بهگونهای که کاندیداهای ریاست‌جمهوری و طرفداران آنها ضمن رد آمار طرف مقابل، آمار خود را مورد تاکید قرار می‌دهند.
با دکتر هادی زنوز اقتصاددان گفت‌وگو کرده‌ایم.
- دیدگاه شما نسبت به آمارهایی که اخیرا از اقتصاد کشور داده شده چیست؟
زمانی که من در انگلیس تحصیل می‌کردم کتابی منتشر شده بود که عنوانش «چگونه با آمار دروغ بگوییم» بود. برای مثال در مورد ضریب جینی که میزان شکاف طبقاتی و افزایش یا کاهش میزان فقر را نشان می‌دهد، من شنیدم که اعلام شد در سال 87 روند مثبتی داشته است.
برای من که آمارها برایم استفاده روزمره دارد جالب بود و برای اطلاع از دیگر آمارهای سال 87 به مرکز آمار مراجعه کردم ولی آنها اعلام کردند که هنوز آمارهای سال 87 نهایی نشده‌است.
بنابراین یک آمار مقدماتی قطعی فرض شده و اعلام شده‌است. در حال حاضر اطلاعات مرکز آمار تا سال 86 وجود دارد و هنوز آمارهای سال87 نهایی نشده است. یا در مورد آمار بیکاری هم شرایطی هست که باید توجه کرد.
وقتی ما در مراکز آمار‌گیری بیکاری و بیکار را کسی می‌دانیم که در هفته‌گذشته یک ساعت کار نکرده است آمار ما با قبل از اینکه کمتر از 2 روز در هفته بیکار بودن بیکاری محسوب می‌شد به‌طور کلی متفاوت می‌شود.
گفته می‌شود تورم 16 درصد است سرمایهگذاری افزایش یافته و یا واردات و صادرات چگونه بوده است؟ همه اینها متفاوت است. تورم یک سال را می‌گوییم یا یک ماه را؟ رشد را به قیمت اسمی محاسبه می‌کنیم و تورم را محاسبه می‌نماییم یا خیر؟ بنابراین با تعدیل آمار سرمایهگذاری افزایش یافته ممکن است کاهش نیز بیابد.
حتی نوع سرمایهگذاری تعیین‌کننده است. ما سرمایهگذاری با بازدهی اقتصادی داریم و بدون بازدهی اقتصادی؛ این دو به‌طور کلی متفاوت است.
یا در‌مورد واردات و صادرات گفته می‌شود که ما حدود 280 میلیارد دلار درآمد داشته‌ایم و 200 میلیارد دلار صرف واردات کردیم. با مدد افزایش قیمت نفت تراز تجاری مثبت می‌شود و در این مدت کالاهایی نیز وارد کردیم که تولید داخلی را ورشکسته کرده است.
راهی نیست مردم باید آگاه باشند و خبره. باید آموزش ببینند و رسانه‌ها از گوشه‌های مختلف به مسائل نگاه کنند و بررسی کنند تا اطلاعات غلط منتشر نشود.
- آیا امکان ندارد که اطلاعات و آمار از مراجع مستقل منتشر شود؟
در همه جهان تولید و انتشار آمار کم و بیش در اختیار دولت‌هاست. در هر‌کشوری که مشاهده کنید دولت‌ها هستند که آمار منتشر می‌کنند و از آنها به شکل‌های مختلف از جمله در تبلیغات انتخاباتی استفاده می‌کنند.
در کشورهایی که از نظر اجتماعی و ساختارهای مدنی پیشرفته هستند آمارهای منتشر شده زیر نگاه دقیق و سنگین مطبوعات، احزاب و سندیکاهاست. این نهادها با دقت مواظب هستند و هرگونه خطا در آمارها را منتشر می‌کنند.
در عین حال در اغلب این کشورها اخلاق سیاسی خاصی حاکم است و اساس کار بر شایسته سالاری است. بنابراین در چنین شرایطی که بنده توصیف کردم امکان دروغ زنی در مورد آمارهای رسمی به حداقل می‌رسد.
اما در کشورهای درحال توسعه که ما از جمله این کشورها هستیم چند مشکل وجود دارد. نخست اینکه دستگاه‌های رسمی مشکل آماری دارند.
یعنی در بهترین شرایط آمارهایی که بانک مرکزی، مرکز آمار و برخی نهادهای دولتی منتشر می‌کنند باهم هماهنگ نیست و مخالف یکدیگر یا دیدگاه‌های مختلفی دارند. درعین حال نهادهای اطلاع‌رسانی کارآمد و قوی نیز وجود ندارد.
درعین‌حال و متأسفانه اخلاق سیاسی نیز حاکم نیست و به شکل مستمر یا بی‌حساب اطلاعات دروغ بیان می‌شود. البته این شرایط در زمان انتخابات طبیعی است که تشدید می‌شود و دولت‌ها حساس می‌شوند و برای اثبات خود اطلاعات نادرست منتشر می‌کنند و یا مخالفان آن اطلاعات مخالف دولت بیان می‌کنند.
- اینکه می‌فرمایید توصیف ماجرایی است که در حال رخ‌دادن است برای مردمی که شاهد این رویدادها و انتشار اطلاعات مختلف و گمراه‌کننده هستند،چه راه حلی هست که بتوانند تصمیم‌گیری کنند؟
به‌نظر من در این شرایط که مراکز اطلاع رسانی قوی نیست و شرایط بهگونهای است که مراجع قابل استناد و قابل اعتماد برای عموم وجود ندارد باید همه به یک علم شهودی متوسل شوند.
مردم خود‌شان بیکاری و‌گرانی را درک می‌کنند و نیازی به اطلاعات کارشناسی نیست. هر‌فردی در زندگی روزمره خود آثار و تبعات سیاست‌هایی که اعلام می‌شود مشاهده می‌کند و لمس می‌نماید. یعنی اگر گفته می‌شود که تورم کاهش یافته این در زندگی عمومی مردم روشن و مشخص است.
بنابراین باید آنچه در زندگی شاهد هستیم را برای خودمان ملاک قراردهیم. راه حل دیگر هم انتظار برای افزایش توان و سواد مردم و تقویت مراجع مدنی و احزاب و سندیکاهاست تا امکان سنجش اطلاعاتی که منتشر می‌شود برای مردم به‌وجود آید.
- در واقع راه حل دیگری وجود ندارد؟
نه برای مردم عادی راه حل خاصی نیست. البته کسانی که کارشناس هستند و کارشان این است هر آماری که منتشر شود می‌توانند تحلیل کنند و درک کنند که درست است یا نادرست.
بنابراین ما می‌فهمیم و می‌دانیم و می‌توانیم بگوییم که چه شرایطی برای مثال در زمینه بیکاری و تورم در مدت اخیر رخ داده است. می‌گوییم و منتشر می‌شود ولی برد و گسترش این سخنان به شکلی نیست که بتواند بر وسعت اطلاعاتی که از سوی دولت‌ها منتشر می‌شود مسلط شود.