همشهری آنلاین - بهزاد رنجبر: تامین مالی اگر نگوییم اصلی ترین سرفصل فعالیت های اقتصادی است می توانیم بگوییم که مهمترین آنها است.در چنین شرایطی یکی از مشکلات اغلب بنگاه های اقتصادی مشکل کمبود نقدینگی است. بسیاری از شرکت ها برای اجرای طرح های توسعه و یا تامین سرمایه درگردش با مشکل مالی مواجه اند. این در حالی است که منابع نظام بانکی محدود است و دریافت وام های بانک نیز به ضمانت نامه ها و وثایق مختلفی نیازدارد. در چنین شرایطی شرکت های بزرگ و دولتی اغلب دسترسی آسان تری به منابع مالی نظام بانکی و بازارسرمایه دارند اما برای شرکت های کوچک موانع مختلفی وجود دارد. با وجود این موانع یک راه حل نیز برای صنایع کوچک وجود دارد و آن مراجعه به صندوق ضمانت سرمایه گذاری صنایع کوچک است که از طریق صدور ضمانت نامه، دریافت وام از نظام بانکی را برای شرکت های کوچک تسهیل می کند. در همین زمینه روزنامه همشهری گفت و گویی را با محمدحسین مقیسه مدیرعامل صندوق ضمانت سرمایه‌گذاری صنایع کوچک انجام داده است. او در این گفت و گو صفر تا صد نحوه دریافت ضمانت نامه برای دریافت وام از طریق این صندوق را تشریح کرده است.
آقای مقیسه، خیلی سریع سراغ موضوع جذاب پول و نقدینگی برویم؛ بهترین راه و چاه تامین مالی برای به آنهایی که به اصطلاح دانه درشت نیستند چیست؟
در ادبیات تأمین مالی، می‌توانیم نحوه تامین مالی بنگاه های اقتصادی را به شکل‌های مختلفی تقسیم بندی کنیم. یکی از تقسیم بندی‌ها تامین مالی از طریق بازار بدهی یا بازار سرمایه است.
استفاده ازتسهیلات بانکی، در حوزه بازار بدهی قرار می‌گیرد. وقتی دربازار بدهی تأمین مالی می‌کنیم، بنگاه اقتصادی متعهد به‌بازپرداخت پول است و طبیعتا تأمین کننده مالی که عموما نظام بانکی است، وثیقه‌هایی را از مشتری برای تعهد بازپرداخت دریافت کنند.
مسیر تامین مالی از بازار سرمایه اما متفاوت است. وقتی بنگاه اقتصادی می‌خواهد از طریق بازار سرمایه تأمین مالی کند، بخشی از سهام خود را عملا واگذار می‌کند و کسانی که این سهام را می خرند، صرفا ریسک نوسانات ارزش سهام را دارند و بنگاه در اینجا ملزم به‌باز پرداخت تسهیلاتی که دریافت کرده نیست.
صنایع کوچک منابع مالی شان را عمدتا از کجا تامین می کنند؟
بالغ بر ۹۵ درصد تامین مالی بنگاه‌های کوچک از طریق بازار بدهی یعنی بانک ها و موسسات مالی و اعتباری انجام می شود.
در کشور های دیگر وضعیت چگونه است؟
قبل از پاسخ به این پرسش لازم است شکاف تامین مالی را تعریف کنیم. شکاف تامین مالی، میزان نیاز مالی بنگاه اقتصادی برای ادامه فعالیت هایش منهای مبلغ تامین مالی است که بازارپول و سرمایه می توانند تامین کنند.
به طور مثال اگر یک بنگاه اقتصادی ۱۰۰ واحد نیاز مالی دارد؛ ولی در نهایت توانسته ۶۰ واحد از آن نیاز را در بازارهای مختلف تأمین کند، می‌گوییم شکاف مالی در اینجا ۴۰ واحد یا ۴۰ درصد است.
بانک جهانی گزارشی را از کشورهای درحال توسعه تهیه کرده است. در این گزارش برآورد شده حدود ۱۳۱ میلیون بنگاه اقتصادی کوچک و متوسط در کشورهای درحال توسعه وجود دارند که با شکاف تأمین مالی مواجه اند. عدد بسیار بزرگی است. به لحاظ مبلغ، ۵ هزارمیلیارد دلار شکاف تأمین مالی برای بنگاه‌های کوچک و متوسط در کشورهای درحال توسعه وجود دارد. بنابراین موضوع شکاف تأمین مالی یا دسترسی ناکافی بنگاه به منابع مالی موضوعی بسیار مهم و جدی در کشورهای در حال توسعه است.
میزان شکاف تامین مالی در اقتصاد ایران چقدر است؟
متأسفانه در ایران آمار خیلی دقیق و شفافی وجود ندارد، یا به طور دقیق تر اصلاً وجود ندارد.اما می‌توانیم بگوییم همان طورکه درکشورهای درحال توسعه بالغ بر ۵۰ درصد از نیازهای مالی بنگاه‌ها تأمین نمی‌شود در ایران نیز ۵۰ درصد بنگاه‌های کوچک و متوسط با شکاف تأمین مالی مواجه هستند.
صندوق ضمانت سرمایه گذاری صنایع کوچک چه کمکی برای تامین مالی شرکت های کوچک می کند؟
یکی دیگر از مدل‌های موفق که در دنیا قدمتی بیش از ۱۰۰ سال دارد، طرح‌هایی است که با نام طرح‌های ضمانتی شناخته می‌شود و صندوق ضمانت سرمایه گذاری صنایع کوچک نیز در این بخش فعال است.
درتمام کشورها، به ویژه کشورهای درحال توسعه بین بنگاه کوچک و متوسط و نظام بانکی همیشه یک دیوار وجود دارد به این معنا که ارتباط این دو بخش خوب شکل نمی‌گیرد و تأمین مالی به شکل مطلوبی انجام نمی شود.یکی از کاربردی‌ترین راه‌ها برای کم کردن ارتفاع یا ضخامت این دیوار استفاده از صندوق‌های ضمانت است. به بیان دیگر صندوق‌های ضمانت بین این دو بخش یعنی بنگاه و نظام بانکی قرار می‌گیرند.صندوق ضمانت سرمایه گذاری صنایع کوچک نیز در واقع در این بخش فعال است.
به شکلی که ما واحدهای صنعتی کوچک را اعتبارسنجی می‌کنیم، ریسک آنها را ارزیابی می‌کنیم و بر اساس داشته‌های خودشان، وثایقی را از آنها طلب می‌کنیم. با این روش ما ضمانت نامه‌هایی را برای صنایع کوچک صادر می‌کنیم که جایگزین وثیقه‌ای می‌شود که نظام بانکی از این واحدها طلب می‌کنند. البته باید شرایط صدور این ضمانت نامه‌ها را آسان کنیم و کارمزدهایی که از بنگاه‌ها می‌گیریم را به حداقل ممکن برسانیم.
آیا شرکت باید حائز شرایط خاصی باشد که مشمول دریافت ضمانت نامه از صندوق شود؟
همین که در زمره صنایع کوچک باشند و مجوز رسمی فعالیت اقتصادی داشته باشند کافی است.منظور ما از صنایع کوچک، صنایعی است که زیر ۵۰ نفر در آن بنگاه مشغول به فعالیت هستند.
مجوز رسمی نیز می‌تواند پروانه بهره‌برداری از وزارت صنعت و یا جواز کسب از یک صنف تولیدی کشور باشد. این بنگاه‌ها می‌توانند از خدمات ما استفاده کنند. البته شرکت هایی که به ما مراجعه می‌کنند در طیف‌های مختلف اعتباری هستند. به عبارتی ما مشتریان را در گروه‌های اعتباری A تا F رتبه‌بندی می‌کنیم و بر اساس آن وثایق مورد نظر را از شرکت طلب کنیم و تصمیم اعتباری می‌گیریم.
سقف پرداخت وام به شرکت ها بر اساس ضمانت نامه های شما چقدر است؟
سقف ضمانت نامه هایی که فعلاً توسط صندوق صادر می شود، ۵ میلیارد تومان است و قرار است در هفته‌های آینده این سقف دو برابر شود.
ما مجوز اولیه را برای این موضوع دریافت کرده ایم و فقط تشریفات اداری آن باقی مانده است. این تشریفات اداری که طی شود، به نظر می‌رسد در هفته‌های آینده و نهایتا تا پایان سال می‌توانیم سقف اعتبارمان را به دو برابر افزایش دهیم.درسال آینده هم بر اساس برنامه هفتم توسعه یک تغییر نام و تغییر مأموریت به مؤسسه داده شده است، به طوری که نام صندوق از صندوق ضمانت به صندوق حمایت تبدیل می شود.
با این تحولات چه تغییری در فعالیت شما ایجاد خواهد شد؟
وقتی یک صندوق بر اساس ادبیات امروز حمایتی می‌شود، علاوه بر صدور ضمانت نامه باید در اعطای تسهیلات چه به شکل مستقیم و چه به شکل غیر مستقیم هم فعالیت کند؛ بنابراین از ماه‌های آغازین سال بعد علاوه بر صدور انواع ضمانت نامه‌هایی که تا الآن طراحی کردیم، وارد بحث تأمین مالی مستقیم و غیر مستقیم خواهیم شد. منظور از غیر مستقیم هم این است که منابعی را با نظام بانکی تلفیق کنیم یا از ابزارهای مختلفی که در تأمین مالی وجود دارد استفاده کنیم؛ بنابراین درسال آینده علاوه بر اینکه سقف اعتبار ما دو برابر می‌شود، ممکن است با توجه به مأموریت جدید این سقف‌ها برداشته شوند یا ارقام آن به شکل قابل توجهی افزایش پیدا کند.
تاکنون چندضمانت نامه برای صنایع کوچک صادرکردید و مهمترین شرکت‌هایی که تاکنون از پوشش مالی شما استفاده کردند کدامند؟
اگربخواهم یک آمارکلی بدهم صندوق ضمانت سرمایه گذاری صنایع کوچک از اوایل دهه ۹۰ تاکنون بالغ بر ۲ هزار و ۵۰۰ فقره ضمانت نامه به ارزش ۲۰ هزار میلیارد ریال صادر کرده است.
مبلغ ۵ میلیارد تومان تا چه حد می تواند مشکل کمبود نقدینگی صنایع کوچک را حل کند؟
اگر یک سال اخیر را کنار بگذاریم که هم نرخ ارز و هم مباحث مربوط به تورم چالش ایجاد کرده است، تا ابتدای سال ۱۴۰۰ این ۵ میلیارد تومان بالغ بر ۹۰ درصد نیازهای صنایع کوچک را برای مشتریان ما برآورده کرده است. ۵ میلیارد تومان تا پایان سال ۱۴۰۰ عدد قابل توجهی بود. اما با توجه به افزایش قیمت ارز و تورم سقف پرداخت ها باید افزایش یابد. با همین استدلال درخواست کردیم که این ۵ میلیارد تومان به ۱۰ میلیارد تومان افزایش یابد.شاید گفته شود ۱۰ میلیارد تومان هم پولی نیست؛ اما بررسی ها نشان می دهد با ۱۰ میلیارد تومان ، بخش قابل توجهی از نیازهای یک بنگاه کوچک واقعا برآورده می‌شود. ما در این مورد مطالعه دقیق آماری داشتیم.
مطالعه‌ای انجام شده است که نشان دهد این پول‌ها صرف چه اموری در صنایع می‌شود؟
تسهیلاتی که در بخش ضمانت نامه‌های اعتباری توسط بانک‌ها پرداخت می‌شود و ما به عنوان رکن ضامن ورود می‌کنیم، در دو دسته کلی تقسیم بندی می‌شوند. یکی طرح‌های ایجادی و دیگری سرمایه درگردش است. البته طرح های توسعه ای هم وجود دارد که بینابین این دو دسته تقسیم بندی می شود. طرح های ایجادی باید یکی دو سال پس از دریافت تسهیلات، به بهره‌برداری برسند.
ما دربخش ضمانت نامه در واقع پشت سرمؤسسات مالی و اعتباری حرکت می‌کنیم؛ یعنی مؤسسات مالی اعتباری باید تسهیلات را برای بنگاه مصوب کنند و بعد از ما درخواست ضمانت نامه کنند و ما به عنوان رکن ضامن ورود کنیم؛ بنابراین ما در اینجا خیلی برای اینکه سهم ضمانت نامه‌های ایجادی یا ضمانت‌های مربوط به سرمایه در گردش بالا برود تصمیم‌گیرنده نیستیم.
سهم کدام ضمانت نامه ها بیشتر است؟
در یکی دو دهه گذشته به دلیل شرایط اقتصادی، قوانین و مقررات و سیاست‌های نظام بانکی سهم تسهیلات ایجادی بیشتر بوده است به گونه‌ای که میانگین ضمانت نامه هایی که از سوی صندوق صادرشده از ابتدای فعالیت تاکنون بالغ بر ۵۰ درصد بوده است. اما در دو سال گذشته این آمار نصف شده است؛ یعنی از ۵۰ درصد به زیر ۳۰ درصد رسیده است و این نشان‌دهنده این است که سمت و سوی اعتبارات و تسهیلات از طرح‌های ایجادی به بخش سرمایه در گردش منتقل شده است.
علت این موضوع چیست؟
به دلیل اینکه در طول سال های گذشته کارخانه‌ها ایجاد و خطوط تولید نصب شده اند و این بنگاه های اقتصادی پس از طی این مراحل اکنون به سرمایه در گردش نیاز دارند.
به نظرمی رسد این سیاست درستی است و بهتر است تمرکز اصلی بر پرداخت تسهیلات برای سرمایه درگردش باشد. درواقع بهتر است به جای احداث کارخانه های جدید، ظرفیت بنگاه های فعلی افزایش یابد مثلا اگر کارخانه ای با ۵۰ درصد ظرفیت فعالیت می کند بهتر است با پرداخت تسهیلات در گردش ظرفیتش به ۷۰ درصد افزایش یابد. این در واقع مقتضیات امروز اقتصاد ، صنعت و صنایع کوچک است.
یکی از وظایفی که در اساسنامه صندوق ضمانت سرمایه گذاری صنایع کوچک تعریف شده، فراهم کردن زمینه توسعه سرمایه‌گذاری بخش غیردولتی است. پرسش اصلی این است که تسهیلات اعطا شده تا چه حد به دست بخش خصوصی واقعی رسیده است؟
قانون اصلاً به ما اجازه نمی‌دهد که به بخش غیرخصوصی ورود کنیم. اگر منظور شما دولتی یا خصولتی است، اصلاً قانون به ما چنین اجازه‌ای نمی‌دهد؛ بنابراین تا الآن حتی یک فقره ضمانت نامه هم برای این بخش‌ها صادر نشده است. ضمن اینکه صنایع کوچک اصولا نمی‌توانند در بخش دولتی و خصولتی قرار بگیرند. سقف ضمانت نامه‌های ما در حال حاضر ۵ میلیارد تومان است. اصلاً این عدد و رقم هم به کار شرکت های دولتی یا خصولتی نمی‌آید. به نظر می‌رسد که سقف گذاشتن برای ضمانت نامه‌های ما کاملا هوشمندانه بوده است.
در زمینه صدور ضمانت نامه برای شرکت های دانش بنیان چه کارهایی انجام شده است؟
یکی از کارهای اصلی ما در دو سال گذشته صدور ضمانت نامه برای شرکت‌های دانش بنیان بوده است به طوری که برای این کارپروژه تعریف کردیم و مدیر پروژه برای آن تعیین کردیم.
این کار از یک طرف در راستای نام گذاری سال گذشته بوده و از طرف دیگر شرکت‌های دانش بنیان می توانند تأثیر زیادی در اشتغال و تولید داشته باشند.در حال حاضر ۳۰ درصد سبد سرمایه گذاری(پرتفوی) صندوق به شرکت‌های دانش بنیان اختصاص دارد. در سال هایی که صندوق ضمانت سرمایه گذاری صنایع کوچک ضمانت نامه صادر کرده است، میانگین این عدد حدود ۱ درصد بوده در حالی که این عدد در سال گذشته به ۳۰ درصد رسید. می‌توانم بگویم که تقریبا به تمام شرکت‌های دانش بنیان ضمانت نامه می‌دهیم. تفاهمات خیلی خوبی با صندوق نوآوری و شکوفایی داریم. به شکل گسترده‌تری هم با نظام بانکی فعالیت می‌کنیم که بتوانیم به شرکت‌های دانش بنیان ضمانت نامه بدهیم؛ بنابراین یکی از اتفاقات خیلی جدی در یک سال گذشته صدور ضمانت نامه برای شرکت‌های دانش بنیان با شرایط فوق العاده سهل و آسان بوده است.
پیام شما به شرکت های کوچک و دانش بنیان چیست؟
با توجه به مدل‌های اعتبارسنجی که درصندوق وجود دارد تسویه به موقع تعهدات به شدت در رتبه‌های بعدی همان شرکت تأثیرگذار است؛یعنی چنانچه یک شرکت یک یا دو ضمانت نامه دریافت و در سررسید تسویه کند، می‌تواند رتبه‌های بهتری را بر اساس مدل‌های اعتبارسنجی دریافت کند. این رتبه بهتر سه معنای خیلی خاص اقتصادی دارد. اول اینکه وقتی شرکت رتبه اعتباری بهتری داشته باشد، می‌توانیم پرداخت ارقام بالاتری را به این شرکت ضمانت کنیم. دوم اینکه رتبه بهتر و مناسب‌تر اعتباری به معنای کم کردن وثایق غیر منقول است و سومین معنای آن هم کاهش کارمزد است.
چنانچه این تعامل دو سویه شکل بگیرد صندوق ضمانت سرمایه گذاری صنایع کوچک به سرعت می تواند در یک چشم‌انداز کوتاه مدت ضمانت نامه‌های آسان‌تر با اعداد بالاتر و با هزینه‌های پایین‌تر صادرکند.
اگر تسویه تسهیلات دریافتی از سوی شرکت ها به موقع انجام نشود، آن شرکت حتما برای دریافت دوباره ضمانت نامه با چالش هایی مواجه می شود و در بهترین حالت رتبه اعتباری اش کاهش می یابد.بنابراین تسویه به موقع تعهدات از سوی شرکت ها می‌تواند کمک فوق العاده‌ای به ما و خودشان کند.
آیا تمام بنگاه‌های کوچک می‌توانند از شما خدمات بگیرند؟ منعی برای کسی وجود ندارد؟
بله. همه می‌توانند بدون محدودیت به صندوق ضمانت سرمایه گذاری صنایع کوچک مراجعه و از خدمات ما استفاده کنند اما باید صنایع کوچک باشند یعنی زیر ۵۰ نفر باشند و مجوز رسمی تولید داشته باشند
حرف مردم این است که آیا رفیق بازی در این میان وجود ندارد؟
تلاش می‌کنیم که این طورنباشد. مجموعه ما در صندوق ضمانت سرمایه گذاری صنایع کوچک مجموعه جوانی است و اغلب نیروهای آن در یک دهه گذشته جذب شده اند.
۱۰۰ درصد همکاران ما فارغ‌التحصیلان دانشگاه و جوان هستند. کارکنان صندوق دلشان می‌خواهدکاری انجام دهند.یقینا سمت و سوی ما این است که بتوانیم رضایت مشتریان را داشته باشیم و با شرایط خوب و آسان و آبرومند به آنها خدمات بدهیم.