همشهری آنلاین- صفورا صادقی: محله اراج در منطقه یک شهرداری تهران در شمال شرقی پایتخت واقع شده است. این محله سرسبز و پر از دارودرخت‌های سر به فلک کشیده، از شمال به ازگل (بلوارارتش)، از جنوب به اتوبان شهید بابایی (مدائن)، از شرق به اتوبان امام علی (محله دارآباد) و از غرب به شهید لنگری (محله اقدسیه) محدود می‌شود.
قصه‌های خواندنی تهران را اینجا دنبال کنید
اراج در سال‌های دور یک روستای ییلاقی بود که ابتدای جاده تجریش به لواسان قرار داشت و مردمان این روستا بیشتر به کشاورزی و دامداری و باغداری مشغول بودند. کلمه اراج به «همواره در بلندی» معنی شده است و گفته می‌شود شاید علت نامگذاری اراج به دلیل وجود درختان بلند و ارتفاع ۱۵۳۶ متری از سطح دریا باشد. محله قدیم اراج به دلیل داشتن آب فراوان و زمین‌های کشاورزی مرغوب در گذشته دور باعث مهاجرت اقوامی از محله‌های لواسانات و استقرار آن‌ها در اراج شده است.
داریوش شهبازی، تهران‌شناس می‌گوید: «در تهران قدیم که خبری از وسایل نقلیه موتوری نبود، اراج به‌عنوان یکی از آبادی‌های کوچک اما خوش آب و هوای شمیران، استراحتگاه مسافران لواسان بود. تهرانی‌ها در مسیر عبور از جاده لشکرک و رسیدن به لواسان، در اراج توقف می‌کردند. در منابع تاریخی اسناد بسیاری وجود دارد که روستای خوش آب و هوای اراج در دوره قاجار محل تفرج اهالی تهران و حتی شمیرانی‌ها بوده.» وجود درخت داغ داغان که امروز در میدان اراج جنب مسجد اراج با قدمت ۵۰۰ تا ۷۰۰ سال واقع شده است، پیشینه تاریخی این منطقه را نشان می‌دهد.
شهبازی در ادامه می گوید: « در گذشته زمین‌های محله اراج متعلق به حاج ابراهیم‌خان ظهیرالدوله بود که بعد از او ابتدا به میرزا حسین‌خان منگنه و سپس به «سردار» رسید. در حال حاضر قبر سردار در گورستان رستم آباد این محله واقع شده است. در دهه ۲۰ شمسی مالک بیشتر زمین‌های اراج شخصی یهودی بوده است. در زمان پادشاهی ناصرالدین شاه، شمال این منطقه باغ لارک مهدی قلی خان امیر آخور بود که توسط شخصی به نام میرزا رضا خان ارفع‌الدوله معروف به «داش» خریده و به نام او «ارفعیه» نامیده شد.»
در قسمت شمالی محله اراج باغ‌های گیلاس لارک واقع شده است که در قدیم متعلق به هیلدا دانش ارفع همسر تیمسار حسن ارفع بوده است. اولین گاوداری مجهز به سیستم مکانیزه هم توسط تیمسار ارفع در لارک تاسیس شد که بخش عمده‌ای از شیر تهران و تجریش را تامین می‌کرد و برای اولین بار گاو اصلاح نژاد شده توسط وی وارد تهران شد.
دوغ اراج که سمبل اراج بوده است هنوز در خاطره قدیمی‌های تهران باقی است و در روزگاری نه چندان دور مردم تهران برای نوشیدن این دوغ به این منطقه می‌آمده‌اند. اما امروزه فقط خاطره از آن باقی مانده است. تولیدکننده این نوشیدنی محبوب پایتخت‌نشینان ابتدا خانواده موسوی (سید جعفر موسوی) بودند که دوغ را به صورت سنتی تهیه می‌کردند. خانواده موسوی اصالتاً از لرهای ملایر بودند و تولیدی خود را به صورت خانوادگی اداره می‌کردند. خاندان موسوی از طوایفی بودند که به اراج مهاجرت کرده بودند و ماندگار شدند. خاندان اروجی، سیفان و قیدی نیز از طایفه‌های اصلی دیگر این محله هستند.
نصرالله حدادی، تهران پژوه، در مورد دوغ اراج توضیح می‌دهد: «از قدیم دوغ اراج خیلی معروف بود مثل توت فرحزاد یا هندوانه شریف‌آباد. تا قبل از ورود نوشابه‌های گازدار وارداتی تهرانی‌ها خیلی طرفدار این نوشیدنی بودند و این دوغ جزء لاینفک کبابی‌های تهران و بسیار خوشمزه بود. زمانی که این دوغ در ظرف ساکن می‌ماند بیشتر از نصف ظرف لردماست بود. از وقتی نوشابه‌ها به بازار آمدند، در ابتدا شیشه‌ای و به نام لیموناد توزیع می‌شد، کم‌کم دوغ از سفره‌های مردم کمرنگ شد. نوشابه‌ها زمانی به ایران وارد شدند که تهران هنوز آب نداشت.»
بافت مسکونی محله اراج به دو صورت سنتی و مدرن دیده می‌شود. بیشتر بافت سنتی این محله در قسمت مرکزی محله قرار دارد. از دهه چهل به بعد که ساخت‌وساز در این محله شکلی مدرن به خود پیدا کرد و مجتمع مسکونی‌هایی چون چمران و بعثت در این منطقه ساخته شد کم کم بافت سنتی تغییر پیدا کرد. هم اکنون برج‌های بلند دیگر جای درختان سربه فلک کشیده را گرفتند.