۱۵ فقره مجوز صید به بانوان ماهیگیر متقاضی و واجد شرایط اعطا شد.» بارانی می‌افزاید: «معیارهای اعطای مجوز صید به بانوان شامل سکونت در جزیره، عدم دریافت مجوز صید تاکنون و نداشتن مجوز صید در خانواده (همسر)، سن و سرپرستی خانواده است. در صورت ارسال درخواست مجدد از سایر بانوان و بررسی و تایید نهادهای مرتبط، اعطای مجوز صید ادامه خواهد داشت تا جمعیت بیشتری از بانوان ماهیگیر از تسهیلات بانکی، سوخت سهمیه‌ای، بهسازی و نوسازی شناور، خرید ادوات صید، بیمه و امتیاز مشارکت در طرح‌ها و برنامه‌های آموزش دریانوردی برخوردار شوند.» «علیرضا گلشنی‌زاده»، رئیس شیلات شهرستان قشم با تاکید بر مجوز صیادی با قلاب ویژه بانوان ماهیگیر می‌گوید: «بانوان ماهیگیر مانند مردان ماهیگیر باید در محدوده مشخص شده مرز صید و در فصول معین طبق تقویم سازمان شیلات به صیادی بپردازند.»
بیشتر بخوانید: تصاویری تماشایی از شنای دلفین‌ها در جزیره هنگام